Jarnail Singh Bhindranwale (1947–1984) ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ, ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ–ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੱਤੀ। ਪੜ੍ਹੋ ਪੁਰੀ ਵਿਰਾਸਤ।”
ਸੰਛੇਪ ਸਰਾਂਸ਼
Jarnail Singh Bhindranwale (2 ਜੂਨ 1947–6 ਜੂਨ 1984) ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਕ ਕਰਿਸ਼ਮੈਟਿਕ ਨੇਤਾ ਤੇ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰਹੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਭਰਤੀ ਪਹਚਾਣ ‘ਚ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਕਦਮ, ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ‘ਚ ਸੈਨਾ-ਸੈਨਾ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ “ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਜੂਨ 1984 ਦੀ ਲਹਿਰਦਾਰ ਲੜਾਈ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖ ਅਜ਼ਾਦੀ-ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ । ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਸਿਆਸੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਫ਼ਰ, ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ–ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ‘ਤੇ ਵਿਸਤਾਰਪੂਰਵਕ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ।
Jarnail Singh Bhindranwale ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਬਚਪਨ
ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਜੂਨ 1947 ਨੂੰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ’ਚ ਹੋਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕਿਸਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਕੌਰ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ । ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾ-ਭਾਵ ‘ਚ ਗਹਿਰਾ ਰੁਝਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਵੀਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਰਹੀ, ਪਰ 1960ਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰੀ ਵਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਜਵਾਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਖੋਜ ‘ਚ ਉਤਰੇ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਖਾਲਸਾ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ–ਅਹਿੰਸਾ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਕਲਪਾਂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੇ ।
ਆਗਮਨ ਤੇ ਉਭਾਰ: ਸਿਆਸੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜ
ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ
1970 ਵਿੱਚ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਵਿੱਚ ਵੱਲ ਪਰਮੇਸ਼ਰ-ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੰਗਰ, ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਛੱਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਅਮਲ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ‘ਚ ਨਵਾ ਜੋਸ਼ ਭਰਿਆ ।
ਸਿਆਸੀ ਰੁਝਾਨ
ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਬਠਿੰਡਾ ’ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇਤਰਤਵ ਸਮੇਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਤਮ-ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮੰਗ ਉਠਾਈ । 1982–83 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਰੋਲੇਟ ਐਕਟ ਵਰਗੀ ਸਖਤ ਨੀਤੀਆਂ ਲਗਾਉਂਦੀ ਰਹੀ, ਤਦੋਂ Jarnail Singh Bhindranwale ਦਾ ਵਕਾਲਤ-ਭਰਪੂਰ ਅਵਾਜ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨਤਾ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ‘ਚ ਪਿਆ ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ
ਵਾਜੂਹਾਤ ਅਤੇ ਤਣਾਅ
1984 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਅਨੇਕ ਅਨੁਯਾਈ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁਆਲਤ ‘ਚ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰaisi ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਭੁੱਲੋਂ–ਭੁੱਲਾਇਆਂ, ਧਰਮਕ ਉਤਪਾਤ, ਤੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਪਲੜੇ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਉੱਚੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੈਨਿਕ ਹਸਤਖੇਪ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ।
ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ (1–10 ਜੂਨ 1984)
1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਕੇਂਦਰ ‘ਚ “ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਦਸ ਦਿਨ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਗ੍ਰਾਮ ‘ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਟੈਂਕ, ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਵਰਤੇ ਗਏ । ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਾਰਨ ਗਾਣੇ ਹਰੇਕ ਪਾਸੇ ਦਹਾਕੇ ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਜਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
6 ਜੂਨ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ, ਜਦੋਂ ਫੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ‘ਚ ਤਲਾਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਗਈ, ਤਾਂ Jarnail Singh Bhindranwale ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਸਜ਼ੱਟੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਲੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਦੁਖੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ ਨਵੇਂ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਭਰ ਦਿਤੇ ।
ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਪੁਨਰ-ਜਾਗਰਿਤ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਕਹਿਰੀ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਗਰੂਕ ਸੰਘਟਨਾਵਾਂ, ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ–ਸਿੱਖ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰੇ ਚੀਰੇ ਪੈਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ।
ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਆਤਮ-ਪਹਚਾਣ
Jarnail Singh Bhindranwale ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਤਮ-ਗੌਰਵ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ । ਸਿੱਖ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਛਾਪਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ-ਪੀਰਾ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ (FAQ)
1. Jarnail Singh Bhindranwale ਦਾ ਅਸਲੀ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸੀ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਕਸ਼ਾ ਕਰਨਾ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਚ ਦੁਰਚਾਰ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਤਮ-ਸ਼ਾਸਨ ਦੇਣਾ ਸੀ ।
2. ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ?
ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਵਿੱਚ ਜੰਗੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਵਧਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਲਿਆ ਕੇ 1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।
3. Jarnail Singh Bhindranwale ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 6 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟੈਂਪਲ ਵਿੱਚ ਤਲਾਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
4. Jarnail Singh Bhindranwale ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੁਣ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਸਾਲ ਸੰਸਥਾਤਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ‘ਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. Jarnail Singh Bhindranwale ਦੇ ਕਾਰਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਕੀ ਨਵੇਂ ਸਿਆਸੀ ਬਦਲਾਅ ਲਾਏ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਤੀਬਰਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1980–90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਕਈ ਕਾਨੂਨੀ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਦਲਾਅ ਆਏ
You May Also Like… Maharaja Ranjit Singh
