ਸ਼ਹੀਦ General Shabeg Singh (1924–1984), ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਨਰੈਲ, 1984 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਪੜ੍ਹੋ ਉਹਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨੀ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!General Shabeg Singh: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਮਰ ਸੂਰਮਾ
ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ: ਵੀਰਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਖਿਆਲਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਜੋ ਕਦੇ “ਖਿਆਲਾ ਨੰਦੀ ਸਿੰਘਵਾਲਾ” ਕਹਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਨੇ 1924 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਰਵੀਰਤਾ ਦਾ ਖੂਨ ਦੌੜਦਾ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ (ਪਿੰਡ ਦਾ ਲੰਬਰਦਾਰ) ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮੇ ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ—ਉਹੀ ਵੀਰ ਜਿਸਨੇ 1740 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੱਸਾ ਰੰਗੜ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ, ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਮਾਤਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ: “ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ਤੁਸੀਂ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਸਲ ਹੋ। ਸਾਡਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦਾ ਰੱਖਿਅਕ ਹੈ।” 100 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਸਮਾਜਿਕ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਸਰਦਾਰ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਘੁੰਮਦਾ ਸੀ।
ਬਚਪਨ: ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਦੀਆਂ ਝਲਕਾਂ
General Shabeg Singh ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਗੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿੰਦੇ—ਉਹ ਗਣਿਤ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨੂੰ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਲ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਬਣਾ ਕੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਖਾਸੀਅਤ ਸੀ: ਸਪੋਂਟੇਨੀਅਸ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਸੀਏ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਣਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬੀ ਲੰਬਰਦਾਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਚੁਟਕਲੇਦਾਰ ਕਵਿਤਾ ਗਾਈ, ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਪਿੰਡ ਹੱਸਦਾ-ਹੱਸਦਾ ਲੋਟਪੋਟ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਬਾਕ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਝਲਕ ਵੀ ਮਿਲੀ।
ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ: ਸਰਵਤੋਤਮਤਾ ਦੀ ਭਾਲ
ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 100 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪਹੁੰਚਣਾ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਉਪਲਬਧੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਖੇਡ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬ੍ਰੌਡ ਜੰਪ ਚੈਂਪੀਅਨ ਵੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਹਾਕੀ ਅਤੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਖਿਡਾਰੀ ਸਨ।
ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਸਰ ਬਣਨ ਲਈ ਧੜਕਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਕੈਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਬੇਗ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਮੇਰਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਮੇਰੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਮਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।”
ਫੌਜੀ ਜੀਵਨ: ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਨਾਇਕ (1940–1976)
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ: ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਭਟੀ
1940 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਚੋਣ ਟੀਮ ਲਾਹੌਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਆਈ, ਤਾਂ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ General Shabeg Singh ਨੂੰ ਅਫ਼ਸਰ ਕੈਡਰ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸਿਖਲਾਈ ਮਗਰੋਂ ਦੂਜੀ ਪੰਜਾਬ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸੈਕੰਡ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਬਰਮਾ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਛਾਪਾਂ ਛੱਡੀਆਂ—ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੁਕੜੀ ਨੂੰ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਰਸਤਾ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਸੇਨਾ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਜਨਮਜਾਤ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ” ਕਿਹਾ।
1947–1971: ਤਿੰਨ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
- 1947 ਦਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੁੱਧ: ਨੌਸ਼ੇਰਾ ਸੈਕਟਰ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਭਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ “ਪਹਾੜੀ ਬਿੱਲੀ” ਵਾਲੀ ਚਾਲ ਚਲੀ—ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਾਈਨ ਕੱਟ ਗਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮੋਰਚਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।
- 1962 ਦਾ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਯੁੱਧ: ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸੀਮਾ ‘ਤੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੁਪਤਚਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਂਪ ਲਿਆ, ਪਰ ਦੁਰਭਾਗਵਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਜੇ ਸ਼ਾਬੇਗ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ, ਤੋਂ ਹਾਨੀ ਕਮ ਹੁੰਦੀ।”
- 1965 ਦਾ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਯੁੱਧ: ਹਾਜੀ ਪੀਰ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 3/11 ਗੋਰਖਾ ਰਾਇਫਲਸ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਚੌਕੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੇ ਸੈਨਾ ਮੁੱਖ ਕਵਾਰਟਰ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਡਿਸਪੈਚ ਵਿੱਚ ਮੈਂਸ਼ਨ” ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ।
ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ: ਪਿਤਾ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਦੇਸ਼
ਸਤੰਬਰ 1965 ਦੀ ਉਸ ਸਵੇਰ ਨੂੰ General Shabeg Singh ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕੇ, ਜਦੋਂ ਯੁੱਧ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸਵਰਗਵਾਸ ਦਾ ਤਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਰ ਨੂੰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਦਸ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਲੜਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੁਆਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ।
ਭੈਣ ਦੇ ਸਵਾਲ “ਭਾਈ ਜੀ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਏ?” ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ: “ਜਦ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ, ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਉੱਥੇ ਡਟੇ ਰਹਿਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੀਵੇਂਗੇ।” ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾ ਕੀਤਾ—ਉਹ ਸਮਝਦੀ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਿਤੇ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ: ਗੁਪਤ ਯੋਧੇ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ (1971)
ਗੁਪਤ ਆਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ
1971 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਫ਼ੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ General Shabeg Singh (ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ) ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਸੀ: “ਤੁਸੀਂ ਡੈਲਟਾ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਹੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਅਗਰਤਲਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ, General Shabeg Singh ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਭੱਜੇ ਬੰਗਾਲੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ—ਕਰਨਲ ਉਸਮਾਨੀ, ਮੇਜਰ ਜ਼ਿਆ ਉਰ ਰਹਿਮਾਨ (ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ), ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸਤਾਕ (ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਫੌਜੀ ਮੁਖੀ)—ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਜਿਸਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਪਤਤਾ ਦਾ ਕਹਿਰ: ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਣਾ
ਦਸੰਬਰ 1970 ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 1971 ਤੱਕ, General Shabeg Singh ਇੰਨੇ ਗੁਪਤ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤਰ “S. Baigh” ਨਾਮ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਗਰਤਲਾ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਪਤੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਤਨੀ ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ। ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੰਨਾ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ: “ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਮੈਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਾਂ। ਤੁਹਾਡਾ, S. Baigh”। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: “ਉਹ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਝੋਂਪੜੀ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਬੰਗਾਲੀ ਗਰਿਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਸ਼ੇ ਅਤੇ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।”
ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਫਲਤਾ: 93,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਪਣ
General Shabeg Singh ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ:
- ਚਿਤਗਾਂਵ ਬੰਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਧਮਾਕੇ: ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤੇ।
- ਪੁਲਾਂ ਦੀ ਧਮਾਕੇਬਾਜ਼ੀ: ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਈ।
- ਸਾਈਕੋਲੋਜੀਕਲ ਵਾਰ: ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਫ਼ਸਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਨਤੀਜਾ: 93,000 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਜਿੱਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਰਮ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਮੈਡਲ (PVSM) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਗੱਦਾਰੀ ਦਾ ਦੰਦਕਥਾ: ਫੌਜ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤਗੀ (1976)
ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਅੰਦੋਲਨ: ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਲੜਾਈ
1973 ਵਿੱਚ, ਜਦ ਸਰਕਾਰ ਨੇ General Shabeg Singh ਨੂੰ JP ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਦਮਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੀ: “ਫੌਜ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਚਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤਾਂਗਾ।” ਇਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਇਹ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।”
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਭੰਡਾਫੋੜ: ਕੁਮਾਊਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟਲ ਫਾਰਮ ਕਾਂਡ
1975 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ General Shabeg Singh ਨੇ ਫੌਜੀ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਰੈਣਾ (ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ) ‘ਤੇ ਕੁਮਾਊਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟਲ ਫਾਰਮ ਦੇ ਫੰਡ ਗਬਨ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਭਿਆਨਕ ਸੀ। ਰੈਣਾ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ: “ਤੁਸੀਂ ਜੇ ਚੁੱਪ ਨਾ ਰਹੇ, ਤੋਂ ਨਤੀਜੇ ਭਿਆਨਕ ਹੋਣਗੇ।” General Shabeg Singh ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਮੈਂ ਚਾਰ ਯੁੱਧ ਲੜੇ ਹਨ, ਧਮਕੀਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ।”
ਬਰਖਾਸਤਗੀ: ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੈਰੀਅਰ ਦਾ ਅਪਮਾਨ
30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1976 ਨੂੰ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਸ ਵਿਜੇਤਾ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ “₹2500 ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਲੈਣ” ਦੇ ਫਰਜ਼ੀ ਦੋਸ਼ ‘ਤੇ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੋਰਟ ਮਾਰਸ਼ਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ: “ਕੀ ਹੋਰ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਨਹੀਂ ਲਏ?” ਤਾਂ ਜੱਜ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਬਰਖਾਸਤਗੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਇਹ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕੌੜਾ ਸੱਚ ਹੈ: ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਪਮਾਨ ਹੈ।”
ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ (1977–1984)
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨਾਲ ਜੁੜਾਅ: ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਦਾ ਸੰਕਲਪ
1977 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ General Shabeg Singh ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਟੋਹਰਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ: “ਮੈਂ ਕੋਈ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਹਾਂ ਜੋ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੇਗਾ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ “ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੇਤਨਾ ਮੰਚ” ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ: “ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।”
ਪਰਿਵਾਰਕ ਕੁਰਬਾਨੀ: ਭਰਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ
1978 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਨੇਤਾ ਸਨ, ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਘਟਨਾ ਸਥਲ ‘ਤੇ ਪੁੱਜਦਿਆਂ General Shabeg Singh ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝ ਕੇ ਕਿਹਾ: “ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦਾ ਖੂਨ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀਦਾਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗਾ।”
ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾਵਾਂ: ਆਮ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ
1980–84 ਦੇ ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ, General Shabeg Singh ਨੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਕਟੀ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਸਤਰ ਕਿਸੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕੈਦੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਫਰਸ਼ ‘ਤੇ ਸੌਂ ਗਏ। ਜਦ ਜੇਲਰ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ: “ਜੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਦਾਲ-ਰੋਟੀ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਅਲੱਗ?” ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਕੈਦੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ: “ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਹੌਂਸਲੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ।”
ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਅ: ਅੰਤਿਮ ਯੁੱਧ
ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ: ਦੋ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੇਲ
1982 ਵਿੱਚ, ਜਦ ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਧਗੋਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਇਹ ਕੋਈ ਰਾਜਨੇਤਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੱਚੇ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਵਰਗਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਜਾਨ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਧਰਦਾ ਹੈ।” ਦੋਵੇਂ ਨੇਤਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਮਿਲਦੇ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਤ ਜੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਦੇ ਅਤੇ General Shabeg Singh ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ।
ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਦਾ ਯਤਨ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਮੇਲਨ
1983 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, General Shabeg Singh ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਬੈਠਕ ਬੁਲਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖ ਕੇ ਸੱਦੇ ਭੇਜੇ: “ਜੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਨਾ ਜਾਗੇ, ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਰਕਾਰ ਸਾਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ।” ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਖਲਬਲੀ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ, ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।”
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਬੁਲਾਵੀ: ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਮਾਰਚ 1984 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ General Shabeg Singh ਦੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਸਥਿਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਉਭਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਜਦ ਖ਼ਾਲਸਾ ਬੁਲਾਏ, ਤਾਂ ਜਾਣਾ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਹੈ।” ਪਤਨੀ ਨੇ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ: “ਤੁਸੀਂ ਬਿਮਾਰ ਹੋ, ਦਵਾਈਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ!” ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦਵਾ ਹੈ।”
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ: ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਨਮੂਨਾ
General Shabeg Singh ਨੇ 200 ਨੌਜਵਾਨ ਖਾਲਸਾ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜੋ ਫੌਜੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਈ:
- ਗੁਪਤ ਬੰਕਰ: ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੇ, ਪਰ ਹਰ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟ।
- ਛਾਪਾਮਾਰੀ ਰਣਨੀਤੀ: ਤੰਗ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨਾ।
- ਮਨੋਬਲ ਵਧਾਉਣਾ: ਹਰ ਸਵੇਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਉਣਾ:
3 ਜੂਨ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ, General Shabeg Singh ਨੇ ਆਪਣੀ 92 ਸਾਲਾ ਮਾਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੇਜਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਆਖ਼ਰੀ ਗੱਲਾਂ ਸਨ: “ਮਾਤਾ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਆਓ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਲਵਾਂਗਾ।” ਉਸ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਆਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਵੇਗਾ।
ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ: ਸ਼ਹਾਦਤ (6 ਜੂਨ 1984)
ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼
ਸਵੇਰ 9:30 ਵਜੇ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ (ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ) ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ, General Shabeg Singh ਨੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ: “ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਜਦ ਤੀਰ ਚੱਲੇ, ਤਾਂ ਹਰ ਗੋਲੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ।” ਜਨਰਲ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਨਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲੋਂ ਕਤਰਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਇਆ। ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਮਾਹਿਰਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਨੂੰ 26 ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਖਿੱਚਿਆ—ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਉਪਲਬਧੀ ਜੋ ਫੌਜ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਗਈ।
ਅੰਤਿਮ ਘੜੀਆਂ: ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਨਾਚ
6 ਜੂਨ ਦੀ ਸ਼ਾਮ, ਜਦ ਫੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, General Shabeg Singh, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹਥਿਆਰ ਸੰਭਾਲੇ। ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਦੇ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ: “General Shabeg Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖ਼ਰੀ ਐਮਜੀ ਗਨ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਤੇਜ਼ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਡੇ 20 ਜਵਾਨ ਢੇਰ ਹੋ ਗਏ।” ਆਖ਼ਰੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ: ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਰਹੱਸ
ਮ੍ਰਿਤ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਨੇ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਨੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਲਈ ਹਫ਼ਤੇ ਭਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਕਬਰਿਸਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਟਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: “ਮੇਰਾ ਸ਼ਾਬੇਗ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਇਆ, ਇਹੀ ਉਸਦਾ ਸੱਚਾ ਸਮਾਧੀ-ਸਥਾਨ ਹੈ।”
ਵਿਰਾਸਤ: ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ
General Shabeg Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਧਿਆਇ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤਿੰਨ ਸਤੰਭਾਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ:
- ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਜਿਸਨੇ ਚਾਰ ਯੁੱਧ ਲੜੇ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ।
- ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਜਿਸਨੇ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਕੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ।
- ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀ।
ਅੱਜ ਵੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ General Shabeg Singh ਦਾ ਨਾਂ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਅਨੇਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਆਖ਼ਰੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ: “ਸੱਚ ਲਈ ਲੜੋ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੁਰਬਾਨੀ ਮੰਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੀ ਅਸਲ ਜਿੱਤ ਹੈ।”
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Shaheed Bhai Surinderjit Singh Mallewal: 1992
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
- ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੌਜ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੌਜੀ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਰੈਣਾ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਭੰਡਾਫੋੜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਰੈਣਾ ਨੇ ਝੂਠੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। - ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨ ਕੀ ਸੀ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾਈ, ਬੰਗਾਲੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਜਿੱਤ ਸੌਖੀ ਬਣਾਈ। - ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਯੋਜਨਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੇ ਗੁਪਤ ਬੰਕਰ, ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਪੋਜੀਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਛਾਪਾਮਾਰੀ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਫੌਜ ਨੂੰ 26 ਘੰਟੇ ਰੋਕੇ ਰੱਖਿਆ। - ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਕੀ ਸੀ?
ਦੋਵੇਂ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨ। General Shabeg Singh ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ “ਸੱਚਾ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ” ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੰਤ ਜੀ ਸ਼ਾਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ “ਪੰਥ ਦਾ ਸ਼ੇਰ” ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਇਆ?
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕਈ ਹਫ਼ਤੇ ਖੋਜਿਆ, ਪਰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗ ਸਕਿਆ।
#ShaheedGeneralShabegSingh #MuktiBahiniHero #OperationBlueStarSacrifice #SikhMartyrLegacy #GoldenTempleDefender #IndianArmyBetrayal #PunjabHistoryUnsungHero
ਜੇ General Shabeg Singh ਤੁਸੀਂ ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
