ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ‘ਜੱਗਾ’ ਸਮਾਲਸਰ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਭਰੀ ਗਾਥਾ ਪੜ੍ਹੋ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਤਾ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar: ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਅਮਰ ਯੋਧੇ ਦੀ ਗਾਥਾ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ, ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਣਖ ਨਾਲ ਜਿਊਣ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅੱਗੇ ਝੁਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਸਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ‘ਜੱਗਾ’, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿਦਕ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਦਾ ਜਨਮ 17 ਨਵੰਬਰ, 1964 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਭੁੱਟੜ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ, ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੈਣ, ਬੀਬੀ ਕੁਲਜੀਤ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਸਮਾਲਸਰ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਬੀਤਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਸਮਾਲਸਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਰੋਡੇ ਦੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ।
ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਬੇਹੱਦ ਸ਼ਾਂਤ, ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਨ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਫਜ਼ੂਲ ਦੇ ਝਗੜਿਆਂ ਜਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਝਗੜਾ ਜਾਂ ਮਸਲਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸਲਾਹ ਲਈ ਆਉਂਦੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਲਾਹ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿੰਦੇ, “ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਵੀ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਸਿਰਫ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਅਣਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ।”
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਦੀ ਹਰ ਗੱਲ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਭਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸੰਗਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੀਤਾ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ
1984 ਦਾ ਸਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਆਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰਚ 1984 ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਬੀਬੀ ਕਾਹਨ ਕੌਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੰਗਤ ‘ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਜੀਤਵਾਲ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਭਾਈ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਸਿੰਘ ਬਚ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੰਗਰੂਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਜੇਲ੍ਹ ਕੱਟੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ। ਲਗਭਗ 15 ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਅਦਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਈ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।
ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਅਤੇ ਘਰੋਂ ਫਰਾਰੀ
26 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਨੂੰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਜ ਆਰੰਭ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਅਸਫ਼ਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਨਾ ਸਕਣ।
23 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 7:30 ਵਜੇ, ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਮਾਲਸਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। 60 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਰਹੇ।
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਦੀ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਨੇ ਕੀ ਗੁਨਾਹ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅਣਸੁਣਿਆ ਕਰਦਿਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਮੈਂ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ।” ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ ਟੱਪਦੇ ਹੋਏ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਘੇਰੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ ਕਿ ਇੱਕ 21 ਸਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ 60 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦੇ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।
ਆਪਣੀ ਨਾਕਾਮੀ ‘ਤੇ ਖਿੱਝੀ ਹੋਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਮਾਤਾ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡੇ ਨੇ 60 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ 60 ਜਾਣੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓਗੇ? ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੀ ਗਈ।
ਉਸੇ ਰਾਤ ਜਦੋਂ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਜੁਝਾਰੂਪਣ ਜਾਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮਾਤਾ ਜੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੇ ਥੱਪੜ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਬਾਕੀ ਮੈਂ ਆਪੇ ਨਜਿੱਠ ਲੈਂਦਾ।”
ਮਾਂ ਦੀ ਭੋਲ਼ੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਲਗਾਤਾਰ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਰੋਜ਼-ਰੋਜ਼ ਦੇ ਗੇੜਿਆਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਘਰ ਆਇਆ, ਉਹ ਖੁਦ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਗੇ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਰਲਣ ਦੇਣਗੇ।
ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ, ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥਾਣੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਗੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, “ਮਾਤਾ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਭੋਲ਼ੇ ਹੋ। ਇਹ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।” ਪਰ ਮਮਤਾ ਦੀ ਮਾਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਥਾਣੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।
ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਿਮਾਂਡ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਨਾਮ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸ਼ਾਮ ਸੁੰਦਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਪੀਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਮਹਿਰੋ ਪਿੰਡ ਦਾ ਘੇਰਾ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ
10 ਅਕਤੂਬਰ, 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਹਿਰੋ ਵਿਖੇ ਹਰਹਰ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਟਾਈਫਾਈਡ ਬੁਖਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ., ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀ 5000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਫੋਰਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਨੇ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਛੱਡਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਫੜ ਲਵੇਗੀ।”
ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ‘ਤੇ ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾਈ ਰੱਖਿਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਆਖਰਕਾਰ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਰੋਮਾਨੀਆ ਵੱਲ ਕੂਚ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ
ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਜਿਊਣ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰੋਮਾਨੀਆ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ, “ਪੁਲਿਸ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਆ ਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਹਾਲਾਤ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ।” ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਰੋਮਾਨੀਆ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ।
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਅਕਸਰ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਾਰ ਗੁਣਗੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ, “ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਓ’ਡਵਾਇਰ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ, ਤਪਦਾ ਕਲੇਜਾ ਠਾਰਿਆ ਮੈਂ।” ਜੂਨ 1990 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਰੋਮਾਨੀਆ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਦਮਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੋਮਾਨੀਆ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀਆਂ ਭੇਜਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਖੈਰੀਅਤ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ।
ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ। ਰਿਬੈਰੋ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਜਗਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਮਾਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਯੂਰਪ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਇਸ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਸਾਈ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅੱਤਵਾਦੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਅਸਲ ਅੱਤਵਾਦੀ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਹੈ।
ਰੋਮਾਨੀਆ ਐਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹਾਦਤ
20 ਅਗਸਤ, 1991 ਦੀ ਸ਼ਾਮ 5:30 ਵਜੇ, ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬੁਖਾਰੇਸਟ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਖਰੇਵਾਂ ਹੈ।
ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਬਿਆਨ
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ:
“20 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਬੁਖਾਰੇਸਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਦੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪੰਜ ਅੱਤਵਾਦੀ, ਜੋ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ, ਨੇ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕਮਾਂਡੋ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਅਤੇ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।
ਰਿਬੈਰੋ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ, ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ, ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ, ਜਗਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਮੈਂਬਰ, ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ, ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ।”
ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੂਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 20 ਅਗਸਤ, 1991 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਰਿਬੈਰੋ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਵੀ ਜਵਾਬੀ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਰਿਬੈਰੋ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗਾਰਡ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਨੇੜੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਐਨ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੰਦੂਕ ਜਾਮ ਹੋ ਗਈ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਗਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਰਿਬੈਰੋ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਿੱਠ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਗਏ। ਭਾਈ ਜਗਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੋਢੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਭਾਈ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਦੂਜੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਗੱਡੀ ਭਜਾ ਲਈ ਅਤੇ ਬਚ ਨਿਕਲੇ।
ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪੈਦਲ ਹੀ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 3 ਫਰਵਰੀ, 1992 ਨੂੰ ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਭਾਈ ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਗਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8-8 ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਜਦੋਂ ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੇ ਜੱਜ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੇ ਗਰਜਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਰਾਧੀ, ਜਿਸਦੇ ਹੱਥ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤੋਂ ਕਦੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗਣਗੇ।
ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਾੜ ਟੁੱਟ ਪਿਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਮਰਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਸਕਣ। ਪਰ ਜ਼ਾਲਮ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਇਸ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੇਹ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਈ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਰੋਮਾਨੀਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੁਖਾਰੇਸਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਮਾਲਸਰ ਵਿਖੇ 8 ਅਕਤੂਬਰ, 1992 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਗਏ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਾਬਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਸ. ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਕਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਕਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਹਰੇ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।
ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਿਦਕ, ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਸਾਨੀ ਇਬਾਰਤ ਲਿਖੀ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਜੁਝਾਰੂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯੋਧੇ ਤੱਕ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ‘ਜੱਗਾ’ ਸਮਾਲਸਰ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੰਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਅਤੇ ਹੱਕ ਲਈ ਜੂਝਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਰਹੇਗਾ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ. Shaheed Bhai Jaswant Singh Ahluwalia: 1958–1991
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਕੌਣ ਸਨ?
ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ 20 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਕਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
2: ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਰੋਮਾਨੀਆ ਕਿਉਂ ਗਏ ਸਨ?
ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਹ ਰੋਮਾਨੀਆ ਗਏ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
3: ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਕੀ ਸੀ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
4: ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
20 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਬੁਖਾਰੇਸਟ ਵਿੱਚ ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਰਿਬੈਰੋ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋ ਗਈ।
5: ਭਾਈ Jugraj Singh Smalsar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਹੋਇਆ?
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਗਏ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਮਾਲਸਰ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ‘ਜੱਗਾ’ ਸਮਾਲਸਰ ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #KhalistanLiberationForce #JugrajSinghSmalsar #UntoldStory #SikhMartyr #Punjab
