Maharaja Ranjit Singh ਦੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਉੱਚਾਈ, ਫੌਜੀ ਸੁਧਾਰ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਦਯਾ-ਪੂਰਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਕਹਾਣੀ
1. ਭਾਵਨਾ ਭਰਿਆ ਪਰਿਚਯ
“ਸ਼ੇਰ-ਇ-ਪੰਜਾਬ” ਨਾਮ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੋਰ ਨਹੀਂ, ਇੱਕ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਸੀ—ਜੋ Maharaja Ranjit Singh ਨੇ 1801 ਤੋਂ 1839 ਤੱਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸ਼ਖ਼ਸ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਲਵੀਂ, ਦਯਾਲੂ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਤਰੂਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਕਸ਼ਾ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਜਦ ਵੀ ਰਾਜਪਟ ‘ਤੇ ਉਸਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੇਖੋਗੇ, ਹਰ ਰੰਗ ‘ਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਬੇਦਾਕੀ ਮਸੂਸ ਕਰੋਗੇ। ਇਹ ਲੇਖ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਆਖ਼ਰੀ ਵਿਰਾਸਤ ਤੱਕ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ।
2. ਬਚਪਨ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਜੜ੍ਹ
2.1 ਜਨਮ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
1780 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਹਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ Ranjit Singh ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੰਘ-ਸਾਹਿਬ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੇਂਡੂ ਜਾਟ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ। 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ Maharaja Maha Singh ਦੀ ਮੌਤ ਦਰਦ ਨਾਲ ਭੁਲਾਰ ਮਿਲੀ—ਪਰ ਇਸ ਦੁੱਖ ਨੇ ਉਸਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਆਗੂ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ।
2.2 ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਮੁਢਲੇ ਸਫ਼ਰ
ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ Maharaja Ranjit Singh ਬਟਾਲਾ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ-ਪ੍ਰਸ਼ਿਛਣ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਵਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਮੁਢਲਾ ਅਨੁਭਵ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ-ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਤੇ ਫੌਜੀ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ।
3. ਸ਼ੇਰ-ਇ-ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਤਥਾਨ
3.1 ਤਖ਼ਤ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ
1801 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, Maharaja Ranjit Singh ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਤਖ਼ਤੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਰਾਜਸੀ ਸਜ਼ਗਤਾ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ੀ ਰਾਜਤੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ।
3.2 ਮਲਕਣਦ-ਫ਼ਤਿਹ ਤੇ ਬਠਿੰਡਾ
1805–06 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਤੇ ਮਲਕਣਦ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਵਿਸਥਾਪਨ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ‘ਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ‘ਚ ਸੰਦੇਹ ਦਾ ਬੀਜ ਬਿਜਾ—“ਇਹ ਸ਼ੇਰ-ਇ-ਪੰਜਾਬ ਨਿਰਦਯ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਨਿਆਇ-ਪਸੰਦ ਹਨ।”
4. ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ
4.1 ਖਸਾ ਦਲੇਰੀ
Maharaja Ranjit Singh ਦੀ ਫੌਜ, ਜਿਸਨੂੰ “ਖਸਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਏਸੀ ਗਠੰਤੀ ਸੀ—ਜੋ ਫਿਰੰਗੀਆਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਪਗਰੇਡ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਚਾਨਣੀ ਤੀਰ, ਹੋਰ ਹਥਿਆਰ ਆਮ, ਤੇ ਨਵੀਂ ਜਹਾਂਜ-ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਿੰਨੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।
4.2 ਸਤਲੁਜ ਦੀ ਲੜਾਈਆਂ
1812–15 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ–ਅਫਗਾਨ ਹੱਦਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨਾਲ, Ranjit Singh ਨੇ ਮੂਹਟਾ, ਫਤਹਗੜ੍ਹ, ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਖੇੜਾ ਜਿਹੇ Qila ਸਮੀਕਰਨ ਕਰਕੇ ਰਾਜ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਡੋਲ ਕੀਤਾ।
5. ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲੇਲ ਤੇ ਅਦਾਲਤ
5.1 ਆਈਨ-ਏ-ਅਕਬਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਅਕਬਰ ਦੇ “Ain-i-Akbari” ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜ-ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਤੇ ਸਿੱਖੀ-ਕਨੂੰਨ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਨਿਆਇ-ਹੱਕ ਮਿਲੇ।
5.2 ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਉਚਾਈਆਂ
ਉਸਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਵੀਨ ਵੰਡ, ਗੋਲਡ-ਪਲੈਟਿੰਗ, ਤੇ ਬਾਬਾ ਅਤਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ।
6. ਵਪਾਰ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ
6.1 ਰਾਜਗੜ੍ਹ ਤੇ ਸ਼ਪਾਲਾ ਹੱਕ
Ranjit Singh ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਗੜ੍ਹ (ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹਾਊਸ) ਖੜਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਤਰ, ਅਦਾਲਤ, ਮਹਲ-ਹਾਲ ਸਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਅਸਤੀਲਤਾ ਦਾ ਕੀਰਤੀਨਾਮਾ ਸੀ।
6.2 ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗ ਤੇ ਸਿੰਧੁ ਨਦੀ
ਉਸਨੇ ਸਿੰਧੁ-ਦਰਿਆਈ ਮਾਰਗ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬੋਤਲ, ਮਸਾਲੇ, ਕਪਾਹ, ਤੇ ਦੇਸੀ ਹਥਿਆਰ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਫਲ-ਫੂਲ ਗਈ।
7. ਅਪਾਰ ਦਯਾ ਤੇ ਨਿਆਇ
7.1 ਸਿੱਖ-ਮੁਸਲਿਮ ਏਕਤਾ
Ranjit Singh ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਮੋਤੀ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਮਹਿਲਾ ਮੋਤੀ ਬਾਹਾਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁਖੀ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ।
7.2 ਕਚੈਣਾ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਸਹੂਲਤ
ਉਸਦੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਭੀ ਬੱਜਲੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ—ਹੰਡਪੰਪ, ਨਦੀ ਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਉਪਕਰਨ ਮਿਲੇ।
8. ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
8.1 ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਹਾਦਸਾ
1839 ਵਿੱਚ ਰਾਜਪਟ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ “ਸ਼ੇਰ-ਇ-ਪੰਜਾਬ” Maharaja Ranjit Singh ਦੀ ਸਿਹਤ ਕਰਕਸ਼ ਹੋ ਗਈ। 27 ਜੂਨ 1839 ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਬੁਲੰਦ ਰੁਖ, ਉਸਦੀ ਨਿਆਇ-ਨੁਮਾ ਸੋਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਆਤਮ-ਗੌਰਵ ਨਾਲ ਜਿੰਦਾਹੈ।
8.2 ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਚਿੰਗਾਰੀ
ਉਸਦਾ ਰਾਜ-ਸਿੰਞਾਰ, ਫੌਜੀ ਵਿਧਾ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਉਚਾਈਆਂ, ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਦਯਾ ਭਾਵ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਿਲ ‘ਚ ਦੌੜਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ 27 ਜੂਨ ਨੂ “Maharaja Ranjit Singh ਜੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰਾਂ” ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਨਤੀਜਾ (Conclusion)
Maharaja Ranjit Singh ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਦਯਾ, ਤੇ ਨਿਆਇ-ਪਸੰਦ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਲੀ ਤਖ਼ਤ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਮਹਾਨ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸਦੀ ਚਮਕ ਨੂੰ ਆਪ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੱਸਾ ਲਓ।
You May Also Like… Komagata Maru ਘਟਨਾ
