ਪੜ੍ਹੋ Bhai Daya Singh ਦੀ ਮਹਾਨ ਯਾਤਰਾ—ਜਨਮ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ, ਸਿੱਖੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ—ਇੱਕ ਭਾਵੁਕ ਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਲੇਖ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!1. ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਯਾਦ:Bhai Daya Singh
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨਾਲ ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ, ਨਿਆਈ ਹੱਕ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਣਮੋਲ ਪਾਠ ਦਿੱਤਾ। Bhai Daya Singh ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਪਿਆਰਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 30 ਮਾਰਚ 1699 ਨੂੰ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਨਿੱਡਰਤਾ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਕਹਾਣੀ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਯੋਗਦਾਨ, ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਕ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ।
2. ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
Bhai Daya Singh ਦਾ ਜਨਮ 1661 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ (ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਸੋਬਤੀ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਸੁਧਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਮਾਤਾ ਮਾਈ ਦਿਆਲੀ ਗੁਰੂ-ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨਾਰੀ। ਦਇਆ ਰਾਮ (ਭਾਈ ਦਿਆ ਰਾਮ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਘਰ-ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ-ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਨਾ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਲਮ-ਕਲਾਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਯਕੀਨੀ ਸਿਖਲਾਈ—ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਣਟੁੱਟ ਬੀਜ ਪਵੇ।
3. ਆਨੰਦਪੁਰ ਆਵਾਜਾਈ: Guru Gobind Singh Ji ਦੀ ਸ਼ਰਨ
1677 ਵਿੱਚ, ਦਿਆ ਰਾਮ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ-ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਆਏ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋ ਧਾਰਣਾ ਲਈ ਅਣਮੋਲ ਅਨੁਭਵ ਮਾਮਿਆਂ ‘ਚ ਬਦਲਿਆ। ਗੁਰੂ-ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਛੱਤੀ ਚੁੰਘੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਅਡੋਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। Bhai Daya Singh ਦੀ ਨਿੱਡਰਤਾ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ।
4. ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ: ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ
30 ਮਾਰਚ 1699 ਨੂੰ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ “ਸਿਰ ਦੀ ਮੰਗ” ਕੀਤੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ Bhai Daya Singh ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕੰਮ ਸੱਚੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦਾ ਨਿੱਡਰ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ “ਪਿਆਰਾ” ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਾਰ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬਲੀਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ—ਭਾਈ ਦਇਆ, ਭਾਈ ਧਰਮ, ਭਾਈ ਹਿਮਤ, ਭਾਈ ਮੁਕਤ, ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਚਾਰੇ—ਗੁਰੂ-ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਹਿਚਾਣ ਕਾਇਮ ਹੋਈ।
5. ਯੋਧਾ ਤੇ ਵਿਦਵਾਨ: Rahitnama ਦਾ ਸਮਰਪਣ
Bhai Daya Singh ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਨਿੱਡਰ ਯੋਧੇ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਤੇ ਅਦਬੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਚਿਆ “ਰਹਿਤਨਾਮਾ” ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ-ਮਰਯਾਦਾ ਦਾ ਮੂਲ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰੂ-ਪੰਥ ਦੇ ਅਦਬ, ਬ reliance and martial conduct ਬਾਰੇ ਵੱਡੇ ਹੀ ਗਹਿਰੇ ਰਾਹਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
6. ਚਮਕੌਰ ਤੇ ਬਚਾਉ: Shaheed ਦੇ ਯਨ ਯ੍ਰੁੱਧ
1705 ਵਿਚ, ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਸ਼ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਮੁਗਲ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ-ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾਲੀ। ਇਸ ਯੁੱਧ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿਰਫ ਤਲਵਾਰ ‘ਚ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਦਿਲ ਦੀ ਅਡੋਲ ਸ਼ਕਤੀ ‘ਚ ਵੀ ਵਸੀ ਹੋਈ ਸੀ।
7. Zafarnama ਦੀ ਯਾਤਰਾ: ਨਿੱਡਰਤਾ ਦੀ ਮਿਸ਼ਾਲ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੋਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕੋਲ “ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ” ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਤਕ ਦੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਸਤੇ ‘ਚ, Bhai Daya Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿੱਡਰਤਾ, ਬੁਦਧੀਮਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾਲ ਹਰ ਰੁਕਾਵਟ ਦੂਰ ਕੀਤੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਚਿੱਠੀ ਹਥਿਆਉਣ ਦੀ ਭੁੱਤਕਮਯੀ ਘਟਨਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਉਡਾਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
8. ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ: ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ
1708 ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਨਾਂਦੇੜ ‘ਚ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਜੋਤ ਨਾਲ ਮਿਲਾਈ। ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, Bhai Daya Singh ਨੇ ਵੀ ਉਥੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਗੁਰੂ-ਯਾਰ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ “ਅੰਗਿਠਾ” ਚਿਤਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਂਝੇ ਚਿਤੇ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਪਰਮ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਾਇਆ।
9. ਵਿਰਾਸਤ: Rahitnama ਤੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ
Bhai Daya Singh ਦੀ ਲਿਖਤ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ-ਮਰਯਾਦਾ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਅਨੇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣੇ, ਜੋ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ, ਦਇਆ, ਆਤਮ-ਗੌਰਵ, ਨਿਆਈ ਜਜ਼ਬਾ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਬੀਜ ਹਨ।
10. ਅਮਰ ਯਾਦ: ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
Bhai Daya Singh ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਧਰਮ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਟੁੱਟ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਚੁਣੌਤੀ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਬਲੀਦਾਨ ਤੇ ਰਹਿਤ-ਦਰਸ਼ਨ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਅਮੂਲ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਟਿਕੇ ਰਹੀਏ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਡੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਵੀ ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇਗਾ।
You May Also Like…. Subeg Singh And Shahbaz Singh
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQ)
1. ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਕੌਣ ਸਨ?
ਉਹ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਿਆਰੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸਾਥੀ, ਜਾਂ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਸਨ।
2. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਪਲਬਧੀ ਕੀ ਸੀ?
30 ਮਾਰਚ 1699 ਨੂੰ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਕੀ ਹੈਰੀਆਂ ‘ਚ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਕੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਯੋਗਦਾਨ।
3. “ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ” ਯਾਤਰਾ ਕਿਵੇਂ ਪੂਰੀ ਹੋਈ?
ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੋਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੱਕ ਦਖਲ-ਅੰਦਾਜ਼ ਰਸਤੇ ‘ਚ ਹਰ ਖ਼ਤਰੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ-ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਖ਼ਤ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।
4. ਉਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਹੋਈ?
1708 ਵਿੱਚ ਨਾਂਦੇੜ (ਮੌਜੂਦਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਚੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਈ।
5. ਉਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ?
ਉਨਾਂ ਦੇ “ਰਹਿਤਨਾਮਾ” ਤੇ ਸੰਪਰਦਾ—ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਸੰਪਰਦਾ—ਰਾਹੀਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ:
ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੱਚ, ਦਇਆ, ਨਿਆਈ ਅਤੇ ਨਿੱਡਰਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਮਨੋਰਥਾਂ ਲਈ ਅਮਰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ—ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਆਦਰਸ਼ ਦਾਸਤਾਨ ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ‘ਚ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਠਾਠਹਕ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
