Bhai Virsa Singh ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ (1959–1989), ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸੇਵਕ ਅਤੇ KCF ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸੂਰਮੇ ਨੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਜਾਨ ਨਿਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਪੜ੍ਹੋ ਅਮਰ ਗਾਥਾ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਰੰਭ: ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਟੀ ਨੇੜੇ ਵਸਦੇ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੇ 1959 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਬੀਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਸੀ Bhai Virsa Singh। ਉਹ ਸਰਦਾਰ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਲਾਭ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਭਰਾ (ਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ), ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ (ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ (ਬੀਬੀ ਬਲਵੀਰ ਕੌਰ, ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ, ਭਾਈਆ ਕੌਰ) ਸਨ। ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਭਾਈ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਧੀਆਂ — ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ, ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ, ਅਰੰਜੀਤ ਕੌਰ, ਅਤੇ ਅਮਨਜੀਤ ਕੌਰ — ਹੋਈਆਂ।
ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਝਾਨ: ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਾਅ
1980 ਵਿੱਚ, Bhai Virsa Singh ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਲਿਆ। ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਹਿਤਾ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤਕ ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਵਿਖੇ ਰੁਕਦੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਥਿਆ ਸਿੱਖਦੇ, ਅਤੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹਰ ਸੇਵਾ-ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਣ ਨਿਸ਼ਚਾ ਨਾਲ ਜੁਟੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਲਾਟ ਬਾਲਣ ਵਾਲਾ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ।
1984 ਦਾ ਸੰਕਟ: ਜੁਝਾਰੂ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੋਣਾ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ Bhai Virsa Singh ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹ ਨਾਭਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ 6 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ ਪਟੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ 7 ਮਹੀਨੇ ਕੈਦ ਕੱਟ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮਾਨਤ ਤੇ ਛੁਡਵਾਇਆ। ਘਰ ਪਰਤਣ ਤੇ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਦੱਸਿਆ; ਉਹ ਚੁੱਪਚਾਪ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।
ਗੁਪਤ ਸੰਘਰਸ਼: ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ
Bhai Virsa Singh ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਟੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਭਾਈ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧਵਾਂ (ਖ਼ਾਲਰਾ), ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ, ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ (ਪਿੰਡ ਸ਼ਹੀਦ), ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਸਮਾ ਮੱਧਰ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹੀ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਕਮਾਂਡਰ ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵਾੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, Bhai Virsa Singh ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਸ਼ਹਾਦਤ: 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989 ਦੀ ਭੋਰ
14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989 ਦੀ ਰਾਤ, Bhai Virsa Singh ਅਤੇ ਹੋਰ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਪਰਤ ਰਹੇ ਸਨ। ਨੂਰਵਾਲੀ ਚੈਕਪੋਸਟ ‘ਤੇ ਬੀਐੱਸਐੱਫ (BSF) ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਂਪ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਹੋਈ। ਕੁੱਝ ਝੁਝਾਰੂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਬਦੌਲਤ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ Bhai Virsa Singh ਆਪਣੇ ਖ਼ੂਨ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਿੰਜ ਗਏ।
ਜਦੋਂ ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ BSF ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਸੁਣਿਆ। ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੀਰ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੀਕ ਕੇ ਕਿਹਾ: “ਇਹ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਹੈ!”
ਅੰਤਿਮ ਵਿਦਾਇਗੀ: ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੀਸ ਝੁਕਾਉਣਾ
BSF ਨੇ ਪਟੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਕਰਵਾਇਆ, ਫਿਰ Bhai Virsa Singh ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਡੇਹਰਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਹੀਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਾਲ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਵਾਗਯ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।
ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ: ਅਮਰ ਬਲੀਦਾਨ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਾਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਚਿੰਗਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸੂਰਮਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕੌਮ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਜੀਣ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Bohar Singh: ਸ਼ਾਂਤ ਸੂਰਮਾ, ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ! (1996)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs):
1. ਭਾਈ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਹੋਈ?
Bhai Virsa Singh ਦਾ ਜਨਮ 1959 ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989 ਨੂੰ ਨੂਰਵਾਲੀ ਚੈਕਪੋਸਟ ‘ਤੇ BSF ਨਾਲ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
2. ਉਹ ਕਿਸ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ?
ਉਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਸਨ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਰ ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵਾੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
3. ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਸੀ?
1980 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿਖੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਥਿਆ ਸਿੱਖਿਆ।
4. ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਕਿਉਂ ਕੱਟਣੀ ਪਈ?
1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਨਾਭਾ ਜੇਲ੍ਹ (6 ਮਹੀਨੇ) ਅਤੇ ਪਟੀ ਜੇਲ੍ਹ (7 ਮਹੀਨੇ) ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਹੇ। ਪਿਤਾ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮਾਨਤ ਮਿਲੀ।
5. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋਇਆ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬੀਹ ਨੂੰ ਪਟੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਵਾਗਯ ਹੋਇਆ।
ਸ਼ਹੀਦ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ:
ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼: ਜੁਝਾਰੂ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣੋ, ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿਓ! 🌾🪔
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
