ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕਾਉਂਕੇ…
ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਯੋਧੇ ਦੀ ਅਣਸੁਲਝੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਦਿਲ-ਕੰਬਾਊ ਗਾਥਾ। ਜਾਣੋ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੇ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜੀ ਗਈ ਲੰਬੀ ਲੜਾਈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕਾਉਂਕੇ: ਇੱਕ ਅਣਸੁਲਝੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਮਿੱਟ ਨਿਸ਼ਾਨ
1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਿਆਸੀ ਅਸਥਿਰਤਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਸੰਕਟਮਈ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਉਸ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਤ੍ਰਾਸਦੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ। Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਕਿ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼, ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਂਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
“ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥”
“ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥੨॥੨॥” (ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 5, ਪੰਨਾ 1105)
ਇਹ ਲੇਖ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੇ ਜੀਵਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ, Sikh ਕੌਮ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੱਲੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ, ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਣਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਤੱਥਾਂ, ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਫ਼ਰ
ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਤੋਂ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੱਕ
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1949 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਜਗਰਾਉਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ, ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਰਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਹਨਤ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ।
ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਧਰਮ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਸਾਦਗੀ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੇ ਗੁਣ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ।
ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੇਵਾ
ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪਿਆਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ, Jathedar Gurdev Singh Kaunke Sikh ਪੰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਹੇਠ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ, ਵਿਆਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲੀ, ਤਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਕਾਉਂਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਥਾ ਸ਼ੈਲੀ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ Sikh ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਕਥਾਵਾਚਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ
ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ
ਸੰਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Sikh ਕੌਮ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਪੀੜਾ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਜੋ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਕੇ। 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੌਰਾਨ, Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਨਿਯੁਕਤੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੌਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਗੁਆ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਕਾਉਂਕੇ ਨੇ ਇਸ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦਰਪੇਸ਼ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਤਭੇਦਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੌਮ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਦਿਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਵੀ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਥੇਦਾਰੀ ਨੂੰ Sikh ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ Punjab Police ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ Sikh ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕਜੁਟਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਸਮਝਦੀਆਂ ਸਨ।
ਅਗਵਾ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ: ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
20 ਦਸੰਬਰ 1992: ਪਹਿਲੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਈ
ਦਸੰਬਰ 1992 ਤੱਕ, Punjab Police ਵੱਲੋਂ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 20 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ Punjab Police ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਸਥਿਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਈ।
ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਫੈਲਦਿਆਂ ਹੀ, ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ Sikh ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਾਰੀ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਝੁਕਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ।
25 ਦਸੰਬਰ 1992: ਆਖ਼ਰੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਪਹਿਲੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, 25 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ, Punjab Police ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਆਈ ਸੀ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ, ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਗਰਾਉਂ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਘੋਟਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ।
ਉਸ ਸਮੇਂ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ:
“ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. (ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਘੋਟਨਾ) ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।”
ਇਸ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅਣਹੋਣੀ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਲੈ ਗਈ। ਇਹ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ।
ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਪੱਖ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ Punjab Police ਨੇ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਆਖਰਕਾਰ, 2 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ, Punjab Police ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਲਈ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।
ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇਸ “ਫਰਾਰੀ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਵਕੀਲਾਂ ਅਤੇ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਇਆ:
- ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ:
Jathedar Gurdev Singh Kaunkeਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠੋਂ ਇੰਨੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਫਰਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। - ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ: ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ “ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ” ਜਾਂ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ
Punjab Policeਦੁਆਰਾ ਕਈ ਹੋਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। - ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੂਚਨਾ ਦੀ ਘਾਟ: ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਾਂ ਸੂਚਨਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਉਲੰਘਣਾ ਸੀ।
- ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ: ਕਈ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ
Jathedar Gurdev Singh Kaunkeਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਿਆਨ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਫਰਾਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਸਨ।
ਇਹਨਾਂ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਤੋਂ ਵਧਾ ਕੇ “ਜ਼ਬਰਨ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ” (Enforced Disappearance) ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (Extrajudicial Killing) ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ੱਕੀ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਜਾਂਚ
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਲੱਗਾ। ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ।
ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (Amnesty International), ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (Human Rights Watch) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ (PHRO) ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕੇ। ਇਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ “ਜ਼ਬਰਨ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ” ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਲਾਸਿਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।
ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਂਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਜੱਜ, ਜਸਟਿਸ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਬੂਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਫਰਾਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ” (disappeared) ਐਲਾਨਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕਾਉਂਕੇ: ਜੀਵਨ, ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
| ਸਮਾਂ (Time) | ਘਟਨਾ/ਵੇਰਵਾ (Event/Description) | ਮਹੱਤਤਾ/ਸਰੋਤ (Significance/Source) |
| 1949 | ਜਨਮ | ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਕਲਾਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮ। |
| 1970 ਦਾ ਦਹਾਕਾ | ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ | ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। |
| 26 ਜਨਵਰੀ 1986 | ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ | ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਲ ਸੀ। |
| 1986 – 1992 | ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੌਰਾਨ ਕੌਮ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਗਵਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਕੌਮੀ ਏਕਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। |
| 20 ਦਸੰਬਰ 1992 | ਪਹਿਲੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਈ | Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤ ਦੇ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਉਸੇ ਦਿਨ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। |
| 25 ਦਸੰਬਰ 1992 | ਅੰਤਿਮ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | ਜਗਰਾਉਂ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਸਥਿਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ। (ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਿਆਨ) |
| 2 ਜਨਵਰੀ 1993 | ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਫਰਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ | Punjab Police ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। (ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੁਲਿਸ ਰਿਕਾਰਡ) |
| 1993 – ਵਰਤਮਾਨ | ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਜਾਂਚ | ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। |
| 1990 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ | ਜਸਟਿਸ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ | ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ” ਐਲਾਨਿਆ, ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। (ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ) |
| 2000 ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਪੰਥਕ ਸਨਮਾਨ | ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮ। |
ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਤਲਾਸ਼
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ, ਨੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਲੰਬਾ, ਔਖਾ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਤੋੜਨ ਵਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ (Habeas Corpus) ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ Punjab Police ਨੂੰ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਮਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪੱਖ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਪਣੀ “ਫਰਾਰੀ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਕਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਠੋਸ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕਿਆ।
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ “ਇਮਪਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” (Culture of Impunity) ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕੇਸ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਹ ਤੱਥ ਕਿ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਿਆ, ਨੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਹੈ ਜੋ ਭਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਿਆ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸਨਮਾਨ
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਰਿਹਾ, ਪਰ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਹੈ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨਿਡਰ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਝੁਕੇ ਨਹੀਂ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੌਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣਾ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਹਰ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਉਂਕੇ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ Sikh ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ: ਯਾਦ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਆਧੁਨਿਕ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਰਦਨਾਕ ਅਧਿਆਇ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ Sikh ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਿੰਨੀ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਔਖੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਨਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਨ। Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਅਤੀਤ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਮਰ ਰਹੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਹਨੇਰਾ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਸੰਘਣਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਸੱਚ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕਿਰਨ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਚੀਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ…Bhai Rasal Singh Arifke (1949-1984)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1 ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕਾਉਂਕੇ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ Sikh ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਅਹੁਦਾ ਸੀ?
- athedar Gurdev Singh Kaunke Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਹੋਏ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਕਿ Sikh ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਇਸ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਉਹ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ।
2. Punjab Police ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ ਬਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਕਿਹਾ ਸੀ?
- athedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ 25 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Punjab Police ਨੇ 2 ਜਨਵਰੀ 1993 ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
- ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਲਈ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਗਏ। ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
3. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਿਆ?
- ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਜਸਟਿਸ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਕਮੇਟੀ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਦੀ “ਫਰਾਰੀ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ।
- ਇਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “ਜ਼ਬਰਨ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ” (Enforced Disappearance) ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (Extrajudicial Killing) ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ੱਕੀ ਮਾਮਲਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ।
4. ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਆਂ ਲਈ ਕੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਿਆ?
- ਜਵਾਬ: ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਲ ਕੌਰ, ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕਰਕੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਠੋਸ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ।
- ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੋਸ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਠਹਿਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਸਫਲਤਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਦੌਰ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ।
4. ਜਥੇਦਾਰ ਕਾਉਂਕੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਜ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਜਥੇਦਾਰ ਕਾਉਂਕੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਜ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?ਜਵਾਬ: Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ Jathedar Gurdev Singh Kaunke ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਡਰ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ …) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#JathedarGurdevSinghKaunke #SikhHistory #Punjab1993 #HumanRights #EnforcedDisappearance #AkalTakht #JusticeForKaunke
