ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ…
ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਗਾਥਾ, ਜਿਸਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਾਣੋ Jathedar Sukhdev Singh ਬੱਬਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੱਚਾਈ। ਪੜ੍ਹੋ।
ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ: ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਵਾਂ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਅਧਿਆਏ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ, ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਸ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪੱਖ ਲੈਣਾ ਜਾਂ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Jathedar Sukhdev Singh ਵਰਗੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਢੁਕਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:
“ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥ ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ ਪੈਰੁ ਧਰੀਜੈ ॥ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ੨੦॥” (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਨਾ 1412)
ਇਹ ਲੇਖ ਉਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣ।
ਆਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ
ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
Jathedar Sukhdev Singh ਦਾ ਜਨਮ 9 ਅਗਸਤ 1955 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਡੱਸੂਵਾਲ, ਪੱਟੀ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨ ਤਾਰਨ) ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਜਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਸੰਧੂ ਜੱਟ Sikh ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਸਨ: ਅੰਗਰੇਜ ਸਿੰਘ, ਰੁਸ਼ਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ “ਬੱਬਰ”, ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਗਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਮਿਡਲ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 18 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਗੁਆਂਢੀ ਪਿੰਡ ਘਰਿਆਲਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਲ ਹੋਇਆ; ਦੂਜੀ ਭੈਣ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ Jathedar Sukhdev Singh ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਮੈਂਬਰ, ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੇ Jathedar Sukhdev Singh ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਦਕਾ, Jathedar Sukhdev Singh ਨੇ 1977 ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਸਜ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ। ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ “ਖਾਲਸਾ ਫਾਰਮ” ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੋਵਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
1978 ਦਾ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਕਾ: ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਦਿਨ Jathedar Sukhdev Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਇਹ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਤੈਅ ਸੀ। ਪਰ, ਇਸੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਵਿੱਚ, Jathedar Sukhdev Singh ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ, ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ 13 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਆਗੂ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਨਿੱਜੀ ਸਦਮਾ ਸੀ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ। ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮੁਖੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਤਲ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਕੇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਇਸ ਕਥਿਤ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ, ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਬੇਵਸੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੀ ਕਿ ਸਥਾਪਿਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢਾਂਚੇ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੇ Jathedar Sukhdev Singh ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ
1978 ਦੇ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਿਆਂਇਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ, Jathedar Sukhdev Singh ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ-ਸਥਿਤ ਜਥੇਦਾਰ ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ‘ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ’ ਨਾਮਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਨਾਮ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ Sikh ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ, ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ-ਸੰਪੰਨ ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਆਗੂ ਅਤੇ ਉਹ ਲੋਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Jathedar Sukhdev Singh ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਜਬਰੀ ਵਸੂਲੀ ਅਤੇ ਬੇਗੁਨਾਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ
1981 ਵਿੱਚ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵੰਡ ਹੋਈ। ਇਹ ਵੰਡ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਵਖਰੇਵਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਵੰਡ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਥੇਦਾਰ ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ Jathedar Sukhdev Singh ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਭਾਰਤ-ਅਧਾਰਤ ਵਿੰਗ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਆਗੂ ਬਣ ਗਏ।
ਇਸ ਵੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ Jathedar Sukhdev Singh ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੰਸਕ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੁਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ Punjab Police ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਿੱਧਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ, ਭਰਤੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਲਾਮਬੰਦੀ ਕਰਨਾ।
ਇਹ ਰਣਨੀਤਕ ਵੰਡ ਘਰੇਲੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋਈ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਮਾਰ ਧੜੇ ‘ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
Jathedar Sukhdev Singh ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਵੇਰਵਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।
| ਮਿਤੀ (Date) | ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ (Event Description) | ਸਥਾਨ (Location) | ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ/ਸਰੋਤ (Responsibility/Source) | |
| 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 | ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। | ਦਿੱਲੀ | ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਨੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। | |
| 9 ਸਤੰਬਰ 1981 | ਹਿੰਦ ਸਮਾਚਾਰ ਅਖਬਾਰ ਸਮੂਹ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਦੀ ਹੱਤਿਆ। | ਲੁਧਿਆਣਾ ਨੇੜੇ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। | |
| 16 ਅਕਤੂਬਰ 1981 | 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ-ਸਿੱਖ ਝੜਪ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ, ਆਈ.ਏ.ਐਸ. ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਬਚ ਗਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। | ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ | ਇਹ ਹਮਲਾ Jathedar Sukhdev Singh ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। | |
| 19 ਨਵੰਬਰ 1981 | ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਅਤੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। | ਪਿੰਡ ਦਹੇੜੂ, ਖੰਨਾ | ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ। | |
| 1984 | Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ 1978 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 76 ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। | ਪੰਜਾਬ | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ। | |
| 10 ਜਨਵਰੀ 1990 | ਪੰਜਾਬ ਆਰਮਡ ਪੁਲਿਸ ਦੀ 75ਵੀਂ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। | ਜਲੰਧਰ | ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ। | |
| 31 ਅਗਸਤ 1995 | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | ਇਹ ਹਮਲਾ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। (ਨੋਟ: ਇਹ ਘਟਨਾ | Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀ ਪਰ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)। |
ਉਸ ਦੌਰ ਦਾ ਸੰਦਰਭ: ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ
1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਅਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ‘ਟੈਰੋਰਿਸਟ ਐਂਡ ਡਿਸਰਪਟਿਵ ਐਕਟੀਵਿਟੀਜ਼ (ਪ੍ਰੀਵੈਨਸ਼ਨ) ਐਕਟ’ (TADA) ਅਤੇ ‘ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼ ਐਕਟ’ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਲਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਵਰਗੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਆਂਇਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਏ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ “ਸਜ਼ਾ-ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” (Culture of Impunity) ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਡਰ ਅਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (“ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ”)
ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (HRW) ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ “Dead Silence: The Legacy of Abuses in Punjab” (1994), ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਕਿ Punjab Police ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ੱਕੀ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਭਟਕੇ ਹੋਏ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦੀਆਂ ਸਨ।
ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ”
ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਦੌਰਾਨ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਲਾਪਤਾ” ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ Jathedar Sukhdev Singh ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਰੋਲਰ ਫੇਰੇ ਗਏ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼
ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ “ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ” ਅਤੇ “ਲਾਵਾਰਸ” ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੀ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਬੂਤਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਕੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ; ਸਤੰਬਰ 1995 ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਟੇਟ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਹੀ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਰਾਸਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅੱਜ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਵਾਦ
ਅੰਤਿਮ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ
Jathedar Sukhdev Singh ਦਾ ਜੀਵਨ 9 ਅਗਸਤ 1992 ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਇਤਫ਼ਾਕ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 37ਵਾਂ ਜਨਮਦਿਨ ਵੀ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪੌਸ਼ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ Punjab Police ਦੇ ਭਾਰੀ ਦਸਤਿਆਂ ਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਵਿਵਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਦੋ ਬਿਰਤਾਂਤ: ਮੁਕਾਬਲਾ ਬਨਾਮ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ
Jathedar Sukhdev Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਂਗ, ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਖ
Punjab Police ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Jathedar Sukhdev Singh ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦਾ Sikh ਖਾੜਕੂ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਵਿਕਲਪਿਕ ਪੱਖ
ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਪੱਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਾਅਵੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:
- “ਕੈਟ” ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ: ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ Jathedar Sukhdev Singh ਨੂੰ ਫੜਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਬੱਬਰ ਸਾਥੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਖਬਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਮੁਖਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ “ਕੈਟ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ “ਕੈਟ” ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਮੁਖਬਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ: ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮੁਖਬਰ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੋਂ Jathedar Sukhdev Singh ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ-ਬਿਰਤਾਂਤ
Jathedar Sukhdev Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ “ਜਾਣਕਾਰੀ ਯੁੱਧ” (Information War) ਛਿੜ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ।
ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੇ ਦਾਅਵੇ
ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ Punjab Police ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ (DGP) ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ “Punjab: The Knights of Falsehoods” ਵਿੱਚ Jathedar Sukhdev Singh ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ Jathedar Sukhdev Singh ਇੱਕ “ਰਾਜਿਆਂ ਵਰਗੀ” ਐਸ਼ੋ-ਆਰਾਮ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਅ ਰਹੇ ਸਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪਖੰਡੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ
ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਪੰਥਕ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਇਹਨਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਇਹ Jathedar Sukhdev Singh ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, Jathedar Sukhdev Singh ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਬਿਲਡਿੰਗ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰ ਕੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।
ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਦਦ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਜਵਾਬੀ-ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਲਾਕ, ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੌਮ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ।
ਵਿਰਾਸਤ, ਯਾਦ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਸਨਮਾਨ
Jathedar Sukhdev Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਵੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ Sikh ਸੰਗਠਨਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ “ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ” ਅਤੇ “ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ” ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੂੰਘੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।
ਇਸੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ 9 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਡੱਸੂਵਾਲ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਹਨ।
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
Jathedar Sukhdev Singh ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI) ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ BKI ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ, ਭਾਰਤ, ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ 23 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਹੋਏ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਦੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 329 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਧੜੇ ‘ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ISI ‘ਤੇ BKI ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ
Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਧੁਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਯੋਧਾ, ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ, ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਵੀ, Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ, 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਾਯੋਜਿਤ ਹਿੰਸਾ ਬਾਰੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਸ ਸਟੱਡੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ
ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਿਹਰਾ ਬਣਿਆ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਸਿੱਖ, ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਆਗੂ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਵਿਵਾਦਗ੍ਰਸਤ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਗਏ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਦੇ ਲੇਬਲ, ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਾਤ, ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਕਥਿਤ ਅਸਫਲਤਾ, ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਦੁਖਦਾਈ ਚੱਕਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਅਤੇ ਸਬਕ ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਜਥੇਦਾਰ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ .. Jathedar Harminder Singh Nihang (1967-2018)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ (ਜਨਮ: 9 ਅਗਸਤ 1955) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਖੀ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਨੂੰ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਜਥੇਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ 13 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਬਰੀ ਹੋ ਜਾਣ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
2. ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡੀ ਗਈ ਸੀ?
- ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। 1981 ਵਿੱਚ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੰਡੀ ਗਈ: ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਕਮਾਨ ਜਥੇਦਾਰ ਤਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ ਕੋਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ Jathedar Sukhdev Singh Babbar ਕਰਦੇ ਸਨ। Jathedar Sukhdev Singh ਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ।
3. ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਵਿਵਾਦ ਹੈ?
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। Punjab Police ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 9 ਅਗਸਤ 1992 ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਪੰਥਕ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖਬਰ (“ਕੈਟ”) ਦੁਆਰਾ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਫੜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
4. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ?
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ “ਲਾਪਤਾ” ਹੋਣਾ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ “ਸਜ਼ਾ-ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
5. ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ‘ਸ਼ਹੀਦ’, ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਆਗੂ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SukhdevSinghBabbar #BabbarKhalsa #SikhHistory #Punjab1984 #KhalistanMovement #HumanRights #DocumentaryAnalysis
