ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ (1967–1988)
ਕੌਣ ਸਨ Bhai Harjinder Singh Para ? ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ। ਜਾਣੋ 1988 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅਸਲ ਸੱਚ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਵਿਰਾਸਤ।
ਭਾਈ Harjinder Singh Para : ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਤੱਕ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ
1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, 1960ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1970ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਕਈ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਦੇ ਲਾਭ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਵੰਡੇ ਗਏ। ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਘਟਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧੀ। ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਅਸੰਤੁਲਨ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਰੋਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਮੁੜ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
1978 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਧਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ’ਤੇ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ (Operation Blue Star) ਦਾ ਕੋਡ-ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਐਲਾਨਿਆ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀਆਂ, ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗਈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਲਈ ਉੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “ਪੂਰੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸਦਮੇ ਵਾਲਾ ਅਨੁਭਵ” ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਸਨ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ’ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ “ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ’ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ” ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਅਨਿਆਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵੱਖਵਾਦ, ਯਾਨੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ, ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ।
ਪਛਾਣ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਸਾਰਣੀ
ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ‘ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ’, ‘ਪਾਰਾ’ ਅਤੇ ‘ਬਿੱਟੂ’ ਵਰਗੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਪਨਾਮ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।
| ਪੂਰਾ ਨਾਮ/ਸਿਰਲੇਖ | ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਉਪਨਾਮ | ਸਬੰਧਤ ਜਥੇਬੰਦੀ | ਮੁੱਖ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਤੱਥ | ਸਥਿਤੀ |
| ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ | ਪਾਰਾ, ਬੱਬੀ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) | 1967 ‘ਚ ਜਨਮ। ਮੋਗਾ ਤੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਗਏ। ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ। | 16 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। |
| ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਜਿੰਦਾ’ | ਜਿੰਦਾ | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) | ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ। ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਸਾਥੀ। | 9 ਅਕਤੂਬਰ 1992 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 15 |
| ਭਾਈ ਅਨਾਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ | ਪਾਰਾ, ਛੋਟਾ ਬ੍ਰਹਮਾ | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) | ਪਿੰਡ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕੱਤਰਾਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। KLF ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। | 27 ਮਈ 1992 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। |
| ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਾਲੇ) | ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਾਲੇ | – (ਰਾਗੀ) | ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨੀਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। | – |
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’: ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਪਰਵਾਸ
ਭਾਈ Bhai Harjinder Singh Para ਦਾ ਜਨਮ 7 ਅਗਸਤ 1967 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੁਖਰਾਣਾ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਰਤਾਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ‘ਬੱਬੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਮੋਗਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਰਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਖਿਡੌਣਾ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਤੱਥ ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭਵਿੱਖ-ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2 ਜੁਲਾਈ 1982 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲਗਭਗ 15 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਿਹਤਰ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕੈਲਗਰੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵਸਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Bhai Harjinder Singh Para ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਗਲੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੈਲਗਰੀ ਅਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵਾਲੀਬਾਲ ਅਤੇ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਚੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸੀ।
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜਿਸਨੂੰ “ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ” ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਸਾਲ ਪੱਛਮੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਬੀਤੇ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੋਹਰੀ ਪਛਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਬਣੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਸਬੰਧ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੱਟ ਸਨ।
ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਤਪਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਇਹ ਗੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਆਮ ਪਰਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨ ਵਾਂਗ ਪੜ੍ਹਾਈ, ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ, ਪਰ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਧਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ: ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਕੂਚ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ’ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ’ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਈ। ISYF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਤੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਧਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ISYF ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹਮ-ਖਿਆਲੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਪੰਥ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਬੰਦੂਕ ਦਾ ਲਾਇਸੈਂਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਲਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੂਡੋ ਦੀ ਕਲਾ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੋਈ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 18 ਸਾਲ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਪਾਸਪੋਰਟ ਬਣਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਜਾਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀ ਰਕਮ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਅਟੱਲਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਰਾਤ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਭਾਈ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੂਨਰ ਨਾਲ ਘਰੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਚੁਣ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਨਾ ਦੇਣਾ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਲੈ ਗਏ। ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਾ ਕਰਨਾ।” ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ISYF ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨੈੱਟਵਰਕ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਟੋਰਾਂਟੋ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। KLF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1986 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਮਾਂਡ ਦਾ ਰਾਜਾ” ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧਨੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਸਫਲ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਉਹ KLF ਦੇ ਦੂਜੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਦਾਅ-ਪੇਚ ਸਿਖਾਏ।
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਕਾਰਨ ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਪਾਰਾ’ (ਭਾਵ ਪਿਆਰਾ) ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਮਾਂਡਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਉਸਤਾਦ ਅਤੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਨੌਜਵਾਨ ਲਈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਤਜਰਬਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯੋਧੇ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰੰਤ ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭੂਮਿਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਬੱਬੀ’ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪਾਰਾ’ ਜਾਂ ‘ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਪਨਾਮ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਨਾਮ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਨਵੀਂ, ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਇਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸਿਵਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਪੁਨਰ-ਜਨਮ ਲੈਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।
ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾ ਸੀ। 22 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਦਾ ਦੁੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਵੀ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਲੜਾਈ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤੁਰ ਪਏ।
ਅਕਤੂਬਰ 1988: ਅੰਤਿਮ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
16 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਦਾ ਦਿਨ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਨ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨਾਜ਼ੁਕ ਪਲ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਯੋਧਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਜ਼ਖਮੀ ਅਤੇ ਘਿਰੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਜਿਉਂਦੇ ਫੜੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਲਈ ਹੋਰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਹਕੀਕਤ ਸੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 1984 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਇੱਕ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਸਨ 9।
ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਹੱਥ ਜਿਉਂਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦੇ ਕੈਪਸੂਲ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਸਨੂੰ ਨਿਗਲ ਕੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਭੇਦ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖ ਸਕਣ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸੂਚਨਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਗਿਣੀ-ਮਿਥੀ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਨੇ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਨਿਗਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਉੱਥੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਿਰਫ਼ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਯੋਧੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾ ਅਤੇ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ, ਨੇ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ, ਨਾਨਕਸਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਕਲੇਰਾਂ ਵਿਖੇ ਸਮਾਗਮ ਰੱਖਿਆ 13। ਨਾਨਕਸਰ ਸੰਪਰਦਾ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਪਰਦਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ, ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ’ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ 27। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਨਕਸਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 29।
ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਅਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੋਣਾ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਬਲੀਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੱਖ ਦੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਰਵਉੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਖਰੇਵੇਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਗਿਆ।
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ 13। ਇਹ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਉਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਅਕਸਰ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦ” ਦੇ ਇੱਕ-ਪਾਸੜ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ “ਸ਼ਹਾਦਤ”, “ਸੰਘਰਸ਼” ਅਤੇ “ਕੁਰਬਾਨੀ” ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅੱਜ, ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਗਾਥਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਪੱਛਮ ਦੇ ਸੁੱਖ-ਆਰਾਮ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰ ਪਏ ਸਨ।
ਸਿੱਟਾ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਪਰ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਤੂਫ਼ਾਨੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਹੋਈ। ਭਾਈ Harjinder Singh Para ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ Harjinder Singh Para ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ-ਅਤੇ-ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ, ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਡੂੰਘਾ ਸਦਮਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਸਦਮੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਰੋਹ। ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਉਸ ਰੋਹ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇੱਕ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਾਹ ਚੁਣਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਭਾਈ Harjinder Singh Para ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜੀਵਨੀਆਂ ਨੂੰ ਘੋਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਜੀਵਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਲੇਬਲਾਂ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਜਾਂ ‘ਨਾਇਕ’—ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Harjinder Singh Para ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਯਾਦ ਦਿਹਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਅਸਾਧਾਰਨ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਭਾਵੇਂ ਦੁਖਦਾਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਸਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਭਵਿੱਖ ਸਿਰਜ ਸਕਣ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ Shaheed Bhai Sukhdev Singh Sukha (1962–1992)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ (1967-1988) ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜੋ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮੋਗਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਤਿਆਗ ਕੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 16 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਇਨਾਈਡ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਜੂਨ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੇ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ?
- ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੇ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਸਦਮਾ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ISYF) ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਪਰਵਾਸੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਯੋਧੇ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
3. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?
- ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ KLF ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਦਾਰ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪਾਰਾ’ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। KLF ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਜਥੇਦਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਹੋਈਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
4. ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਹੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ?
- 16 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ, ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਖਾੜਕੂ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਭੇਦ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।
- ਇਸੇ ਨੀਤੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਜ਼ਖਮੀ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮੁਸੀਬਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਜਿਉਂਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਨਿਗਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
5. ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ?
- ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ 1984 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ’ਤੇ। ਦੂਜਾ, ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਵਿੱਖ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ।
- ਤੀਜਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਾਰੇ ਕੀਮਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਦੌਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਪਾਰਾ’ …) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #HarjinderSinghPara #Punjab1984 #KhalistanMovement #DocumentaryWriting #HumanRights
