ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’…
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਉਸ ਯੋਧੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ? ਜਾਣੋ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਗਾਥਾ, ਜਿਸਨੇ ਧਰਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ
1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੌਰ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਸੀ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ “ਅੰਨਦਾਤਾ” ਬਣਾਇਆ, ਉੱਥੇ ਇਸਨੇ ਕਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਣਾਅ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਸੀਮਤ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਬੇਚੈਨੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੰਘੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟਕਰਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਸਮੇਤ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ।
ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲਗੱਡ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ “ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ” ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’: ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦਾ ਜਨਮ ਅਪ੍ਰੈਲ 1966 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੀਰੋਵਾਲ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ‘ਕਾਲੂ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਭਾਅ ਪਰਿਵਾਰ-ਮੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਬਹੁਤਾ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਬੀਤਦਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪਿੰਡ ਧੀਰੋਵਾਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਡੂਲੀਕੇ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਡੀਕਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ “ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ” ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਝਗੜੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।
ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕੇਸਾਧਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਧਰਮ ਵੱਲ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਲਗਭਗ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹਰੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਬਾਬਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਉਦੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁਫ਼ਤ ਦਵਾਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਸਨ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਕਬੱਡੀ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਜਿੱਤੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ: ਜੂਨ 1984 ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਰੋਸ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਉਪਲਬਧ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਅੰਦਰੋਂ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ” ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਮੈਡੀਕਲ ਸਟੋਰ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਈਕਲ ਸਟੋਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਭਗ ਢਾਈ ਸਾਲ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੰਨ ਕੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਇਤਫਾਕੀਆ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਰਦਾਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਕਠੋਰ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ: “ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਨਮਿੱਤ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ, ਜੇ ਕੋਈ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ”।
ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਘਰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਉਪਰੰਤ ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਖ਼ਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਕੱਦ-ਕਾਠ ਅਤੇ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ 22-23 ਸਾਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਚਾ-ਲੰਮਾ ਕੱਦ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ, ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਤੇਜ ਅਤੇ ਹੱਸਮੁੱਖ ਸੁਭਾਅ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ।
ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ Amarjeet Singh Shahzada ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਫੜੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਲਗਭਗ 15-20 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਸੀ।
ਆਪਣੀ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਖਾਲਸਾਈ ਰਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪੱਕੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਕੰਠ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ 3 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਨਿਤਨੇਮ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ “ਭਾਈ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਸਾਰੀ ਥਕਾਵਟ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ”।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਮਿਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਜਾਵਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਸੋਹਣਾ ਕੁੜਤਾ-ਪਜਾਮਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਛੱਡਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਮੇਰੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਈ ਵੇਖਣ, ਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਤੇਜ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਕੱਪੜੇ ਵੇਖਣ।”। ਇਹ ਇੱਛਾ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਜੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸੁਚੇਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਬਿੰਬ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਬਣੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ’ ਯੋਧੇ ਦਾ ਅਕਸ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਮੌਤ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਗਲੇ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ: ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ।
ਸਾਰਣੀ: ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ
| ਸਾਲ/ਮਿਤੀ (Year/Date) | ਘਟਨਾ (Event) | ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਸੰਦਰਭ (Description and Source Reference) |
| ਅਪ੍ਰੈਲ 1966 | ਜਨਮ (Birth) | ਪਿੰਡ ਧੀਰੋਵਾਲ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਸਰਦਾਰ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। |
| ਲਗਭਗ 1984 | ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ (Initiation) | 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹਰੀਆਂ ਵੇਲਾਂ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ। |
| ਜੂਨ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ (Joining the Movement) | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। |
| ਲਗਭਗ 1986-87 | ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ (Family’s Final Rites) | ਢਾਈ ਸਾਲ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਮਝ ਕੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾਇਆ। |
| ਲਗਭਗ 1988-89 | ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਉਪਨਾਮ (Receiving the Nickname ‘Shahzada’) | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। |
| 28 ਜਨਵਰੀ, 1989 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ (Arrest and Martyrdom) | ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋਈ। |
| ਦਸੰਬਰ 1989 | ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ (First Death Anniversary) | ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਸਹੀ ਮਿਤੀ ਪਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਗਈ। |
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਪੜਚੋਲ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੁਖਦਾਈ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਪਲਬਧ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕੁਝ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਮਾਮੀ ਦੇ ਘਰ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਰੱਖੀ ਗਈ ਲਗਭਗ 15-20 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਸੀ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਲਗਭਗ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਨਕਦੀ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦੇ ਸਕੂਟਰ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਟਾਰਟ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਟਰ ਸਟਾਰਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਮਸੰਦ ਚੌਂਕ ਨੇੜੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਅਤੇ Punjab Police ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਪਟੇਲ ਚੌਂਕ ਸਥਿਤ ਸੀ.ਆਈ.ਏ. ਸਟਾਫ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ, ਕਈ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਮੁਹੰਮਦ ਇਜ਼ਹਾਰ ਆਲਮ ਅਤੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਘੋਟਨਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਅਤਿਅੰਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡਰਿੱਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਸੁਰਾਖ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਅਸਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ‘ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ’ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਜ਼ਿੰਦਾ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਦਲੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੇਮਕਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ 28 ਜਨਵਰੀ, 1989 ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ (extrajudicial execution) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪਲ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਮ ਲਈ ਮੁਖ਼ਬਰੀ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ, “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਦੇਹ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨਾ—ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਾਨੂੰਨੀ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (TADA) ਅਤੇ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼) ਐਕਟ (AFSPA) ਸਨ 5।
TADA ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ, ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਧਾਰਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਕਿ ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਰਨ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨ ਲੈਣ ਲਈ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, AFSPA ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ੱਕੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਤੱਕ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਛੋਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (HRW), ਨੇ ਇਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ, ਤਸ਼ੱਦਦ, “ਗਾਇਬ” ਹੋਣ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (“ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ”) ਦੇ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ। ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਾ ਚੱਕਰ” (cycle of impunity) ਕਿਹਾ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਆਂ ਦੇ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ “ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਰਹਿਮ ਤਰੀਕੇ” ਅਪਣਾਏ ਅਤੇ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਇੱਕ “ਸੁਚੇਤ ਨੀਤੀ” ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਕਾਰਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਕਾਰਕ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਨਾਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੀ।
ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਲਾਭ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ, ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ, ਨੂੰ ਕਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ “ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ” ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੰਚਾਲਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸਮਰਥਕ ਇਸਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਲੋਚਕ ਇਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਜਾ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ, ਕੌਮ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੁਆਰਾ 1984 ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਦਰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਹਿਣਾ, ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧੁਰਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੰਨੇ ਸੁਚੇਤ ਸਨ।
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਦਸੰਬਰ 1989 ਵਿੱਚ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਵੀ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗਵਾਈਆਂ।
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਜੀਵਨ ਗਾਥਾ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਅਧਿਆਏ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਯੋਧੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜੂਨ 1984 ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਣਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਠੋਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾਈ ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਹਿਰਾਸਤੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਇੱਕ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਯਾਦ ਛੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਸ ਸਟੱਡੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਨਿਆਂ, ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਯਾਦ ਦੀ ਖੋਜ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
1. ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਕੌਣ ਸਨ?
- ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ (ਜਨਮ ਅਪ੍ਰੈਲ 1966) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੀਰੋਵਾਲ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਹ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ
Sikhਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਕਾਰਨ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਈSikhਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 28 ਜਨਵਰੀ, 1989 ਨੂੰ ਹੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਈ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਨੇ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ?
- ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਉਹ
Sikhਕੌਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੋਸ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੇ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਕੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
3. ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕੀ ਹਨ?
- ਦੋ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ।
Punjab Policeਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਮਕਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦੌਰਾਨ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। - ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਨੇ ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ।
4. ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਉਲੰਘਣਾ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ “ਗਾਇਬ” ਹੋਣ ਅਤੇ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪੈਟਰਨ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਛੋਟ (impunity) ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਜੋਂ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।
5. Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕੀ ਹੈ?
Sikhਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।- ਭਾਈ Amarjeet Singh Shahzada ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ 1984 ਦੇ ਸਦਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ’…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#AmarjeetSinghShahzada #SikhHistory #Punjab1984 #BabbarKhalsa #HumanRights #NeverForget84 #SikhMartyrs
