Bhangi Misl, ਬਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਦਾ ਵਿਸਤਾਰਪੂਰਵਕ ਇਤਿਹਾਸ – ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਨਾਮਕਰਨ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਦਾਰ, ਵਿਸਥਾਰ, ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼, ਅਤੇ ਪਤਨ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਹਨਾਂ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ Bhangi Misl ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੀ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਭਗ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਘੁੜਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਧੀਨ ਲਾਹੌਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਤ, ਚਿਨਿਓਟ, ਝੰਗ ਸਿਆਲ ਸਮੇਤ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਲਾਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ।
Bhangi Misl: ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
Bhangi Misl. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਰਦਾਰ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਦੁਆਰਾ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੰਜਵੜ ਪਿੰਡ ਦੇ ਢਿੱਲੋਂ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਉਹ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ (1716) ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 300 ਸਿੱਖ ਜੋਧਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਥਾ ਮੁਗ਼ਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਛਾਪੇ ਮਾਰਦਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਨੇ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ। ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਮੋਗਾ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਹੁੰਗ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1739 ਵਿੱਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ। ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 1746 ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਗੋਦ ਲਏ ਪੁੱਤਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਨੇ ਮਿਸਲ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ। 1748 ਵਿੱਚ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਗਠਨ ਸਮੇਂ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਰੁਣਾ ਦਲ ਦਾ ਨੇਤਾ ਅਤੇ Bhangi Misl. ਦਾ ਮੁਖੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।
ਭੰਗੀ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ
Bhangi Misl. ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਮੂਲ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੇਲੇ, ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੰਗ ਨਾਮਕ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭੰਗ ਇੱਕ ਭਾਂਗ (ਕੈਨਾਬਿਸ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਨਸ਼ੀਲਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਇੰਨੀ ਜੁੜ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਮਿਸਲ “ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਾਮ ਹਲਕੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਕਾਰਨ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਦਾਰ ਅਤੇ ਨੇਤਾ
Bhangi Misl. ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਦਾਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ:
1. ਸਰਦਾਰ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ
Bhangi Misl. ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
2. ਸਰਦਾਰ ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ
ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਿਸਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਬਣੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1739 ਵਿੱਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। 1746 ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
3. ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ
ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਗੋਦ ਲਏ ਪੁੱਤਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1748 ਵਿੱਚ Bhangi Misl. ਅਤੇ ਤਰੁਣਾ ਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਿਆ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ 1762 ਵਿੱਚ ਖਵਾਜਾ ਸਈਦ ਕਾ ਕੋਟ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਕਰਿਆਲ, ਮੀਰੋਵਾਲ, 1763 ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਅਤੇ ਚਿਨਿਓਟ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ। 1765 ਵਿੱਚ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ।
4. ਸਰਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1765 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਸਲ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 1766 ਵਿੱਚ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਅਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ, 1767 ਵਿੱਚ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਅਤੇ ਅਟੱਕ, 1772 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰਗ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਬਾਗ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ। ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ। 1774 ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਵਿਖੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਅਤੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ।
5. ਸਰਦਾਰ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ, ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ
ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਸਰਦਾਰ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1765 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੇ, ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ Bhangi Misl. ਦੇ, ਅਤੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸੀ।
ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ
Bhangi Misl. ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ।
Bhangi Misl. ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂੰਛ ਤੱਕ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਤੱਕ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਸੀ।1765 ਵਿੱਚ, ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ।
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, Bhangi Misl. ਨੇ 1762 ਵਿੱਚ ਖਵਾਜਾ ਸਈਦ ਕਾ ਕੋਟ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਕਰਿਆਲ, ਮੀਰੋਵਾਲ, 1763 ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਅਤੇ ਚਿਨਿਓਟ ਜਿੱਤੇ। ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਮਿਸਲ ਨੇ 1765 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, 1766 ਵਿੱਚ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਅਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ, 1767 ਵਿੱਚ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਅਤੇ ਅਟੱਕ, 1772 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰਗ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਬਾਗ ਜਿੱਤੇ।
Bhangi Misl. ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਪਾਰ ਬੁੜੀਆ ਅਤੇ ਜਗਾਧਰੀ (204 ਪਿੰਡ), ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਾਜੀਦਪੁਰ, ਭੇਦੀਆਂ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਖਈ, ਮੁਹੱਲਿਮ, ਨੱਗਰ, ਸਹਜਾਰਾ, ਸਤਾਰਾਗੜ੍ਹ, ਸਿੰਘਪੁਰਾ ਅਤੇ ਵਾਣ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਬਾਰੀ ਦੋਆਬ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਭੈਰੋਵਾਲ, ਬੁਲਾਕੀ (29 ਪਿੰਡ), ਚਿੰਨਾ, ਚੁਬਹਾਲ, ਹੈਬਤਪੁਰ, ਕਰਮਾਲਾ, ਕੋਹਾਲੀ, ਲਾਹੌਰ, ਮਜੀਠਾ, ਮੋਰੋਵਾਲ, ਮੁਲਤਾਨ (1772-1780), ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ, ਸੈਂਸਰਾ, ਸਿਰਹਾਲੀ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਵੈਰੋਵਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰੱਚਨਾ ਦੋਆਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਇਲਾਕੇ ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ।
ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼
Bhangi Misl. ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਡਟ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 1739 ਵਿੱਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਸਫਲ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ।
ਦਸੰਬਰ 1766 ਵਿੱਚ, ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁੱਰਾਨੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਾਪਸ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
Bhangi Misl. ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ। 1772 ਵਿੱਚ, ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਇਲਾਕਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
Bhangi Misl. ਨੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁੱਰਾਨੀ, ਤੈਮੂਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਮਾਨ, ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਸਰਦੀਆਂ 1798 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਮਾਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ – ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਚੇਤ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ
Bhangi Misl. ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮਿਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਵੰਸ਼ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਥਾਨਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਮਿਸਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਖੇਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਇੱਕ ਸਾਮੰਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭੰਗੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਨੀਤੀਗਤ ਫੈਸਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ ਅਤੇ ਤਾਲੁਕਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕਦਮ ਸੀ।
ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ – ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ, ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਕਿਲਾ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
ਹੋਰ ਮਿਸਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ
Bhangi Misl. ਦੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਟਿਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਖੇਤਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਟਕਰਾਅ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।
Bhangi Misl. ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ। 1774 ਵਿੱਚ, ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਜੰਮੂ ਵਿਖੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਅਤੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, Bhangi Misl. ਨੇ ਅਕਸਰ ਹੋਰ ਮਿਸਲਾਂ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਵੀ ਬਣਾਏ। 1765 ਵਿੱਚ, ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ। ਕਈ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹੁਤਾ ਗੱਠਜੋੜ ਵੀ ਹੋਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਣੀ ਰਤਨ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ 1787 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
ਪਤਨ ਦੇ ਕਾਰਨ
1760 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ Bhangi Misl. ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵੀ ਸ਼ਾਸਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਪਿਛਲੇ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ Bhangi Misl. ਦਾ ਅਗਲਾ ਮੁਖੀ ਬਣਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਨਾਬਾਲਗ਼ ਵਜੋਂ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਗਵਾਈ ਕਾਰਨ, ਮਿਸਲ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਕਈ ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਆਲੂਵਾਲੀਆ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਝੰਗ ਨੇ ਖਰਾਜ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ 1779 ਵਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 1782 ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਿਆ। ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ 1790 ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਕਸੂਰ ਦੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਮੁਖੀ ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਦ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ 1794-95 ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ।
ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਰਗਨੇ – ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਸਬਰਾਓਂ ਅਤੇ ਸਰਹਾਲੀ – ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਖੋਹ ਲਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਿਆ। ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਉਸਦੇ ਅਧੀਨ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੈ ਲਏ ਗਏ। ਸਾਲ-ਦਰ-ਸਾਲ ਇਹ ਇਲਾਕੇ ਘਟਦੇ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪਿੰਡ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝਬਾਲ, ਕੋਹਾਲੀ, ਮਜੀਠਾ, ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਅਤੇ ਸਰਹਾਲੀ ਹੀ ਉਸਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹੇ।
ਜੁਲਾਈ 1799 ਵਿੱਚ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ। 1814 ਤੱਕ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ
Bhangi Misl. ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਮਿਸਲ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
Bhangi Misl. ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮਜ਼ਮਾ ਤੋਪ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭੰਗੀ ਤੋਪ, ਭੰਗੀਆਂਵਾਲੀ ਤੋਪ ਅਤੇ ਭੰਗੀਆਂ ਦੀ ਤੋਪ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Bhangi Misl. ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਮਿਸਲ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਮਿਸਲ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ : Ramgarhia Misl: ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ “ਸਿੱਖ” ਗੌਰਵ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
1. ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ?
Bhangi Misl ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਰਦਾਰ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਨੇ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੰਜਵੜ ਪਿੰਡ ਦੇ ਢਿੱਲੋਂ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਅਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।
2. ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਮ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ?
Bhangi Misl ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੇ ਜੋਧੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੇਲੇ, ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੰਗ ਨਾਮਕ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭੰਗ ਇੱਕ ਭਾਂਗ (ਕੈਨਾਬਿਸ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਨਸ਼ੀਲਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸਨ।
3. ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਦਾਰ ਕੌਣ ਸਨ?
Bhangi Misl ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ (ਸੰਸਥਾਪਕ), ਸਰਦਾਰ ਭੂਮਾ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਸਰਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਚਰਤ ਸਿੰਘ, ਸਰਦਾਰ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
4. ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ?
Bhangi Misl ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਤ, ਚਿਨਿਓਟ, ਝੰਗ ਸਿਆਲ, ਮੁਲਤਾਨ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਅਟੱਕ, ਕਸੂਰ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਮਿਸਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਸੀ।
5. ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਦਾ ਪਤਨ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ?
Bhangi Misl ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ 1760 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ, ਅਨੁਭਵੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ, ਅਧੀਨ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ, ਹੋਰ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1814 ਤੱਕ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।
