2 ਜਨਵਰੀ 1992 ਨੂੰ ਕੰਗ ਪਿੰਡ ਦੇ Bhai Avtar Singh Mand ‘Baba Bota’ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੜ੍ਹੋ ਉਹਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ਪਰਿਚਯ: Bhai Avtar Singh
ਜਨਮ ਤੇ ਸੰਸਕਾਰ: ਇੱਕ ਸਿਖਰਦਾਰ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਦਾਤ
Bhai Avtar Singh ਮੰਡ ਦਾ ਜਨਮ 1962 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੰਗ, ਨੌਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਚੰਨਣ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਨੰਬਰ ਦੇ ਸਨ—ਚਾਰ ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਜ਼ਰੀਆ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਸਿਪਾਹੀ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬਰਮਾ (ਮਿਆਂਮਾਰ) ਵਿੱਚ ਲੜੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ।
ਬਚਪਨ: ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਝੁਕਾਅ
Bhai Avtar Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਤਮਕ ਝੁਕਾਅ ਵਾਲੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਉਹ ਦਿਨਭਰ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕਾਂਤ ਪਸੰਦ ਸਵਭਾਅ ਦਾ ਮਾਲਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਰਮੇ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਘੁਲਣ-ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਰਾਹ
ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ
ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਇੱਕ ਸਟੀਲ ਮਿੱਲ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਸਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸ਼ਸਤ੍ਰਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੱਕੇ ਹਮਾਇਤੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ।
ਝੁਝਾਰੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
Bhai Avtar Singh ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ (ਕੇਸੀਐਫ) ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ (ਪਿੰਡ ਸ਼ਹੀਦ, ਪੱਟੀ) ਨਾਲ ਜੁੜੇ। ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ, ਉਹ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਨ 1991 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਬੀਬੀ ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਝੁਝਾਰੂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸੰਭਾਲਿਆ।
ਝੁੱਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ
Bhai Avtar Singh ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ ਦੇ ਕਈ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਤਾ ਉਰਫ਼ ਹਾਥੀ (ਪਿੰਡ ਸੰਗਤਪੁਰਾ, ਚੋਲਾ ਸਾਹਿਬ), ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਖਾਰਾ (ਪਿੰਡ ਖਾਰਾ, ਚੋਲਾ ਸਾਹਿਬ), ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ (ਪਿੰਡ ਸ਼ਹੀਦ, ਪੱਟੀ) ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਲਹਿਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ Bhai Avtar Singh ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਦੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਦੀ ਸੀ।
ਅਣਜਾਣ ਹੀਰੋ
ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਪਰ ਜਨਤਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨਾ ਰੱਖੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਲਈ ਸਮਰਪਣ ਭਾਵਨਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਲੱਖ ਹੀਰੋ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਘਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
1 ਜਨਵਰੀ 1992 ਦੇ ਦਿਨ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੰਗ ਵਿੱਚ ਘਰ ਉੱਤੇ ਧਾਵਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। Bhai Avtar Singh ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪੁਲਿਸ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਖ਼ਾਸ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਡੋਲ ਰਹੇ
Bhai Avtar Singh ਨੇ ਭਿਆਨਕ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਹੌਂਸਲਾ ਪੁਲਿਸ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹੀ ਰਾਹ ਅਪਣਾਇਆ ਜੋ ਅਨੇਕਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।
ਝੂਠੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ
Bhai Avtar Singh ਨੂੰ ਸਰਹਾਲੀ, ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਦਰ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਚੱਬਾਲ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। 2 ਜਨਵਰੀ 1992 ਦੀ ਸਵੇਰ, ਚੱਬਾਲ ਵਿਖੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਨਿਮਰ ਸੇਵਕ, ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ-ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਿਆਰਾ ਪਤੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸੱਚੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਿਆ।
ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਇੱਕ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਯਾਦ
ਸ਼ਹੀਦ Bhai Avtar Singh ਮੰਡ ‘ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ’ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜਨਾ ਜਾਨਾਂ ਦੇਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ, ਆਤਮਕ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸੂਰਮਗਤੀ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਮੇਲ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਦਾ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਰਹੇਗਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮੌਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਰਾਮਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ—ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕਣਾ ਨਹੀਂ, ਸੱਚ ਲਈ ਖੜੇ ਰਹਿਣਾ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਅਮਰ ਨਿਸ਼ਾਨ
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ-ਪਿੰਡ ਕੰਗ, ਨੌਰੰਗਾਬਾਦ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੇ ਹੋਏ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ 2 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਅਰਦਾਸਾਂ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲੇ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Jaswant Singh ਜਾਮਾਰਾਏ: (1967–1990) ਇੱਕ ਬੇਖੌਫ਼ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੰਡ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ?
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1962 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੰਗ, ਨੌਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।
2. ਉਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜੇ?
Bhai Avtar Singh ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ (ਕੇਸੀਐਫ) ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਜਦੋਂਕਿ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੇ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
3. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?
1 ਜਨਵਰੀ 1992 ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੰਗ ਵਿਖੇ ਘਰ ਉੱਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰ ਕੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ।
4. ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
2 ਜਨਵਰੀ 1992 ਦੀ ਸਵੇਰ, ਚੱਬਲ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
5. ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕੀ ਹੈ?
ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਮਰ, ਆਤਮਕ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਗੁਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।
#SikhMartyrs #KhalistanMovement #PunjabHistory #AvtarSinghBota #MandFamilyLegacy #TruthForPunjab #NeverForget1992
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੰਡ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਮਨਾਮ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਰੱਖਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ! ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਹਰ ਸਹਿਯੋਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੰਡ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹੋ, ਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ: ਇਹ ਲੇਖ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਸਵਾਲ ਲਈ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।
