Phulkian Misl ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਇਤਿਹਾਸ – ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਰਿਆਸਤਾਂ ਤੱਕ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ।
Phulkian Misl ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਸਿੱਧੂ-ਬਰਾੜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਸਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਮਿਸਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।
Phulkian Misl ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਪਕ
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਸਿੱਧੂ-ਬਰਾੜ: ਮਿਸਲ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ
Phulkian Misl ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਸਿੱਧੂ-ਬਰਾੜ (1627-1689) ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਨੇਤਾ ਸਨ। ਉਹ ਰੁਪ ਚੰਦ ਅਤੇ ਮਾਈ ਉਮਬੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਜੋ ਜਿਤਾਨੀ ਜਾਟ ਔਰਤ ਸੀ। 1627 ਵਿੱਚ, ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਨੇ ਮਹਿਰਾਜ ਗ੍ਰਾਮ ਛੱਡ ਕੇ ਪੰਜ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ‘ਫੁੱਲ’ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਸਮੁਦਾਇ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰੁਪ ਚੰਦ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਧਰੀ ਕਾਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਬਣੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਮਹਿਰਾਜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਤਰਿਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਦੋਨਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੋਂ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ]। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਗੁਰੂਸਰ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਚੌਧਰੀ ਕਾਲਾ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਤੀਜਿਆਂ ਸੰਦੀ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਿਆ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਨੌਜਵਾਨ ਫੁੱਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਖੁਜਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਭੁੱਖਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਇਸ ਕੋਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹੋਣਗੇ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਦੇ ਵੀ”। ਇਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਸਾਬਿਤ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਫੁਲਕੀਆਂ ਘਰਾਣੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਨਾਲ ਵੀ ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਬੰਧ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਥਪਥਪਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਦਇਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਬਣ ਗਏ।
ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ
Phulkian Misl ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਹ ਮਿਸਲ ਬਾਰਾਂ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕਲੌਤੀ ਸੀ ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਗਿਆਰਾਂ ਮਿਸਲਾਂ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਮਾਝਾ ਸਿੱਖ ਕਹਾਉਂਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਾਲਵਾ ਸਿੱਖ ਕਹਾਉਂਦੇ ਸਨ।
1758 ਵਿੱਚ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਰਾਜਪੁਰਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਤੋਹਾਨਾ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਿਸਲ ਪਟਿਆਲਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਾਪਿਤ ਸੀ। ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਿਕ ਦੋਵਾਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿਸਤਾਰ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਅਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਰਣਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਵ
ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਾਨ ਰਣਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਸਨ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਤੁਰੰਤ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਇ ਬਖਤਿਆਰ ਜਾਂ ਕਰੀਗਰ ਤੋਂ ਕਮਰੀਵਾਲਾ ਠੇਹ ਦੀ ਲੀਜ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਯਾਤ ਖਾਨ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਜੋ ਭਟਨੇਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।
Phulkian Misl ਦਾ ਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦੀ ਸੰਤਾਨ
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦੇ ਸੱਤ ਬੱਚੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਨੇਕ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਬਾਲੀ ਕੌਰ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਸਨ: ਤਿਲੋਕਾ, ਰਾਮਾ, ਰੁਗ੍ਹੂ ਅਤੇ ਰਾਮੀ ਰਾਮ ਕੌਰ (ਫਤਹ)। ਬਾਲੀ ਕੌਰ ਨਾਭਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦਿਲਾਮੀ ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।
ਤਿਲੋਕਾ (1652-1687) ਤੋਂ ਨਾਭਾ, ਜੀਂਦ ਅਤੇ ਬਦਰੁਖਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਰਾਮਾ ਤੋਂ ਭਾਦੌਰ, ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਮਲੌਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਰੁਗ੍ਹੂ ਤੋਂ ਜਿਉਂਦਾਨ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵੰਸ਼ ਚੱਲਿਆ।
ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਰਾਜੀ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਸਨ: ਚੰਨੂ, ਝੰਧੂ ਅਤੇ ਤਖਤ ਮਲ। ਝੰਧੂ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੰਨੂ ਅਤੇ ਤਖਤ ਮਲ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਲੌਧਘਰੀਆਂ” ਸਿੱਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਗੁਮਤੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜਗੀਰਦਾਰ ਸਨ।
ਤਿਲੋਕਾ ਦਾ ਵੰਸ਼: ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ
ਤਿਲੋਕਾ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰਦਿੱਤਾ (ਗੁਰਦੀਤ ਸਿੰਘ; 1687-1754) ਨੇ ਧਨੌਲਾ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਗਰੂਰ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਜੀਂਦ ਰਿਆਸਤ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਸੂਰਤ (ਸੂਰਤਿਆ) ਸਿੰਘ 1752 ਵਿੱਚ ਮਰ ਗਿਆ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੋਤਾ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਅਗਲੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ। ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 1755 ਵਿੱਚ ਨਾਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1763 ਵਿੱਚ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ।
ਰਾਮਾ ਦਾ ਵੰਸ਼: ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ
ਰਾਮਾ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਰਾਮਾ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਲਾ ਸਿੰਘ (1691-1765) ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਉਚਾਈਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਅਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣੇ।
ਅਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਿਸਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾਇਆ। 1761 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ (ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ) ਤੋਂ ਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਇਸ ਖਿਤਾਬ ਨੇ Phulkian Misl ਦੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੰਘ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੰਗਠਿਤ ਰਾਜਕੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਾਜ ਵਿੱਚ Phulkian Misl ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਦਾਲ ਖਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ
Phulkian Misl ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦਾਲ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। 1748 ਵਿੱਚ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਘਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਸਖਤ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਸਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ 1748 ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਸਨੂੰ ਬਾਰਵੀਂ ਮਿਸਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ
ਤਿਲੋਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਫੌਜ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਮੰਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਸੀ – “ਤੇਰਾ ਘਰ ਮੇਰਾ ਅਸਾਈ”। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਸਹਿਯੋਗ ਨੇ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ।
ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ
ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਜਗਰਾਓਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫੌਜਦਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਉੱਤੇ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੌਤ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸੁਮੇਰਪੁਰੀ ਫਕੀਰ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਸੀ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਅਤੇ ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ
ਸਿਸ-ਸਤਲੁਜ ਸੰਧੀ 1809
1807 ਅਤੇ 1808 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਵਧਦੀ ਲਾਹੌਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਖਤਰੇ ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਿਲੀ। 1809 ਦੀ ਸਿਸ-ਸਤਲੁਜ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਹਿਤ Phulkian Misl ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਕੀਤਾ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗੰਭੀਰ ਸਨ, ਇਸਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਸਿਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਅਤੇ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਸੀਮਾ ਵਜੋਂ ਮੰਨਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੁਲਕੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।
1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ
ਤਿੰਨੋਂ Phulkian Misl ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਨੇ 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰਬ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਫੌਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਦੋਨਾਂ ਨਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਖੇਤਰੀ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ।
1911 ਵਿੱਚ, ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਅਪਣਾਇਆ। 1923 ਵਿੱਚ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾਭਾ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੀ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਲੀਨੀਕਰਨ
1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਰੀਆਂ Phulkian Misl ਨੇ 1948 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਨਾਭਾ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਵਿਲੀਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ P.E.P.S.U. (ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਯੂਨੀਅਨ) ਬਣਾਇਆ।
ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਾਜਘਰਾਨਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 1971 ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਖਿਤਾਬ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੇ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ 26ਵੇਂ ਸੋਧ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
Phulkian Misl ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ
Phulkian Misl ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਨਿਆਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਫੁਲਕੀਆਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਨਿਆਂ
Phulkian Misl ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਪਰ ਫੁਲਕੀਆਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਮਾਨਵੀ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਦੇ ਸਨ। ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਲਾਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਸੀ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
Phulkian Misl ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦੀ ਸਾਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਰਿਆਸਤਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਬੁਨਿਆਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਰਖਿਅਕ ਵੀ ਬਣੀ।
ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਥਾਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਵੀ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਵਿਲੀਨੀਕਰਨ ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, Phulkian Misl ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁੱਲਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਚਿਰਸਥਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਸਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਾਰੀ ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Kanhaiya Misl: ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQ)
1. ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ?
Phulkian Misl ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਸਿੱਧੂ-ਬਰਾੜ (1627-1689) ਦੁਆਰਾ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਨੇ 1627 ਵਿੱਚ ਮਹਿਰਾਜ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਮਿਸਲ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ।
2. ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੁੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਬਣੀਆਂ ਸਨ?
Phulkian Misl ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਬਣੀਆਂ: ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭਾ, ਅਤੇ ਜੀਂਦ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਦਰੁਖਾਨ, ਭਾਦੌਰ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਅਤੇ ਮਲੌਦ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵੀ ਸਨ। ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਿਲੋਕਾ ਤੋਂ ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਜੀਂਦ, ਅਤੇ ਰਾਮਾ ਤੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
3. ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਅਤੇ ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਸੀ?
ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ Phulkian Misl ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜੇ ਬਣਨਗੇ। ਇਹ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ।
4. ਫੁਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਕਿੱਥੇ ਸੀ?
Phulkian Misl ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ। 1758 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਖੇਤਰ ਰਾਜਪੁਰਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਤੋਹਾਨਾ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਰਾਂ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕਲੌਤੀ ਸੀ ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ।
5. ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਇਆ?
1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਰੀਆਂ ਫੁਲਕੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ 1948 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ P.E.P.S.U. (ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਯੂਨੀਅਨ) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਗਈਆਂ। 1971 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ 26ਵੇਂ ਸੋਧ ਨਾਲ ਰਾਜਘਰਾਨਿਆਂ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
