ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ…
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਯੋਧੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਜਿਸਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹੱਕ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ? ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਗਾਥਾ ਪੜ੍ਹੋ।
ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਗਾਥਾ, ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ
ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਯਤਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ, ਸਿਆਸੀ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਵੈਮਾਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਜੋ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਵੇ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਪੂਰੇ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਗ 1: ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਬਲਦਾ ਪੰਜਾਬ
1.1 ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ
1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਮਾਹੌਲ ਬੇਹੱਦ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ Sikh ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਵਧ ਗਿਆ।
ਇਸ ਸਿਆਸੀ ਤਣਾਅ ਨੂੰ 1982 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਸੀ ਮੰਗਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ (Green Revolution) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ, ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, Sikh ਪਛਾਣ ਦੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
1.2 1984 ਦੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਮੋੜ: ਜ਼ਖ਼ਮ ਜੋ ਕਦੇ ਨਾ ਭਰੇ
ਸਾਲ 1984 Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਵਾਲੇ ਦੁਖਾਂਤ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Blue Star) ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ Sikh ਧਰਮ, ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਕਸੂਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ 1। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ Sikh ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ (Alienation) ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
1.3 ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF)
1984 ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ Sikh ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (Khalistan Liberation Force – KLF) ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ।
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, KLF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1986 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮਨੋਰਥ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਜਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੀਆਂ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨਾ, ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕਦਮ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ KLF ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਭਾਗ 2: ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal – ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
2.1 ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ Sikh ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਰਿਆ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ 1984 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਿਆਸੀਕਰਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਅਤੇ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਿਆ ਸੀ।
2.2 ਇੱਕ “ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ” ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ
ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ “ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ” ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ, ਭਾਵੇਂ ਲੋਧੀਵਾਲ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਭੂਮੀਗਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਇੱਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ Sikh ਸਨ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸੀ”।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਅਕਸਰ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਸਬੰਧ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ “ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ” ਦਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੋਸਤ ਉਸ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਸਟੈਂਡ ਲਿਆ।
ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰੋ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਆਂਗਾ।”
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਉਸ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਲੜਕੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਦਾਜ ਵੀ, ਖੁਦ ਚੁੱਕਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿੱਖੀ ਦੇ “ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ” ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਹਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
2.3 ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ
ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਸੂਝ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਕਾਰਨ, ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਜਲਦੀ ਹੀ KLF ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਖੀ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਦੇ ਅਧੀਨ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, KLF ਦੀ ਉੱਚ ਕਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਮਾਪਦੰਡ Sikh ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਫੌਜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਭਾਗ 3: ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
3.1 ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਹਿਮ ਪਲ
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸਮਕਾਲੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
| ਸਮਾਂ-ਕਾਲ | ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾ | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਘਟਨਾ | ਸਰੋਤ |
| 1980s ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ | ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣਾ। | ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ (1982) ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। | 8 |
| ਜੂਨ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਗਰਮ ਹੋਏ। | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1984 Sikh ਕਤਲੇਆਮ। | 8 |
| 1986 | KLF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। | ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ (29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986)। | 1 |
| 1980s ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ | KLF ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਬਣੇ। | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਲਾਗੂ (1987)। | 1 |
| ਅਣਮਿੱਥੀ ਮਿਤੀ | ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ ਦੇ SHO ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾ। | Punjab Police ਵੱਲੋਂ “ਨਕਲੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ। | 8 |
| ਅਣਮਿੱਥੀ ਮਿਤੀ | ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪਤਨ (1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ)। | 8 |
3.2 ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ ਘਟਨਾ: ਨਿੱਜੀ ਗ਼ੈਰਤ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸੰਘਰਸ਼
ਕਈ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ ਥਾਣੇ ਦੇ ਇੱਕ SHO ਨੇ ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਪੁੱਟੀ। Sikh ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕੇਸਾਂ ਅਤੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਪਮਾਨ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਬਦਲੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਕੌਮੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਦਾੜ੍ਹੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ ਸਮੁੱਚੀ Sikh ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੇ ਉਸ SHO ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਮਾਰਾਂਗਾ,” ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਸਭ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਬਦਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਰਾਜ ਦੀ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ‘ਤੇ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਕਾਰਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ “ਇਨਸਾਫ਼” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
3.3 ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕੀਮਤ
ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਖਮਿਆਜ਼ਾ ਅਕਸਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ, ਤਾਂ Punjab Police ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੱਕ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਅਤੇ ਧਮਕੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ ਆਪਣਾ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣੀ ਪਈ।
ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਉਲਟਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਵਧੀ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨੈਤਿਕ ਆਧਾਰ ਮਿਲਿਆ।
ਭਾਗ 4: ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਣ
4.1 ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਬੇਲਗਾਮ ਤਾਕਤਾਂ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (TADA) ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ (ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਐਕਟ (AFSPA) ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਕਰਾਰ ਦੇ ਕੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਛੋਟ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ “ਕਾਨੂੰਨੀ ਛੋਟ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” (Culture of Impunity) ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।
4.2 ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ: ਇੱਕ ਤਲਖ਼ ਸੱਚਾਈ
ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (Amnesty International) ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (Human Rights Watch) ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ Punjab Police ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ:
- ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ: ਹਜ਼ਾਰਾਂ
Sikhਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸ਼ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਦੌਰਾਨ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਆਮ ਪ੍ਰਥਾ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। - “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ” (Disappearances): ਸੈਂਕੜੇ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਅੰਦਾਜ਼ਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਲਾਪਤਾ” ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਥਹੁ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ।
- “ਨਕਲੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” (Fake Encounters): ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਇਸਨੂੰ “ਇੱਕ ਜਾਣੀ-ਬੁੱਝੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ: ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਾਂਚ ਰਾਹੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਲੋਕ ਸਨ।
ਰਾਜ ਦੀ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਬਦਲਵੇਂ ਨਿਆਂ” ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਜ਼ਾਲਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ “ਸਜ਼ਾ” ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।
ਭਾਗ 5: ਸ਼ਹਾਦਤ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਿੱਟਾ
5.1 ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਸਹੀ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸੈਂਕੜੇ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਅਤੇ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ” ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਈ ਪੰਥਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ Punjab Police ਨੇ, ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ “Catch-Kill-Reward” (ਫੜੋ-ਮਾਰੋ-ਇਨਾਮ ਪਾਓ) ਵਰਗੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਘਾਟ ਖੁਦ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸਬੂਤ ਹੈ।
5.2 ਵਿਰਾਸਤ: ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੋਧਾ
ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਸਿਦਕ, ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸੱਚੇ ਯੋਧੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥
ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥੨॥੨॥
ਇਹ ਸਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਜਾਣ। Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੂੰ ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5.3 ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਸਬਕ
ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ ਦੀ ਗਾਥਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਧਿਆਏ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਜ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਭਿਆਨਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਚੱਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅੱਜ ਵੀ ਇਨਸਾਫ਼, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਵੈਮਾਣ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ, ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਿਰਫ਼ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦੇ ਕੇ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ… Bhai Ajit Singh Pardhan (1963-92)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ?
- ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ Sikh ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਸਨ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਅਤੇ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਅਤੇ Sikh ਕਤਲੇਆਮ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Sikh ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ 8।
2. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸੀ?
- ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ Sikh ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1986 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ Sikh ਰਾਜ, ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਕਈ ਉੱਚ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ 11।
3. 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘਾਣ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ “ਲਾਪਤਾ” ਕਰਨ, ਅਤੇ “ਨਕਲੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਨ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ।
- ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ TADA) ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਲਗਾਮ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਛੋਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ 4।
4. “ਨਕਲੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਇੰਨਾ ਆਮ ਕਿਉਂ ਸੀ?
- “ਨਕਲੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ” (Fake Encounter) ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਿਆਂਇਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਪਣਾਈ ਗਈ “ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ 13।
5. Sikh ਸੰਗਠਨ ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ?
- Sikh ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਰਮ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਜਾਂ ਕੌਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ Ajmer Singh Lodhiwal ਨੂੰ ਇਸੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ Sikh ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਧੀਵਾਲ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#AjmerSinghLodhiwal #SikhHistory #KhalistanLiberationForce #Punjab1984 #HumanRights #NeverForget1984 #SikhWarrior
