ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ:
4 ਸਾਲ ਦੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1991 ਦੀ ਉਸ ਰਾਤ Khanpur ‘ਚ 8 ਜੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ। ਪੜ੍ਹੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਝੂਠੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ।
1991 ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਭੂਮਿਕਾ: 1991 ਦਾ ਪੰਜਾਬ – ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਰਾਜਕੀ ਦਮਨ ਦਾ ਦੌਰ
ਸਾਲ 1991 ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੂਬਾ ਹਿੰਸਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੁਲਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਈ 1987 ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਚੱਲ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1991 ਵਿੱਚ ਨੌਵੀਂ ਵਾਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਸਮਾਂ Sikh ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਦੀਆਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ “ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਰਹਿਮ ਤਰੀਕੇ” ਅਪਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੀ ਹਿਰਾਸਤ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਫਰਜ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਇਸ ਦਮਨਕਾਰੀ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ’ (TADA) ਵਰਗੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਮ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਰਕਸ਼ਕ’ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕਿਉਰਿਟੀ ਗਾਰਡ (NSG) ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਸਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਬਲੈਕ ਕੈਟਸ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ “ਮਾਰਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ” ਸਨ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਰਾਜਕੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਲੰਘਣਾਵਾਂ “ਕੋਈ ਬੇਤਰਤੀਬ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ” । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, 1991 ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਨ। ਇਸੇ ਖ਼ੌਫ਼ਨਾਕ ਅਤੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਵਰਗੀ ਦਰਦਨਾਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ।
ਤਰਨ ਤਾਰਨ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਉਸ ਅੱਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ “ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ” (epicenter of violence) ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ 8। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਵਰਗੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ Punjab Police ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਇੰਨੀ ਗੰਭੀਰ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਥੇ ਅਜਿਹੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। 1991 ਵਿੱਚ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਫ਼ ਪੁਲਿਸ (SSP) ਵਜੋਂ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਇਸੇ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਐੱਸਐੱਸਪੀ ਸੰਧੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਗਵਾ, ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 66 ਮਾਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ।
ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਕਸਰ ਬੇਰਹਿਮ, ਬੇਲਗਾਮ ਅਤੇ ਘਾਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਨੀਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵਰਗੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਾਨਪੁਰ ਵਰਗੇ ਦੁਖਾਂਤਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਹੋਈ।
ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਪਰਿਵਾਰ: ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਆਮ Sikh ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਭਾਈ ਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ—ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਦਨਜੀਤ ਕੌਰ—ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਸਮੇਂ Punjab Police ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ Sikh ਯੋਧਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ।
Sikh ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਕੱਢਿਆ। ਭਾਈ ਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਯੋਧਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।
Sikh ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਅਪਮਾਨ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ, ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ, ਉਸਨੇ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਧੱਕਿਆ। ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ Punjab Police ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਨੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦੇਣ। ਇਸੇ ਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਿਆ।
31 ਮਈ 1991 ਦੀ ਕਾਲੀ ਰਾਤ: ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਬਿਰਤਾਂਤ
31 ਮਈ 1991 ਦੀ ਰਾਤ ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਕਿਆਮਤ ਬਣ ਕੇ ਆਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ, ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਿਆਨਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਉਸ ਰਾਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। Punjab Police ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜੀਤ ਫੂਲਾ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮ “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ” (Police Cat) ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਮੂਹ ਵੀ ਸੀ, ਨੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਬਾਲਗ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ, 4 ਸਾਲਾ ਰਾਜਵੀਰ ਕੌਰ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇਖ ਕੇ ਡਰ ਗਈ ਅਤੇ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਲੁਕ ਗਈ। ਪਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਘਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਰਾਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅੱਠ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਸ਼ਰਨ ਲੈ ਲਈ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਜੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖਿਆ, ਉਹ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਸੱਚ ਬਣ ਗਿਆ।
“ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦੇ ਅਤੇ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।” – ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਰਿਪੋਰਟ
ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ।
ਸਾਰਣੀ 1: ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਪੀੜਤ
| ਲੜੀ ਨੰ. | ਨਾਮ | ਉਮਰ (ਲਗਭਗ) | ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ |
| 1 | ਬਚਨ ਸਿੰਘ | 45 ਸਾਲ | ਪਿਤਾ |
| 2 | ਦਰਸ਼ਨ ਕੌਰ | 40 ਸਾਲ | ਮਾਤਾ |
| 3 | ਮਦਨਜੀਤ ਕੌਰ | 18 ਸਾਲ | ਭੈਣ |
| 4 | ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ | 18 ਸਾਲ | ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ |
| 5 | ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ | 35 ਸਾਲ | ਚਾਚੀ |
| 6 | ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ | 14 ਸਾਲ | ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ |
| 7 | ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ | 12 ਸਾਲ | ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ |
| 8 | ਰਾਜਵੀਰ ਕੌਰ | 4 ਸਾਲ | ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ |
ਸਰੋਤ: Sikh ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ।
ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼: ਝੂਠੀ ਚਿੱਠੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਰੰਗ ਦੇਣ ਅਤੇ ਅਸਲ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ Sikh ਯੋਧੇ, ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀ, ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਗਈ ਸੀ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਦੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਉਹ ਚਿੱਠੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ?” ਜਦੋਂ ਰਣਜੀਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਚਿੱਠੀ, ਤਾਂ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਗੱਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ।
ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ਼ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੜ ਪੈਣਗੀਆਂ। ਇਹ “ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਰਵਾਉਣ” ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਚਾਲ ਸੀ।
ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਝੂਠੇ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ 1। ਖਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਝੂਠੀ ਚਿੱਠੀ ਛੱਡਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਤਲ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫੁੱਟ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਨ।
ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ 1991 ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸਾਰਣੀ 2: ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਦਰਭ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
| ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ | ਮਹੱਤਤਾ/ਸਰੋਤ |
| 1988 | Punjab Police ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। | ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸਨ। |
| 1991 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ | ਭਾਈ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ। |
| ਜਨਵਰੀ 1991 | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਨੇ ਕੁਝ Sikh ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। | ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦਮਨ ਲਈ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। |
| 13 ਮਾਰਚ 1991 | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਨੌਵੀਂ ਵਾਰ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ। | ਇਸਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੋਕ-ਟੋਕ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ। |
| 31 ਮਈ 1991 (ਰਾਤ) | ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ 8 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | ਇਹ ਘਟਨਾ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਥਿਤ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਿਖਰ ਸੀ। |
| 1 ਜੂਨ 1991 (ਸਵੇਰ) | ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ; ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਝੂਠੀ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲੀ। | ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਅਤੇ ਝੂਠਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਹੋਇਆ। |
| 15 ਜੂਨ 1991 | ਲੁਧਿਆਣਾ ਨੇੜੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਦਰਜਨਾਂ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। | ਇਹ ਘਟਨਾ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਬੇਰਹਿਮ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। |
| ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀ ਨੇ ਖੁਦ ਖਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। | ਇਸ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਝੂਠਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਨਕਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। |
ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਖਾਲੀਪਣ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੇ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਗਵਾਹ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ” ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕੋਈ ਅਪਵਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦਾ ਨਿਯਮ ਸੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ 1984 ਤੋਂ 1995 ਤੱਕ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਕਤਲਾਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀਆਂ ਅਤੇ ਇਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ 4। ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ” (system of impunity) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਕਲੌਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮੈਂਬਰ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਚਾਚਾ ਦੁਆਰਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ 11। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ Sikh ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ “ਪੀੜਤ ਡਾਇਸਪੋਰਾ” (victim diaspora) ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਜੋ ਸਦਮੇ, ਯਾਦਾਂ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੈ ।
ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ Sikh ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ 21। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇਹ ਯਾਦਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਹੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਯਾਦ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
1991 ਦਾ ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ-ਇਕਹਿਰੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਹੈ; ਇਹ ਉਸ ਵਿਵਸਥਿਤ ਹਿੰਸਾ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਰਾਜ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ। ਝੂਠੀ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਕ ਹਿੰਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਚਾਲ ਵੀ ਸੀ। ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਅਣਹੋਂਦ ਨੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ‘ਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ Sikh ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕੀਤਾ।
ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਨਪੁਰ ਦੇ ਇਸ Khanpur Family ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਦ, ਜੋ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗਵਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਦਕਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ, ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸੱਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਸਾਡਾ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜ਼ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਕਾਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਟਾਣਾ… Bhai Balwinder Singh Jatana (1962-1991)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. 1991 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਖਾਨਪੁਰ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ?
1991 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ Sikh ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸੀ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ TADA ਵਰਗੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤਹਿਤ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਆਮ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬੰਦੂਕ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਨਪੁਰ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
2. Punjab Police ‘ਤੇ ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਕਿਉਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਲਈ ਸੀ?
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਗਵਾਹ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਚਿੱਠੀ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਛੱਡੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਦੋਸ਼ Sikh ਯੋਧਿਆਂ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਚਿੱਠੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਿਸ ਯੋਧੇ (ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਖੁਦ ਪਿੰਡ ਆ ਕੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ।
3. “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ” (Police Cats) ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
“ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ” ਉਹਨਾਂ ਸਾਬਕਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ Punjab Police ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ Sikh ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ, ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਦੇ ਨਾਲ ਅਜੀਤ ਫੂਲਾ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮ “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ” ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਗਰੁੱਪ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।
4. ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ?
ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ “ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ” (system of impunity) ਲਾਗੂ ਸੀ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਉਲੰਘਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ, ਖਾਨਪੁਰ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ FIR ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਜਾਂਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਾਹਰ ਰਹੇ।
5. ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਕਿਉਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਆਮ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਕਿਵੇਂ ਸਬੂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ, ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੜੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਖਾਨਪੁਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਤਲੇਆਮ:…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#KhanpurMassacre1991 #SikhGenocide #PunjabPolice #HumanRights #TarnTaran #NeverForget1991 #SikhHistory
