ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ …
ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਹੱਦ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸੂਰਮੇ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਲਏ। ਜਾਣੋ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਅਣਖ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਗਾਥਾ, ਜਿਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਗੁੰਮਨਾਮ ਯੋਧੇ ਦੀ ਗਾਥਾ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਅਸ਼ਾਂਤ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਆਏ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਗੂੰਜ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੌਰ ਸਿਆਸੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ, ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ। Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਰੋਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਰਗੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਦਰਦ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ।
ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ Sikh ਯੋਧੇ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ Sikh ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਮਾੜੀ ਕੰਬੋਕੀ ‘ਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੱਸੇ ਰੰਘੜ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢਿਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਕਸਰ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸੰਦਰਭ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਹਨ।
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਸਮੂਹਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ Punjab Police ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਵਾਪਸੀ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਝਰੋਖਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਲ 1968 ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਅਜਨਾਲਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ, ਪੱਤੀ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਰਦਾਰ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਪਿਆਰ ਕੌਰ ਸੀ।
ਉਹ ਪੰਜ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ, ਬੀਬੀ ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ, ਅਤੇ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਭੈਣਾਂ, ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਰਗਾ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪਰਵਰਿਸ਼
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਵਾਨਾਂ ਲਈ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਲੱਗੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹੋਣਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਅਧਾਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਲਹਿਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਡੂੰਘੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸਨ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ਲਾਭਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸੰਕਟ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ‘ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਭਾਰ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਲਈ, ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਦਾ ਵੀ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ: ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (1984) ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੂੰ Sikh ਧਰਮ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅੰਦਰ ਰੋਹ ਦੀ ਲਹਿਰ ਫੈਲ ਗਈ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੌਮੀ ਘਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਮੰਨਿਆ।
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ‘ਸੱਤਾ’ ਛੀਨਾ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਰਨੈਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਗਏ, ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਈ ਸੱਤਾ ਛੀਨਾ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਛੀਨਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ Punjab Police ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ।
Punjab Police ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਤਸ਼ੱਦਦ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੱਤਾ ਛੀਨਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, Punjab Police ਨੇ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਤਹਿਤ Sikh ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਥਕ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਥਾਣੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕਰਦੀ। ਇਹਨਾਂ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਮੁੰਬਈ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੰਬਈ) ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਡਰਾਈਵਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਮੁਸੀਬਤ ਤੋਂ ਬਚਾ ਸਕਣ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, Punjab Police ਦੀ ਇਹ ਰਣਨੀਤੀ ਅਕਸਰ ਉਲਟਾ ਅਸਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੇ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘Ensaaf’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੇ “ਜ਼ੁਲਮ (ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ)” ਕਾਰਨ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਰਿਹਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਜਨਮ
ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੇ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਜਨਰਲ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੱਤਾ ਛੀਨਾ ਦੇ ਜਥੇ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1984 ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ Sikh ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ-ਤਰਨਤਾਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੇ ਕਈ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਯੋਧੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਖਾਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਾਮਰੇਡ ਬੱਬੂ ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਮਜ਼ਦ ਬੀਬੀ ਜਸਮੀਤ ਕੌਰ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਸੂਝਬੂਝ ਨਾਲ ਬੀਬੀ ਜਸਮੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੱਤਾ ਛੀਨਾ ਨਾਲ ਬੀਬੀ ਜਸਮੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵੀ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਧਿਆਏ
ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ: ਘਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਅਧਿਆਏ 1992 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਿਸੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ‘ਤੇ, Punjab Police ਦੀਆਂ ਭਾਰੀ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਿਆ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਦੋ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ—1984tribute ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘Ensaaf’—ਵਿੱਚ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। Ensaaf, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੂੰ 21 ਮਈ, 1992 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਅਗਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (Abduction)। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਚਾਚਾ-ਚਾਚੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਥਾਣੇ ਲਿਜਾਇਆ।
ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਦੋਸ਼
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਥਾਣੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬੀ.ਆਰ. ਮਾਡਲ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
Ensaaf ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸ.ਐਚ.ਓ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਚਿਮਨ ਲਾਲ, ਅਤੇ ਏ.ਐਸ.ਆਈ. ਦਿਬਾਗ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਕੁਝ ਗਿਣੇ-ਚੁਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ।
Human Rights Watch ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ
Punjab Policeਦੁਆਰਾ “ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀSikhਯੋਧਿਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਖੇਪ ਫਾਂਸੀਆਂ (summary executions)” ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ “ਰੋਲਰ ਟ੍ਰੀਟਮੈਂਟ, ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਝਟਕੇ, ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੋੜਨ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕਾਉਣਾ” ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕਰੰਟ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਲਾਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਸ ਨੋਚਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਦੋਸ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿੱਲਾਂ ਠੋਕੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਦ-ਬੰਦ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਝੂਠਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Punjab Police ਨੇ ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਈ। ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਬਾਰੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। 1984tribute 5 ਮਈ, 1992 ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ Ensaaf ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ 22 ਮਈ, 1992 ਦਰਜ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ Ensaaf ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਹੈ ਜੋ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੇਸਾਂ ਲਈ ਡਾਟਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ 22 ਮਈ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬੋਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਲੁਹਾਰਕਾ (ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ-ਅਡਲੀਵਾਲ ਨੇੜੇ) ਦੀ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਝੂਠਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। Ensaaf ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ “Extrajudicial Execution” (ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ ਗਈ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਾਵਾਰਸ ਕਹਿ ਕੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ: ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਸੰਖੇਪ ਮਿਲ ਸਕੇ।
| ਸਮਾਂ (ਸਾਲ/ਤਾਰੀਖ਼) | ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ | ਸੰਦਰਭ/ਵੇਰਵਾ (ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ) |
| 1968 | ਜਨਮ | ਪਿੰਡ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ। |
| 1984 | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ | Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ, ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। |
| 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ | ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਫੈਸਲਾ | ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਕਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ Punjab Police ਦਾ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। |
| 1990 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ | BTFK ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ | ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। |
| 21 ਮਈ, 1992 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | Ensaaf ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਘਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਅਗਵਾ’ (Abduction) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। |
| 21-22 ਮਈ, 1992 | ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ | ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਥਾਣੇ ਅਤੇ ਬੀ.ਆਰ. ਮਾਡਲ ਸਕੂਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼। |
| 22 ਮਈ, 1992 | ਸ਼ਹਾਦਤ | Ensaaf ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਿੰਡ ਲੁਹਾਰਕਾ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ (Extrajudicial Execution) ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ। |
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ Punjab Police ਦਾ ਕਹਿਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਨ ਦੇ ਪਰਦੇ ਫਾੜ ਦਿੱਤੇ, ਜਬਾੜਾ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਗਏ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਅਸਰ ਸਿਰਫ਼ ਯੋਧਿਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਇਸਦਾ ਖਮਿਆਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ। Ensaaf ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਛੀਨਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ।
ਪੰਥਕ ਸਥਾਨ
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਇੱਕ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਸੰਦੇਸ਼
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਦਾ ਜੀਵਨ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ 24-25 ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ, 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨੀ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਅਣਗਿਣਤ ਨਿੱਜੀ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਦਰਦ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਛੁਪੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ, ਜੋ ਕਥਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੀ ਘਾਟ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਈ Sucha Singh Chhina ਵਰਗੇ ਅਣਗਿਣਤ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਹ ਸੱਚ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਦਨਾਕ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਜਥੇਦਾਰ ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ … Jathedar Talwinder Singh (1944-92)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ ਕੌਣ ਸਨ?
- ਉਹ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ Sikh ਯੋਧੇ ਸਨ, ਜੋ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
2. ਉਹ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘Ensaaf’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਸੀ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ Ensaaf ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 21 ਮਈ, 1992 ਨੂੰ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 22 ਮਈ, 1992 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਲੁਹਾਰਕਾ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (Extrajudicial Execution) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
4. ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਹੈ?
- ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੇਂਡੂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ, ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
5. ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਕੀ ਹੈ?
- ਇਹ ਲੇਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਹਵਾਲੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ Ensaaf, Human Rights Watch), ਪੰਥਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1984tribute.com), ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ‘ਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਲੇਖ ਵਿੱਚ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SuchaSinghChhina #SikhHistory #Punjab1984 #KhalistanLegacy #HumanRightsPunjab #PoliceImpunity #Shaheedi
