Mai Bhago (ਮਾਤਾ ਭਗ ਕੌਰ) ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਯੋਧਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1705 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਜਾਣੋ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ, ਯੁੱਧ ਨੀਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਰੇ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!Mai Bhago: ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਝਲਕ
Mai Bhago ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਦਲੇਰੀ, ਅਤੇ ਔਰਤ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ ਇਸ ਵੀਰਾਂਗਨਾ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁੜ ਜਥੇਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮਾਨਤਾਵਾਂ-ਨਿਡਰਤਾ, ਨਿਆਂ, ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ-ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ: ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦਾ ਜਨਮ 1666 ਈ. ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਝਬਾਲ ਕਲਾਂ (ਹੁਣ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਮਾਲੋ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਘਰ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਮਾਹੌਲ ਸੀ।
ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
Mai Bhago ਦਾ ਵਿਆਹ ਭਾਈ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਪਟੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦਾ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ : 1704 ਈ. ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਲੰਬੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ “ਬੇਦਾਵਾ” (ਤਿਆਗਪੱਤਰ) ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਅਲਗ ਕਰ ਲਿਆ।
ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਜਦੋਂ Mai Bhago ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ:
“ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਛੱਡੋਗੇ, ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਾਇਰ ਕਹੇਗਾ! ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਦਿਖਾਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸੱਚੇ ਸਿੱਖ ਹੋ!”
ਉਸਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ 40 ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ।
ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਲੜਾਈ: ਅਮਰ ਬਲੀਦਾਨ
ਯੁੱਧ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ: 29 ਦਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਖਿਦਰਾਣੇ (ਹੁਣ ਮੁਕਤਸਰ) ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ ਅਣਵਿੱਠੀ ਚਾਲ ਚਲੀ:
1. ਉਸਨੇ ਝਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਚਾਦਰਾਂ ਪਾ ਕੇ ਡੇਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਭੁਲਵੰਣੀ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ।
2. ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਕੱਲੇ ਸਰੋਤ (ਖਿਦਰਾਣੇ ਡਾਬ) ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।
ਲੜਾਈ ਦਾ ਨਤੀਜਾ
ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। Mai Bhago ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੀਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ “ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ” (ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ) ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬੇਦਾਵੇ ਨੂੰ ਫਾੜ ਕੇ ਫੇਂਕ ਦਿੱਤਾ।
ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀ ਸੁਰੱਖਿਆ: ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Mai Bhago ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਨਿਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀ। ਉਹ ਨਿਹੰਗ ਸਜ਼ਾ ਵਿੱਚ 102 ਪੌਂਡ ਵਜ਼ਨ ਦੀ ਬਰਛੀ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕ ਚਲਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ।
ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅੰਤਮ ਸਮਾਂ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਜਿਨਵਾੜਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੀ ਕੁੱਟੀਆ ਨੂੰ ਹੁਣ “ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਮਾਈ ਭਾਗੋ” ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
ਮੁਕਤਸਰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਮਾਘੀ: ਹਰ ਸਾਲ ਮਾਘੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ’ਤੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਚਾਲੀ ਮੁਕਤਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ
Mai Bhago ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਮਹਿਲਾ ਸੰਗਠਨ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਸ਼ਕਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ:
ਇੱਕ ਅਮਰ ਵਿਰਾਂਗਨਾ ਦੀ ਗਾਥਾ
Mai Bhago ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਛਾ-ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਈਏ।
You May Also Like…. ਬੀਬੀ Dalair Kaur : ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖ ਵੀਰਾਂਗਨਾ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਂਦੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
- ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ?
ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਨੇ 1705 ਈ. ਵਿੱਚ ਖਿਦਰਾਣੇ (ਮੁਕਤਸਰ) ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। - ਚਾਲੀ ਮੁਕਤੇ ਕੌਣ ਸਨ?
ਇਹ 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਮੁੜ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। - ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਕਿੱਥੇ ਹੈ?
ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਝਬਾਲ ਕਲਾਂ (ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। - ਮੁਕਤਸਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਉਂ ਪਿਆ?
ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ “ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਤਾਲਾਬ” (ਮੁਕਤਸਰ) ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। - ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ?
ਹਾਂ, ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਜਿਨਵਾੜਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ “ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਮਾਈ ਭਾਗੋ” ਉਸਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ।
#MaiBhago #SikhHistory #WomenWarriors #BattleOfMuktsar #PunjabiHeritage
