ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ…
ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੇਜਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਲਈ ਵਰਦੀ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੀ। ਜਾਣੋ Major Baldev Singh ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਉਹ ਦਿਲ-ਕੰਬਾਊ ਗਾਥਾ, ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ: ਇੱਕ ਫੌਜੀ, ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਫ਼ਰ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਹਲਚਲ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਦੁਖਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ (Major Baldev Singh Ghuman) ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਿਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਰਾਖੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਮੌਤ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਗਾਥਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ, ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕੀਮਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਲੇਖ Major Baldev Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਸਰੋਤ-ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਪਲਬਧ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਣ।
ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ: ਇੱਕ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਪਰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵੇਰਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
| ਸਾਲ (Year) | ਘਟਨਾ (Event) | ਮਹੱਤਤਾ (Significance) | ਸਰੋਤ (Source) |
| 10 ਜੁਲਾਈ, 1937 | ਪਿੰਡ ਮੁਹਾਦੀਪੁਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਜਨਮ। | ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। | 1 |
| 1961 | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ 4th Jat Battalion ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। | 22 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਫੌਜੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ। | 1 |
| 1962, 1965, 1971 | ਤਿੰਨ ਵੱਡੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। | ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ। | 1 |
| 1983 | ਮੇਜਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦਿੱਤਾ। | ਫੌਜੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਰੁਝਾਨਾਂ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸੰਕਟ। | 1 |
| ਜੂਨ 1984 | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Bluestar) ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਦੁਖੀ ਹੋਏ। | ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ, ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। | 1 |
| 1984–1986 | ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਮਾਨ) ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। | ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ। | 2 |
| 8 ਅਗਸਤ, 1986 | ਜਲੰਧਰ ਸਥਿਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। | ਰਾਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਟਕਰਾਅ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ। | 1 |
| 1986–1988 | ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਦ। | ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। | 1 |
| 1988 | ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਕੇਸ ਖਾਰਜ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ। | ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਏ ਦੋਸ਼ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। | 1 |
| 23 ਜੂਨ, 1990 | ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ। | ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਕਈ ਸਰੋਤ “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟਸ” ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। | 1 |
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਫੌਜੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਜਨਮ 10 ਜੁਲਾਈ, 1937 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮੁਹਾਦੀਪੁਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਵਿਖੇ ਸਰਦਾਰ ਭੀਮ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਇੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜਿਸ ਨੇ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੰਢਾਇਆ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੈਣੀ ਭਾਗਰ (ਕਾਦੀਆਂ ਨੇੜੇ) ਵਿਖੇ ਆ ਵਸਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਕਾਦੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।
1961 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 4th Jat Battalion ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫੌਜੀ ਕਰੀਅਰ 22 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਜੰਗ, 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ, ਅਤੇ 1971 ਦੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਪਿਛੋਕੜ Major Baldev Singh ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ Sikh ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਸ਼ੱਕ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸੇ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਜਨਮਜਾਤ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਉਸੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਡੂੰਘੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੀ ਉਸਨੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
1984 ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ: ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸੰਕਟ
Major Baldev Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੋੜ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਆਇਆ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੱਖੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Bluestar) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੋਂ ਬਹੁਤ “ਦੁਖੀ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨ” ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ, ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ “ਬਹੁਤ ਬੇਚੈਨ” ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਪਏ ਡੂੰਘੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸੰਕਟ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 1983 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੇਜਪੁਰ, ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ, ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਪਾਰਟੀ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਰਲ ਆਰ. ਐਸ. ਦਿਆਲ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ Major Baldev Singh ਨੇ ਜਨਰਲ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ”। ਇਹ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਨਰਲ ਦਿਆਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਚਾਲਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਹੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।
ਇਹ ਤੱਥ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ Major Baldev Singh ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਫੌਜ ਦੀ ਉੱਚ ਕਮਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਅਗਾਊਂ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਇੱਕ ਨੈਤਿਕ ਸਟੈਂਡ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਅਤੇ ਪੈਨਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਜੋ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਸੀ ਜੋ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ: ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮਿਸ਼ਨ
ਫੌਜ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੇ ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਮਾਨ) ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
Major Baldev Singh ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸੋਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਰੋਪੜ ਧੜੇ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਧੜੇ ਵਿਚਕਾਰ “ਵਿਚੋਲੇ” ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। Major Baldev Singh ਅਤੇ ਚਹੇੜੂ ਵਿਚਕਾਰ ਡੂੰਘੀ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਦਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇੱਕ ਖਿੰਡੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜ ਰਹੀ ਲਹਿਰ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਸਾਨ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਫੁੱਟ ਪਾ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, Major Baldev Singh ਨੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੈਂਕੜੇ ਬੇਕਸੂਰ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਭੂਮਿਕਾ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ, ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੀ ਕਾਊਂਟਰ-ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਕੈਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਜਬਰ
Major Baldev Singh ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ Punjab Police ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ। 8 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਟਕੀ ਮੋੜ ਆਇਆ। ਉਸ ਦਿਨ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਨੂੰ Punjab Police ਨੇ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਸਥਿਤ ਘਰ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ AISSF ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਪੜ ਨੇ ਬੁਲਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਲਈ ਮੁਖ਼ਬਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਲ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਚਹੇੜੂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ “ਘੋਟਨਾ” ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਕਲਾਸਿਕ ਕਾਊਂਟਰ-ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ: ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਦਾ ਅਪਰਾਧੀਕਰਨ ਕਰਨਾ। ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, Major Baldev Singh ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ, ਰਾਜ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ” ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਜਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Major Baldev Singh ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੀਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂਇਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਇਸਤੇਮਾਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
Major Baldev Singh ਨੂੰ ਦੋ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਭਾ, ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ, ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, 1988 ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੇਸ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਦਾ ਖਾਰਜ ਹੋਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿਵਾਉਣਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ ਸੀ।
ਸ਼ਹਾਦਤ: 23 ਜੂਨ, 1990 ਅਤੇ “ਪੁਲਿਸ ਕੈਟਸ” ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਨੇ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, “ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਰ ਵੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ”। ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਮਾਨ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੇਕਸੂਰ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਛੁਡਾਉਣ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।
Major Baldev Singh ਦੀ ਇਹ ਨਿਡਰ ਸਰਗਰਮੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। 23 ਜੂਨ, 1990 ਨੂੰ, ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ‘ਤੇ, ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਉਣ ‘ਤੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਤਾਂ ਸਾਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
“ਪੁਲਿਸ ਕੈਟਸ” ਪ੍ਰਣਾਲੀ: ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਹਕੀਕਤ
Major Baldev Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ “ਕੈਟਸ” (Cats) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। “ਕੈਟ” ਉਹਨਾਂ ਸਾਬਕਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖ਼ਬਰ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਏਜੰਟ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ “ਕੈਟਸ” ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਕੋਈ ਅਫਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ “ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਾਜ਼” ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਫਰਵਰੀ 2006 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਐਸ.ਐਸ. ਵਿਰਕ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਲਗਭਗ 300 ਸਾਬਕਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ “ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ” ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ ਦੇ ਕੇ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ “ਕੈਟਸ” ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਤਰੀਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿੱਧੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਸਨ।
ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਬੰਧ
ਕਈ Sikh ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ Major Baldev Singh ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਕਾਤਲਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਕੈਟਸ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,” ‘ਤੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਮਕਸਦ “ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ” ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ।
“ਕੈਟਸ” ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ “ਪਲੌਸੀਬਲ ਡਿਨਾਇਬਿਲਟੀ” (plausible deniability) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਖ਼ਤਰਾ ਸਮਝਦੀ ਸੀ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ: ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਖਲਾਅ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਐਲਾਨਿਆ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਘੋੜੇਵਾਹਾ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਵਾਈ। ਅੱਜ, ਉਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਅਕੈਡਮੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ Major Baldev Singh ਦੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ।
“A person is not dead until forgotten; Shaheed Maj. Baldev Singh Ghuman was a brave soldier who fought for his country, and people.”
— shaheedkhalsa.com
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਲਈ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਠਹਿਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਹਨਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਕਿੰਨੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ… Bhai Arjan Singh Raja (1966-92)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਕਿਉਂ ਛੱਡੀ?
- ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸੰਕਟ ਸੀ, ਜੋ ਫੌਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਮਾਹੌਲ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾ 1983 ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਆਰ. ਐਸ. ਦਿਆਲ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬਹਿਸ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਟੈਂਡ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ।
2. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਸੀ?
- ਫੌਜ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਬਣ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ
Punjab Policeਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ, ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤਾਂ ਅਤੇSikhਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬੇਕਸੂਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।
3. ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਕੀ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?
- 8 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ Major Baldev Singh ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾਲ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ, ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਪੜ, ਦੁਆਰਾ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
4. ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀ “ਕੈਟ” ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- “ਕੈਟ” ਪ੍ਰਣਾਲੀ
Punjab Policeਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮੁਖ਼ਬਰ ਜਾਂ ਗੁਪਤ ਏਜੰਟ ਬਣਾ ਕੇ ਦੂਜੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ “ਕੈਟਸ” ਨੂੰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। - ਕਈ
Sikhਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਦੀ 23 ਜੂਨ, 1990 ਨੂੰ ਹੋਈ ਹੱਤਿਆ ਇਹਨਾਂ “ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਕਾਤਲਾਂ” ਯਾਨੀ “ਕੈਟਸ” ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
5. ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਕਈ
Sikhਸੰਸਥਾਵਾਂ ਮੇਜਰ ਘੁੰਮਣ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨSikhਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜਦਿਆਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਫੌਜੀ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ ਬਣਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਮੇਜਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#MajorBaldevSinghGhuman #SikhHistory #Punjab1984 #HumanRightsDefender #IndianArmyVeteran #ShaheedLegacy #CounterInsurgency #PoliceCats
