ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ‘ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ
ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਯੋਧਾ ਬਣਾਇਆ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਹਕੂਮਤ ਵੀ ਖੌਫ਼ ਖਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਾਣੋ ਕੌਣ ਸੀ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਅਤੇ ਕੀ ਸੀ ਉਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਅਸਲ ਸੱਚ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ‘ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ’ : ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ
ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ‘ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ’ (ਜਨਮ ਲਗਭਗ 1967/1970 – ਸ਼ਹਾਦਤ 12 ਦਸੰਬਰ 1992) 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਚਿਹਰਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ , 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਅਤੇ ਕਈ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਡਿਪਟੀ ਚੀਫ਼ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਈ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕਈ SIKH ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ SIKH ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਿਰ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਪਲਬਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ।
Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। ਇਹ ਲੇਖ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਹਾਣੀ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੀ ਹਿੰਸਾ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਅਸ਼ਾਂਤ ਪੰਜਾਬ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਹਾਲਾਤ
1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ, ਖੇਤਰੀ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਤਣਾਅ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੇਂਦਰੀ ਸੀ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ SIKH ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਕਈ ਦੌਰ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਈ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ SIKH ਰਾਜ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਦੀ ਮੰਗ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਸਿੱਟੇ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ “ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਨਾਂ ਦੀ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ SIKH ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਫੌਜੀ ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਤੀਜਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦਰਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸਿੱਟਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ ਉਸਦੇ SIKH ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ,।
ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ SIKH ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।
ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਕਟ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ Punjab Police ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ। 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ’ (TADA) ਅਤੇ ‘ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼ ਐਕਟ’, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤਹਿਤ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤਾਂ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਫਿਰ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਪੀੜਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਾਵਾਰਸ ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਏ ਜਾ ਸਕਣ।
ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ “ਇਮਪਿਊਨਿਟੀ ਗੈਪ” (ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਾ ਪਾੜਾ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਰਾਖੇ ਹੀ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖ ਕੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਠ ਗਿਆ। ਰਾਜ ਦੀ ਇਸ ਬੇਲਗਾਮ ਹਿੰਸਾ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਬਦਲਾਅ
ਹੇਰਾਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਨੌਜਵਾਨ
Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦਾ ਜਨਮ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਕੋਦਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਹੇਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਜੰਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ “ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਰਤੀ” ਬੱਚਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਖਾਸ ਲਗਾਅ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1984 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਅਸਰ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ
ਜੂਨ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਾਂਗ, ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਦਮਾ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਸੀ, ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ SIKH ਕੌਮ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਅਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਬਦਲਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ SIKH ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਧੜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ 1। ਉਸਨੇ 1985 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਉਹ SIKH ਕੌਮ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧੋਖਾ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਕੋਦਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਕਾਰਕੁਨ ਬਣਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ 1984 ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ।
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ
ਪਹਿਲੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ
1986 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, Bhai Gurdeep Singh Deepa ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਮੁਖ਼ਬਰ, ਮਾਸਟਰ ਰਾਮ ਰਤਨ ਦੀ ਸੂਹ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਆਰਮਜ਼ ਐਕਟ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ 25, 54 ਅਤੇ 59 ਤਹਿਤ ਝੂਠਾ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਜਲੰਧਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਗਿਆ।
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੋਰ ਵੀ ਪੱਕਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਨਾ ਵਿਅਰਥ ਹੈ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮਾਸਟਰ ਰਾਮ ਰਤਨ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੇਕਸੂਰ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਰਾਮ ਰਤਨ ਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਲਿਫਟ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ “ਪੁਆਇੰਟ ਆਫ਼ ਨੋ ਰਿਟਰਨ” (point of no return) ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਉਭਾਰ
ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Gurdeep Singh Deepa 1987 ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। KCF ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ‘ਨੇਕਾ’ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ KCF ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ।
ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਖੇਤਰ ਦਾ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ KCF (ਪੰਜਵੜ ਧੜੇ) ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਚੀਫ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। Punjab Police ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ: ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਕਾਨੂੰਨੀ ਨੋਟ: ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪੁਲਿਸ ਰਿਕਾਰਡਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹਨਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ।
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
| ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ/ਕਾਰਵਾਈ | ਸਥਾਨ | ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਨਤੀਜਾ | ਸਰੋਤ/ਹਵਾਲਾ |
| 1987 | ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪੰਜਾਬ | ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (ਮਾਰਕਸਿਸਟ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। | 1PT |
| 19 ਮਈ 1987 | ਦੀਪਕ ਧਵਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪਿੰਡ ਸੰਘੇ, ਤਰਨਤਾਰਨ | CPI(M) ਦੇ ਸਟੇਟ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਦੀਪਕ ਧਵਨ ਨੂੰ KCF ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। | 1PT |
| 23 ਮਾਰਚ 1988 | ਕਵੀ ‘ਪਾਸ਼’ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਸਲੇਮ | ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ‘ਪਾਸ਼’ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਹੰਸ ਰਾਜ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਾਸ਼ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। | 1PT |
| 11 ਸਤੰਬਰ 1989 | ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪੰਜਾਬ | 3 ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ। | 1PT |
| 18 ਸਤੰਬਰ 1989 | ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਢੇਸੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪੰਜਾਬ | ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਸੂਬਾ ਸਕੱਤਰ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਢੇਸੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | 1PT |
| 8 ਜੂਨ 1991 | ਵਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗਗਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਨਕੋਦਰ | CPI(M) ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗਗਨ, ਉਸਦੇ ਦੋ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਵਰਕਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ। | 1PT |
| 4 ਨਵੰਬਰ 1991 | ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪੰਜਾਬ | ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ CPI(M) ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਸਮੇਤ 6 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। | 1PT |
| 23 ਜਨਵਰੀ 1992 | ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | ਫਗਵਾੜਾ | ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ ਦੀ ‘ਏਕਤਾ ਯਾਤਰਾ’ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 3 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 40 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। | 1PT |
| 15 ਮਾਰਚ 1992 | SHO ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਫਿਲੌਰ | ਫਿਲੌਰ ਦੇ SHO ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ “ਕਸਾਈ” ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। | 1PT |
| 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1992 | ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਹਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਪੰਜਾਬ | ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਹਾਲ ਅਤੇ ਉਸਦੇ 3 ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ। | 1PT |
| 12 ਅਕਤੂਬਰ 1992 | ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੇਪੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ਜਲੰਧਰ | ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੇਪੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। | 18PT |
ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ: ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ
ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰਣੀ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਸੀ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਕ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਜਮਾਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ “ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ” ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੀਪਕ ਧਵਨ ਅਤੇ ਕਵੀ ਪਾਸ਼, ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। KCF ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹਨਾਂ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਦਲੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕਦਮ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹੋਂ ਪੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਆਸੀ ਖਲਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਉਭਰ ਸਕੇ।
ਸਟੇਟ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ: ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਹਸਤੀਆਂ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਸਨ। ਫਿਲੌਰ ਦੇ SHO ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ Punjab Police ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਸਨ, ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ “ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ” ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਮਕਸਦ Punjab Police ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਵਰਗੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੇਪੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ, ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਆਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਵਿਧਾਇਕ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਹਾਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ SIKH ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਰੱਦ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾੜਕੂ ਧਿਰਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ SIKH ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਮਝਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਲਹਿਰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਤਿੰਨ ਮੋਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਲੜ ਰਹੀ ਸੀ: ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧੀ, ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ SIKH ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ।
ਸ਼ਹਾਦਤ: 12 ਦਸੰਬਰ 1992
ਗੜ੍ਹਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਧੋਖੇ ਦੇ ਦਾਅਵੇ
12 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ, Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਆਇਆ। ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਉਸ ਦਿਨ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਗੜ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਘਰ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਟਿਕਾਣਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਨੇ 15 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਨਾਮ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ Punjab Police ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ, Punjab Police ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਕੋਲ ਉਸਦੇ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ AK-47 ਰਾਈਫਲਾਂ ਸਮੇਤ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਿਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਆਖ਼ਰੀ ਪਲ: ਸਾਈਨਾਈਡ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਆਗੂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਈਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਭੇਦ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕਣ।
ਜਦੋਂ Bhai Gurdeep Singh Deepa ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਘਿਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਉਂਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੌਤ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਾਈਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਨਿਗਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੁਲਿਸ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਿਤ ‘ਮੁਕਾਬਲਾ’
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, Punjab Police ਦਾ ਬਿਆਨ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੇਹਿੰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ‘ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ ਰੱਖ ਕੇ ਇੱਕ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਈਨਾਈਡ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੌਤ ਨੂੰ ਛੁਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਘੜੀ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਦੋਵੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਈਨਾਈਡ ਵਾਲਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ
Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ SIKH ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਸ਼ੇਰ” (Lion of Doaba) ਵਰਗੇ ਖਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਹਰ ਸਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ SIKH ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜ਼ਾਲਮ ਤਾਕਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਾਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਜੋ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ
ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ, Bhai Gurdeep Singh Deepa ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਦਮੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ‘ਨਾਇਕ’ ਜਾਂ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਕਹਿਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੁਖਾਂਤਕ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਰਸਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਆਏ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਅੱਜ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਚੱਕਰ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਪੂਰੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮ ਹਿੰਸਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ।
ਇਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। Bhai Gurdeep Singh Deepa ਵਰਗੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸਮਝ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ: Shaheed Baba Gurbachan Singh Manochahal 1954–1993
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- Bhai Gurdeep Singh Deepa ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ (ਲਗਭਗ 1967–1992) ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹੇਰਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ।
- ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ (ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ
SIKHਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ। 1986 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਣਾ ਲਿਆ।
2. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵੱਲੋਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ?
- KCF ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਸੀ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਮੰਗ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰੱਖਦੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਅਧਾਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
- ਇਸ ਲਈ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕਦਮ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਰਦਾਰੀ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਸੀ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕੀ ਹਨ? ‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੈ?
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 12 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ ਜਦੋਂ
Punjab Policeਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੜ੍ਹਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਈਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। - ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ,
Punjab Policeਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਦੱਸਿਆ। ‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਇਸ ਲਈ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਸਨ।
4. ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਘਾਣ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ
Punjab Policeਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। - ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ TADA) ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ “ਸਜ਼ਾ-ਮੁਕਤੀ” ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ 9।
5. ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨ ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪਾ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਕਿਉਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ?
- ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਵੰਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧੀ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕਈ SIKH ਸੰਗਠਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ SIKH ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ) ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤੇ SIKH ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕੌਮ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ… ) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #DocumentaryWriting #Punjab1984 #HumanRights #NeutralTone #BhaiGurdeepSinghDeepa
