ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ…
ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਹੱਦ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸੂਰਮੇ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ। ਜਾਣੋ Bhai Akbar Singh ਕਾਲੀਆਂ ਸਕੱਤਰਾਂ ਦੀ ਉਹ ਅਣਸੁਣੀ ਦਾਸਤਾਨ, ਜਿਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਇਸਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡੇ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ਲਏ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਮ ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣ ਗਏ।
ਇਹ ਲੇਖ Bhai Akbar Singh ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦਾਅਵੇ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੱਖਪਾਤ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਹੋਏ, “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਸਕੇ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਅਸ਼ਾਂਤ ਪੰਜਾਬ
Bhai Akbar Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। 1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਕਈ ਮੁੱਦੇ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ, ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਅਤੇ Sikh ਧਰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਰਗੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ “ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹਨਾਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹੀ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਵੱਲੋਂ ਸਖ਼ਤੀ ਵਰਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਵਾ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨੀ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ Sikh ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ, ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਥਿਤ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।
Bhai Akbar Singh ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਜੋ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
Bhai Akbar Singh ਦਾ ਜਨਮ 1971 ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਲਾਖਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰੇਸ਼ਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਛੇ ਭਰਾਵਾਂ, ਭਾਈ ਚਾਨਣ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸਰਾਜ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਰਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕਾਲਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ।
ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਅਤੇ Sikh ਹੱਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ, ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ, ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਰਸਤਿਆਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। ਇਸੇ ਗਿਆਨ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ Bhai Akbar Singh ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ: ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਉੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ ਅਤੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦਾ Bhai Akbar Singh ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ, ਉਹ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਿਹੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ, ਪਰ ਜੀ.ਟੀ. ਰੋਡ ‘ਤੇ ਬੀੜ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਗੇਟ ਨੇੜੇ ਫੌਜ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।
ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬਦਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਈ, ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਲਿਆ। Bhai Akbar Singh ਅਤੇ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੁਪਤ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਸਬੰਧ
ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, Bhai Akbar Singh ਨੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰੋਂ ਹਥਿਆਰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੇਵਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਭਾਈ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸੁਰਸਿੰਘਵਾਲਾ ਵਰਗੇ ਉੱਘੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਸੌਂਪੀ ਸੀ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਤੱਥ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਅਕਸਰ ਸਥਾਨਕ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਮਿਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੰਥੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸ਼ਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ।
ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ
ਸਰਹੱਦੀ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੇ ਆਗੂ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਨੇ Bhai Akbar Singh ਨੂੰ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, Punjab Police ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ‘ਤੇ ਛਾਪੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਗੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ Bhai Akbar Singh ਦੇ ਬਾਕੀ ਭਰਾ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦਬਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, Bhai Akbar Singh ਨੇ ਇੱਕ ਅਡੋਲ ਰੁਖ ਅਪਣਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਪੁਲਿਸ ਅੱਗੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਗੇ।
ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ: ਅੰਤਿਮ ਸੰਘਰਸ਼
ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਵਾਲੀ ਰਣਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (BSF) ਦਾ ਇੱਕ ਬੇਸ ਕੈਂਪ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਿੰਸਕ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਅਟੱਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
“ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (BSF) ਦਾ ਇੱਕ ਬੇਸ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੇਸ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ BSF ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।”
ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਸਥਾਨਕ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੰਥੀ ਅਤੇ Bhai Akbar Singh ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨੇ BSF ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉੱਥੋਂ ਹਥਿਆਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
ਇੱਕ ਰਾਤ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ BSF ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ “ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ” ਅਤੇ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, Bhai Akbar Singh ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਹਥਿਆਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕੈਂਪ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋਏ।
ਇਸ “ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ” ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ BSF ਜਵਾਨ ਦੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਨਾਲ Bhai Akbar Singh ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ। ਇਸੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘਾਂ ਦੁਆਰਾ 5 BSF ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਵਾਧੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਪਹੁੰਚੇ, ਬਾਕੀ ਸਿੰਘ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ: ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ
ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Akbar Singh ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਦੇਹ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ-ਇਕਹਿਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (Human Rights Watch), ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (Amnesty International), ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ (Ensaaf) ਦੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ “ਜ਼ਬਰਨ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ”, “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ” (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ‘ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਅਤੇ “ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ” ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦਾ ਕੰਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ 6,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਜਿਹੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਕਾਰਨ, Punjab Police ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
Bhai Akbar Singh ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨਾ ਸੌਂਪਣਾ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨਾ ਉਸੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੋਂ ਬਚਣਾ, ਸਬੂਤਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਈਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
Bhai Akbar Singh ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਕਈ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ-ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੀ ਹੈ।
‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਸਨਮਾਨ: ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ, ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈ।
ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਵੱਲੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਜਾਂ “ਉਗਰਵਾਦੀ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ Sikh ਭਾਈਚਾਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ।
Bhai Akbar Singh ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਇਸੇ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਯਾਦ
ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, Bhai Akbar Singh ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਟਾਈਮਲਾਈਨ: ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੜਾਅ
| ਸਮਾਂ (Time) | ਘਟਨਾ (Event) | ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ (Details and Significance) | ਸਰੋਤ (Source) |
| 1971 | ਜਨਮ (Birth) | ਪਿੰਡ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸਰਦਾਰ ਲਾਖਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰੇਸ਼ਮ ਕੌਰ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਜਨਮ। ਛੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। | 1 |
| 1982-1983 | ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ (Influence of Dharam Yudh Morcha) | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। | 1 |
| ਜੂਨ 1984 | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Blue Star) | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਅਸਫ਼ਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। | 1 |
| 1984-1988 (ਅਨੁਮਾਨਿਤ) | ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ (Joining the Struggle) | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ, ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋਏ। | 1 |
| 1988-1990 (ਅਨੁਮਾਨਿਤ) | ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ (Area Commander) | ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਵੱਲੋਂ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | 1 |
| (ਤਾਰੀਖ਼ ਅਗਿਆਤ) | ਸ਼ਹਾਦਤ (Martyrdom) | ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਤ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਦੇ ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ 5 ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | 1 |
| ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ (Final Rites) | ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਿਤ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ। | 1 |
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਦੌਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸੇ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਸਕ ਮੌਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, Bhai Akbar Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਕਿਸ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਜ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਖਤਰਾ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਸਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਬਕਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਿਆਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਹੱਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ… Bhai Ajmer Singh Lodhiwal: Astonishing Courage: Feb 28, 1989
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
1: ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?
Bhai Akbar Singh(ਜਨਮ 1971) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ ਜੋ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਕ ਯੋਧਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਵਰਗੀਆਂ ਗੁਪਤ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹੇ।
2: ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਨੇ ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ?
- ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ
Sikhਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ।Bhai Akbar Singhਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣੀ।
3: “ਸ਼ਹੀਦ” ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਦਰਜਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
Sikhਧਰਮ ਵਿੱਚ “ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ।Bhai Akbar Singhਨੂੰ ਕਈSikhਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇSikhਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4: ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਜਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤ ਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ?
- ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਥਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ, ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ
Bhai Akbar Singhਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ BSF ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ BSF ਕੈਂਪ ‘ਤੇ ਹਥਿਆਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ “ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ” ਦੌਰਾਨBhai Akbar Singhਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ। - ਇਹੀ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ 5 BSF ਜਵਾਨ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ‘ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
5: ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਨੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ
Punjab Policeਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਵਾਰਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। - ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਜੋ ਹਿਰਾਸਤ ਦੌਰਾਨ “ਲਾਪਤਾ” ਹੋ ਗਏ ਸਨ 7। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।
Bhai Akbar Singhਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਾ ਸੌਂਪਣਾ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨਾ ਇਸੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਅਕਬਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲੀਆਂ ਸਕਤਰਾਂ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory#ShaheedLegacy #BhaiAkbarSingh #Punjab1984 #HumanRights #KalianSakatran #DocumentaryWriting
