Banda Singh Bahadur ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੀ ਇਹ ਆਰਟਿਕਲ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਉਨਾਂ ਦੇ ਬਲਿਦਾਨ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ Banda Singh Bahadur ਦਾ ਨਾਮ
ਪੰਜਾਬੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹੁਾਦੁਰ ਦਾ ਨਾਮ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉੱਜਾਲਾ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤ੍ਰ, ਪਹਿਲਾਂ ਲਛਮਨ ਦੈਵ, ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਣਥੱਕ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਹੋਂਸਲੇ ਨਾਲ ਮੋਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿਲ੍ਹੇ ਲਾ ਦਿਤੇ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਜੰਗਾਂ ਅਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿਆਸਤ, ਨਿਆਂ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੇਤਰੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹੁਾਦੁਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ — ਇਕ ਐਸਾ ਸੰਘਰਸ਼, ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿੱਖ ਸਾਰੇ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸਾ
ਲਛਮਨ ਦੈਵ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ 1670 ਵਿਚ ਜੱਹਾਂਪੁਰਾ (ਤੁਰਕੀ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ) ਨੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਅੰਮਾਂਗਣੀ ਕੀਤੀ। ਸੰਕਟਮਈ ਬਚਪਨ, ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾਵਾਂ, ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਧਾਰਨ ਜਿੰਦਗੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੁਰਾਈ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਜਗਾਈ। ਪਰ ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ ਲਛਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ—ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉਚੇ ਮੂਲ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਬੀਜ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਬਣੀ ਉਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਛਾਣ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਬ੍ਹਦੀਲ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਰਮਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਣਾਇਆ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੇਲੇ ਵਜੋਂ ਬਦਲਾਅ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨੇੜੇ ਰਹਿ ਕੇ ਲਛਮਨ ਦੈਵ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਸ਼ੀਖਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। 1708 ਵਿੱਚ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ’ਚੋਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਪਤੰਗੀ (ਸਿੰਘੀ ਧਾਰਮਿਕ) ਲੀ ਅਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹੁਾਦੁਰ ਦਾ ਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਲਹਿਰ ‘ਚ ਉਨਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਸਦਗੁਰਵਾਦ ਅੰਦਰ ਲਿਆ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ-ਭਾਵਨਾ, ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਬਲਿਦਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਮੂਲ-ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਕਿਰਦਾਰ ਦਿਖਾਇਆ।
ਆਗਿਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਸ਼ਨ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਗਿਆ ’ਤੇ 1709 ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਨੇ ਮੋਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਤੇ ਉਂਡਿਆ। ਸਿਰਫ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਤੀਰਾਂ-ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਚੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਾਅਦੇ ਨਾਲ ਵੀ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਲਹੂ ਦੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ’ਤੇ ਹੱਕ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਨਿਆਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਮੋਗਲਾਂ ਦੇ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ-ਮਾਲਿਕਾਨੇ ਤੰਤਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਸੀ।

ਸਮਾਨਾ ਅਤੇ ਸਾਧੌਰਾ ‘ਚ ਜਿੱਤ
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਜਿੱਤ 1710 ਵਿਚ ਸਮਾਨਾ ‘ਤੇ ਹੋਈ। ਸਮਾਨਾ ਦੀ ਕਟੜ ਦਸ਼ਾਕਤਿ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਿੱਲੇਰੀ ਨਾਲ ਹਰਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਬਜਾਈ। ਫਿਰ ਸਾਧੌਰਾ ‘ਤੇ ਵੀ ਉਨਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜ-ਕਰਤੂਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ-ਨਿਆਪਾ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਦਿਖਾਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਿੱਤਾਂ ਨਾਲ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਣ ਗਈ।
ਖੇਤਰੀ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ
Banda Singh Bahadur ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਖੇਤੀ-ਬਾਗ਼ਾਨੀ ਸੁਧਾਰ ਵੀ ਲਏ। ਮੋਗਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨਦਾਰੀ-ਜ਼ਬਰ
ਕਾਬੂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਲਕਾਨਾ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਨੇ ਮੁਫ਼ਤ ਬੀਜ ਅਤੇ ਸੰਦ-ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਵੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਚਿੰਗਾਰੀ ਜਗਾਈ।
ਚੱਪੜ ਚੀਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੰਗਾਂ
1710 ਵਿੱਚ ਚੱਪੜ ਚੀਰੀ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। Banda Singh Bahadur ਨੇ ਦਿੱਲੀ-ਪਟੀ ਦੂਸਰੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਦਾਨੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਜਿੱਤ ਸਿਰਫ਼ ਫੌਜੀ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦਾ ਘੇਰਾ ਅਤੇ ਕੈਦ
ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕ-ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਸਫਲਿ
ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, 1715-16 ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੇ ਕਿਲੇ ‘ਚ ਉਹ ਫੌਜੀ ਨਗੜਾ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਗਏ। ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਬਾਅਦ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਬਾਅ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ‘ਚ ਦਬੋਚ ਲਿਆ। ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ-ਲਕੜੀ ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਤਮ-ਮਮਤभाव ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾ ਸਕੀ।
ਨਵਾਂ ਗੌਰਵ: ਸ਼ਹੀਦੀ
9 ਜੂਨ 1716 ਨੂੰ Banda Singh Bahadur ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦੀ ਸੀੜ੍ਹੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਦਿਖਾਈ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਬਲਿਦਾਨ-ਦੇਹ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਅੰਮਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਸਾਲਗਿਰਾ ਤੇ ਸਹੀਦ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
Banda Singh Bahadur ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਆਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵੀ ਪਾਇਆ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਬਲਿਦਾਨ-ਗੰਗਾ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲਈ ਉਲਾਂਘਣ-ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਭਾਵਨਾ ‘ਚ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿੰਦ ਹਨ—ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਿਆਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ, ਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਲੌਹੇ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਅਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਬਾਣੀ ਹਨ।
You May Also Like… Baba Deep Singh
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. Banda Singh Bahadur ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ?
ਉਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਲਛਮਨ ਦੈਵ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸੰਸਕਾਰ ’ਚ ਬਪਤੀਸਮਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹੁਾਦੁਰ ਹੋ ਗਏ।
2. ਉਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਜਿੱਤ ਕਿੱਥੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ?
1710 ਵਿੱਚ Banda Singh Bahadur ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਨਾ ਕਿਲੇ ‘ਤੇ ਮੋਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਕੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਬੜੀ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ।
3. Banda Singh Bahadur ਨੇ ਕਿਸ ਕਿਸਾਨੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ?
ਉਨਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨਦਾਰੀ-ਜ਼ਬਰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਲਕਾਨਾ ਅਧਿਕਾਰ, ਮੁਫ਼ਤ ਬੀਜ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ-ਸੰਦ-ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਰੀਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਪਿੱਛੜਾਪਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
4. ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਫ਼ੌਜੀ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫਸੇ?
1715-16 ਵਿੱਚ ਮੋਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਕਿਲੇ ‘ਚ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰਕੇ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ।
5. Banda Singh Bahadur ਦੀ ਯਾਦ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
ਹਰ ਸਾਲ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ (9 ਜੂਨ) ‘ਤੇ ਸੰਮਾਨ ਨਾਲ ਸਮਾਗਮ, ਕੀਰਤਨ, ਵਾਰਿਸਤ-ਗੱਥਾਂ ਅਤੇ ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਯਾਦ-ਗਾਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।