ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਜੀ…
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਉਸ ਯੋਧੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜਿਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਰਹੱਸ ਹੈ? ਜਥੇਦਾਰ Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਗਾਥਾ ਪੜ੍ਹੋ।
ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ: ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭਾਗ 1: ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਕਟ
1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਵਰ੍ਹੇ
1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸੰਕਟ ਅਚਾਨਕ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ Manbir Singh Chaheru ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਜੋ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅੰਨਦਾਤਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਆਰਥਿਕ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਸ਼ਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਣਦੇਖੀ ਅਤੇ Sikh ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਮੰਗਾਂ
ਇਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 1973 ਦਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਦੇਣਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ Sikh ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਤਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਘੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਵੱਖਵਾਦ ਦੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਵੱਈਏ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਮਾਰਗੀ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਹੋਈ।
1978 ਦਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕਾ: ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978, ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਦਿਹਾੜਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕਾ” ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਕੇ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ Manbir Singh Chaheru ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਦੀ ਸੋਚ ‘ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ Sikh ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਬਰੀ ਹੋ ਜਾਣ ਨੇ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ Sikh ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਾਸ ਖਿੱਚ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਏ।
1982 ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੀ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਾਲਾਤ ਵਿਗੜਦੇ ਗਏ। ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਰਣਨੀਤੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁੱਠੀ ਪੈ ਗਈ। ਦਸੰਬਰ 1983 ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਸਮੇਤ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ:
“The 1980s in Punjab witnessed a decade-long insurgency by Sikh militants, fueled by failed attempts at procuring greater autonomy… The Sikh militant movement in Punjab escalated after the Indian Army raided the Harmandir Sahib (Golden Temple) complex in Amritsar… The indiscriminate use of force led to heavy damages to the Harmandir Sahib complex which caused tremendous outrage among Sikhs, many of whom did not support the militant campaign for a separate Khalistan.”
— Human Rights Watch 1
ਇਹ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਸੰਕਟ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਵੱਖਵਾਦੀ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾ, ਆਰਥਿਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਜਮਹੂਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ, ਤਾਂ ਇਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਭਾਗ 2: ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਜਨਮ
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
Manbir Singh Chaheru ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਛੱਡ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਇੱਕ ਆਮ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਜਾਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਚਹੇੜੂ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਤੱਕ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Manbir Singh Chaheru, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦਾ ਜਨਮ 1959 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਚਹੇੜੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਰਦਾਰ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਖਾਂਦੇ-ਪੀਂਦੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸਨ। Manbir Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਲਾ ਬੱਕਰਾ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।
ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਛੇ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਛੋਕੜ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਜਾਂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧ
1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਨੇ Manbir Singh ਦੀ ਸੋਚ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ਼ 19 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ। 6 ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ Sikh ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਨ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਗਿਆਨੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਇੱਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
1979 ਵਿੱਚ, ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਸੋਢਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, Manbir Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚਾ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਬਾਬਾ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਹਰੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੱਲ ਵਧ ਗਿਆ। ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੁਆਰਾ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਖੇ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੋਖਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ।
ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ
Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ 1981 ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ Punjab Police ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਾਲ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ ਹੋ ਗਈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਚਾ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ‘ਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦਿਵਾਈ ਕਿ Manbir Singh ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਗੇ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਥਾਣੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਚਾ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ Manbir Singh ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਸਨ। 7
ਇਹ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਿਵਲ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, Manbir Singh ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ 53 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ (ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ), ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣੇ। ਇਹ ਭੂਮਿਕਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਪੜਾਅ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ, ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਨੇੜਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਨੀਂਹ ਬਣੇ।
ਭਾਗ 3: ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਆਗਾਜ਼
ਜੂਨ 1984: ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਜ਼ਖ਼ਮ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸਨੂੰ “ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ” (Operation Blue Star) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੁਖਦਾਈ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਧਿਆਏ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
1 ਤੋਂ 10 ਜੂਨ 1984 ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਈ ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਕਸਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ Sikh ਯੋਧੇ ਮੋਰਚਾਬੰਦ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਤੋਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।
ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਉੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। 1 ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ Sikh ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨਮੋਲ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸਨ, ਨੂੰ ਵੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Manbir Singh Chaheru ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ
ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ। ਇਸਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ, ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਬਹੁਤ ਭਿਆਨਕ ਨਿਕਲੇ। 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ Sikh ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਬਦਲਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ।
ਇਸ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਭੜਕ ਉੱਠੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਦੰਗੇ ਸਵੈ-ਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਹੈ। Manbir Singh Chaheru ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨ, ਜੋ ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ 1984 ਦੇ Sikh ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਅਸੰਗਠਿਤ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣੀ।
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ KCF ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ
26 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ, Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਅਗਵਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਕਮੇਟੀ ਨੇ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲੜਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਫੌਜ” ਵਜੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਗੁੱਟਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟੀਚੇ (ਖਾਲਿਸਤਾਨ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਲੜੀ (military hierarchy) ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਤਾਕਤ ਬਣਨ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗਤੀ ਮਿਲੀ।
ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ: KCF ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ
ਫਰਵਰੀ 1986 ਵਿੱਚ, ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ Manbir Singh Chaheru ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜਥੇਦਾਰ (ਮੁਖੀ) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨਿਯੁਕਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਚਹੇੜੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, KCF ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਤਾਕਤ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਟੇਟ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।
ਭਾਗ 4: ਜਥੇਦਾਰ ਚਹੇੜੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KCF ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
1986 ਦਾ ਸਾਲ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਿਖਰ
Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 1986 ਦਾ ਸਾਲ KCF ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਸਿਖਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ (ਫਰਵਰੀ 1986 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1986) ਤੱਕ ਰਹੀ, ਪਰ ਇਸ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਜਲੰਧਰ ਅਦਾਲਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ: ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਹਾਈ
6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ KCF ਦੁਆਰਾ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਚਹਿਰੀ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਮਲਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਅਤੇ ਚਰਚਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਖੁਦ Manbir Singh Chaheru ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਪ੍ਰਮੁੱਖ Sikh ਯੋਧਿਆਂ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ (ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਗਏ), ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੋਲਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ੀ ਲਈ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ KCF ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Manbir Singh Chaheru ਇੱਕ ਸਟੇਨ ਗੰਨ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਕੋਲ ਰਿਵਾਲਵਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਛੇ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਅਤੇ KCF ਆਪਣੇ ਤਿੰਨੋਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਛੁਡਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ, ਜਿਸਨੇ Punjab Police ਦੀ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ KCF ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣੇ।
ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ
ਜਲੰਧਰ ਕਚਹਿਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੌਰਾਨ KCF ਦਾ ਨਾਮ ਕਈ ਹੋਰ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ:
| ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ | ਵੇਰਵਾ | ਸਰੋਤ |
| 6 ਮਾਰਚ, 1986 | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਾਬਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 7 ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 13 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਕਾਬਲ ਸਿੰਘ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਚ ਗਏ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ AISSF ਨੇ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। | 11 |
| 26 ਮਾਰਚ, 1986 | ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ ਦਾ ਕਤਲ | KCF ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਇਕ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | 11 |
| 29 ਮਾਰਚ, 1986 | ਨਕੋਦਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ | ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ ਅਤੇ ਨਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 12 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | 11 |
ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ KCF ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧੀਆਂ, ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਾਬਲ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਕਾਰਜ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਤਭੇਦ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ KCF ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਤੋਂ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ। Human Rights Watch ਅਤੇ Amnesty International ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ KCF ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ (ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ Sikh ਦੋਵੇਂ), ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ Sikh ਯੋਧੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਵੀ ਕਈ ਬੇਗੁਨਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗਵਾਉਣੀ ਪਈ, ਜਿਸਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਨਿਰਪੱਖ ਨਿਗਰਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਗ 5: ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਅੰਤ
8 ਅਗਸਤ 1986: ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਹਾਲਾਤ
Manbir Singh Chaheru ਦੀ KCF ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਅੰਤ 8 ਅਗਸਤ 1986 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਰਹੱਸਮਈ ਅਧਿਆਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Manbir Singh Chaheru ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 6 ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ। ਕੁਝ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਖ਼ਬਰ ਵਜੋਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਇੱਕ ਅਹੁਦੇਦਾਰ, ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਪੜ, ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ “ਘੋਟਨਾ” ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬਦਨਾਮ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। Manbir Singh ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, KCF ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ Manbir Singh ਨੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਲੰਧਰ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਛੁਡਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਘੁਸਪੈਠ ਅਤੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Manbir Singh Chaheru ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਕਦਮ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਵੀ Manbir Singh ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਬੁਲੰਦ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ “ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ” ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਦਸੰਬਰ 1987: “ਫ਼ਰਾਰੀ” ਜਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ?
Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ ਬੇਹੱਦ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ – ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਪੰਥਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ।
Punjab Police ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ਉਸ ‘ਤੇ ਉੱਠੇ ਸਵਾਲ
ਦਸੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ, Punjab Police ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ Manbir Singh Chaheru ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵੇ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਇਸ “ਫਰਾਰੀ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ “ਫਰਾਰ” ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਕਸਰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ
Punjab Police ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਉਲਟ, Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Manbir Singh ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਖੁਰਦ-ਬੁਰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ Ensaaf, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, Manbir Singh ਦੇ ਕੇਸ ਨੂੰ “ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ” (enforced disappearance) ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (extrajudicial execution) ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪੈਟਰਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਲਾਪਤਾ” ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। Human Rights Watch ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
“ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ” ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਜੋਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਰਹੱਸ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਾਗੂ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਸਨ। ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (TADA) ਅਤੇ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼) ਐਕਟ ਵਰਗੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਿੱਥੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਮੁਕੱਦਮਾ Manbir Singh ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਾਇਕ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਇੱਕ “ਫਰਾਰੀ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, Manbir Singh ਦਾ ਅੰਤ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜ ਦੀ “ਦੰਡ-ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਨੀਤੀ” (policy of impunity) ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ: ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
| ਸਾਲ/ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ | Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ/ਮਹੱਤਤਾ |
| 1959 | ਜਨਮ | ਪਿੰਡ ਚਹੇੜੂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿੱਚ ਜਨਮ। |
| 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 | ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕਾ | ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ‘ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਮਾਰਗ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। |
| 1979 | ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ | ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਚਾਚਾ ਸਮੇਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। |
| 1981 | Punjab Police ਨਾਲ ਝੜਪ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲੇ ਗਏ। |
| 1981-1984 | ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। |
| ਜੂਨ 1984 | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Blue Star) | ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ; ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ। |
| ਫਰਵਰੀ 1986 | KCF ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ | ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ ਬਣਾਏ ਗਏ। |
| 6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986 | ਜਲੰਧਰ ਅਦਾਲਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁਡਵਾਇਆ। |
| 8 ਅਗਸਤ, 1986 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। |
| 1986-1987 | ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ | ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। |
| ਦਸੰਬਰ 1987 | ਰਹੱਸਮਈ ਅੰਤ | ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ; ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। |
ਭਾਗ 6: ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਿੱਟਾ
ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਯਾਦ
Manbir Singh Chaheru ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ
Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਛਾਣ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਅਗਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, KCF ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਅਦਾਲਤ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ Sikh ਯੋਧੇ ਰਾਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ KCF ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਉਹ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਉਸ ਪੜਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਲਹਿਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ
Manbir Singh Chaheru ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਕਾਰਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਪ੍ਰਤੀ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਆਨ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਪਾਤਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਿਆਂ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦਮਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਰਾਸਤ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੇਤੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ; ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਅੰਤਿਮ ਵਿਚਾਰ: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅੰਤ ਅਤੇ ਸਬਕ
ਜਥੇਦਾਰ Manbir Singh Chaheru ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੁਖਦਾਈ ਦੌਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ-ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਇੱਕ ਬੇਅੰਤ ਚੱਕਰ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲੈ ਲਈਆਂ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਗੱਲਬਾਤ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ Ensaaf, ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਸੱਚ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
Manbir Singh Chaheru ਵਰਗੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਿਆਂ, ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣਾ ਹੀ
ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਦੁਖਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ Manbir Singh Chaheru ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ, ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਅਤੇ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਆਸ ਜਗਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ… Sarwan Singh Fauji (1932-92)
ਭਾਗ 8: ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਜਥੇਦਾਰ Manbir Singh Chaheru (ਜਨਮ 1959) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ। ਉਹ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਅਤੇ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ (KCF) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ।
- ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਬਣੇ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਉਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ 7।
2. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸਨ?
- ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 1986 ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਫੌਜ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ Manbir Singh Chaheru ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ 13। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ Sikh ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। KCF ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਖਬਰਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ 13।
3. ਜਲੰਧਰ ਕੋਰਟ ਹਮਲੇ ਦੀ ਘਟਨਾ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਿਆ?
- 6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਚਹਿਰੀ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ ਹਮਲਾ KCF ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ। Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, KCF ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਚਹਿਰੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਛੁਡਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ 6 ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ 7।
- ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Punjab Police ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਸਿੱਧੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਤਤਕਾਲੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਜੇ.ਐਫ. ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ “ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ 13।
4. ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਾਅਵੇ ਕੀ ਹਨ?
- Manbir Singh Chaheru ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। Punjab Police ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ 9। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ “ਫਰਾਰ” ਹੋਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮਨਘੜਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਕੇਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ “enforced disappearance” (ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀ) ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 8।
5. ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ?
- Sikh ਧਰਮ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਅਤੇ ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ Manbir Singh Chaheru ਨੂੰ ਇਸੇ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤੇ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ।
- ਇਸ ਲਈ, ਉਸਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹਾਦਤ’ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#ManbirSinghChaheru #SikhHistory #Punjab1984 #KhalistanCommandoForce #HumanRights #DocumentaryAnalysis #ShaheedLegacy
