ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲਾ’…
ਜਦੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਬੁਲਾਇਆ ਪਰ ਆਣਖ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਚੁਣੀ। ਜਾਣੋ 26 ਸਾਲਾ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਦੀ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਜੋ ਤੁਹਾਡਾ ਦਿਲ ਵਲੂੰਧਰ ਦੇਵੇਗੀ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲਾ’: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ‘ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਦਾਅਵਿਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮਿਲੇ ਜੋ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੋਵੇ। ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਣਗਿਣਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੌਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਸਿਆਸੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਜੜ੍ਹਾਂ
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੇ ਬੀਜ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ’ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ “ਅੰਨਦਾਤਾ” ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਦੌਲਤ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਘਟਾ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧੀ।
ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ, ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਵਰਗੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਕਹਿ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੋਰ ਡੂੰਘੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ।
1984 ਦੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ: ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ
ਸਾਲ 1984 ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ “ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸਦਮਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ Sikh ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਮੱਧਮਾਰਗੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ Sikh ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਭੜਕ ਉੱਠੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀ ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਨਾਲ ਹੋਈ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਜਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। Amarjeet Singh Billa ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਇਸੇ ਸਮੂਹਿਕ ਸਦਮੇ ਅਤੇ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲਾ’ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼
ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਅਸਾਧਾਰਨ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਿੱਜੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸਮੂਹਿਕ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦਾ ਜਨਮ 6 ਨਵੰਬਰ 1967 ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬੇਗੋਵਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵਸੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਛੱਡ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਨੇਪਾਲ ਤੱਕ ਗਏ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਆਲ ਇੰਡੀਆ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਚ ਸੀ। 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, AISSF ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਛੱਡ ਕੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ, ਅਤੇ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਨੇ AISSF ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। KLF ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ Sikh ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ KLF ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ, ‘ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਬੇਗੋਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈਆਂ: ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਿਤ ਘਟਨਾ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ 1989 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ (NRI) ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਦੇ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ: “ਭੋਲਾਥ ਥਾਣੇ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਗਰੀਬ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਐਸ.ਪੀ. ਆਪਣੇ ਹੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਾਸੂਮਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ (NRI) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਭੇਜਦਾ ਸੀ।”
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, KLF ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ, ਜੋ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਇਹ KLF ਦੇ ਸਿੰਘ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਇਹ Punjab Police ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਾਲ ਵਿਛਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਕਲੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਕਲੀ ਖਾੜਕੂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ।
ਇਹ ਘਟਨਾ, ਜੇਕਰ ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ “ਡਰਟੀ ਵਾਰ” (dirty war) ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ Punjab Police ਦੁਆਰਾ “ਕੈਟ” (cats) ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੁਪਤ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੋਹਰੇ ਮਕਸਦ ਪੂਰੇ ਕਰਦੀ ਸੀ: ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਲਾਭ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਅਪਰਾਧੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦਖਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ “ਰੱਖਿਅਕ” ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਗਏ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੇਗੋਵਾਲ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਕਿਉਂ ਵਿਚਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਇੱਕ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ Punjab Police ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਬਾਅ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਭਾਰੀ ਸਰਕਾਰੀ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਦਲਿਆ, ਤਾਂ Punjab Police ਨੇ ਬੇਗੋਵਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਗ੍ਰਨੇਡ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਸਮੇਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਈ ਮੈਂਬਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਦਾਅਵੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਅਕਸਰ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ-ਧਮਕਾਉਣ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ
ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ Punjab Police ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਹੋਈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਕਾਊਂਟਰ-ਇੰਸਰਜੈਂਸੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਕਈ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ’ (TADA) ਅਤੇ ‘ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼ ਐਕਟ’ (AFSPA) ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਤਲਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤਹਿਤ “ਚੰਗੀ ਨੀਅਤ” ਨਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਛੋਟ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਨਾਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ” ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ” ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ।
‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਅਤੇ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ’
ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਲਾ ਪੱਖ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ “ਬਲੈਕ ਕੈਟਸ” (Black cats) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗੁਪਤ ਦਸਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਸੰਗ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹੋਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਾਂਗ, ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਪੰਥਕ ਸਰੋਤ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਇਸਨੂੰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ।
29 ਜੂਨ 1993, ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਦੋ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:
- ਬਿਰਤਾਂਤ 1 (ਪੰਥਕ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਰੋਤ):ਇਹਨਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 29 ਜੂਨ 1993 ਨੂੰ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ “ਸ਼ਹਾਦਤ” ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਮੌਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਨ 9।
- ਬਿਰਤਾਂਤ 2 (ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼):ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf), ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਇੱਕ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, “ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ”, ਉਮਰ 20 ਸਾਲ, ਪਿੰਡ ਬੇਗੋਵਾਲ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ, ਦੀ ਮੌਤ 28 ਜੂਨ 1993 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਇਸ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (extrajudicial execution) ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ “ਬਲੈਕ ਕੈਟ” (Black cat) ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ 16।
ਇਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ (“ਮੁਕਾਬਲਾ/ਸ਼ਹਾਦਤ” ਬਨਾਮ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ”) ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਸਰੋਤ ਮੁੱਖ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਮੌਤ ਦੀ ਮਿਤੀ (28/29 ਜੂਨ 1993), ਸਥਾਨ (ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਖੇਤਰ), ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ (ਬੇਗੋਵਾਲ ਦਾ Amarjeet Singh Billa), ਅਤੇ ਰਾਜ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ।
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਖ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦਾ ਮੇਲ ਖਾਣਾ ਇਹਨਾਂ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ “ਬਲੈਕ ਕੈਟਸ” ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਹੈ।
‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ
ਉਪਰੋਕਤ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਜਾ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ, ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਦਮਨਕਾਰੀ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਜਿਉਂਦੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਰਾ ਹਰ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਬੇਗੋਵਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ 9। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ, ਮੌਤ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਈ ਨਿਆਂ, ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਖੋਜ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲਾ’ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਵੇਰਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
| ਸਮਾਂ (Time) | ਘਟਨਾ (Event) | ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤ (Description and Source) |
| 6 ਨਵੰਬਰ 1967 | ਜਨਮ (Birth) | ਪਿੰਡ ਬੇਗੋਵਾਲ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। |
| 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ | AISSF ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। |
| ਗਰਮੀਆਂ 1989 | ਬੇਗੋਵਾਲ ਘਟਨਾ | ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਖਾੜਕੂਆਂ (ਸਰੋਤ ਅਨੁਸਾਰ ਭੇਸ ਬਦਲੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ) ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। |
| ਜੂਨ 1993 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ | ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | ਬੇਗੋਵਾਲ ਸਥਿਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ‘ਤੇ Punjab Police ਵੱਲੋਂ ਗ੍ਰਨੇਡ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। |
| 28/29 ਜੂਨ 1993 | ਸ਼ਹਾਦਤ (Martyrdom) | ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ Ensaaf ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ’ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। |
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਅਜਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਬਬੇਕੀ ਸਿੰਘ.. Bhai Ajegurpreet Pal Singh (1971-93): The Shocking Truth at 22
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ
- ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa (ਜਨਮ 1967, ਬੇਗੋਵਾਲ) ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ AISSF ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।
- ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀਆਂ ਕਥਿਤ ਵਧੀਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ।
2. ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕੀ ਸਨ?
- ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
- ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀਆਂ।
3. ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕੀ ਹਨ?
- ‘ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਅਤੇ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ’ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 29 ਜੂਨ 1993 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਨੇੜੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ‘ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ’ (extrajudicial execution) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ‘ਮੁਕਾਬਲਾ’ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ’ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
4. ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਕੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦੇ ਹਨ?
- ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਵਰਗੇ ਕਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ।
- ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ, ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣਾ ਸੀ।
5. Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Amarjeet Singh Billa ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
- ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਅਜਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਬਬੇਕੀ ਸਿੰਘ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#AmarjeetSinghBilla #SikhHistory #Punjab1993 #KhalistanLiberationForce #HumanRightsPunjab #ExtrajudicialKillings #DocumentaryReport
