Bhai Nandlal ji: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ

Bhai Nandlal ji ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰਪੂਰਵਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ। ਗਜ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ 52 ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ।

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!

Bhai Nandlal ji ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ 52 ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਫਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵਾਂਗੇ।

ਜਨਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ

Bhai Nandlal ji ਦਾ ਜਨਮ ਲਗਭਗ 1633 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਜ਼ਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਦੀਵਾਨ ਛੱਜੂ ਮੱਲ (1600-1652) ਅੱਠਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ। ਛੱਜੂ ਮੱਲ ਮੁਗਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਦੀਵਾਨ (ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ) ਸਨ।

1639 ਵਿੱਚ ਛੱਜੂ ਮੱਲ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਨਾਲ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਭਿਆਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਜ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕ ਟੁਕੜੀ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਛੱਜੂ ਮੱਲ ਗਜ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬੁਲਾ ਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ।

Bhai Nandlal ji ਦੀ ਮਾਤਾ, ਧਾਰਗਾ ਮਲ, ਇੱਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖੋ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਵੀ। 1652 ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਣੇ।

ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਵਿਦਵਤਾ

Bhai Nandlal ji ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਖੁਦ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਹਿੰਦੀ, ਅਰਬੀ, ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਕਵੀ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੇ 1830 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਮਕਤਬ (ਸਕੂਲ) ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਕੁਰਾਨ, ਹਦੀਸ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੁਜਵਿਰੀ ਦੇ ‘ਕਸ਼ਫੁ’ਲ-ਮਹਜੂਬ’ ਅਤੇ ਰੂਮੀ ਦੇ ‘ਮਥਨਵੀ-ਏ-ਮਨਵੀ’ ਦਾ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (1775) ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਰੂਪ ਦਾਸ ਭੱਲਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਦੋ ਕੰਮ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਤੇਜ਼ ਹੋਇਆ। ਨੰਦਲਾਲ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਵਿਦਵਾਨ ਬਣੇ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਯਾਦ ਕੀਤੀਆਂ”।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਮਹਿਜ਼ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ‘ਗੋਯਾ’ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਫਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਦੀਕਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਈ।

ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜਕਾਲ

ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Nandlal ji ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਨਸ਼ੀ (ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਪਾਈ।

ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਮੁਅੱਜ਼ਮ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ) ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਰਿਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰੀ ਮੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਆਇਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਹਰ ਕੁਰਾਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਇਸਲਾਮਿਕ ਤਫ਼ਸੀਰ ਟੀਕਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ, Bhai Nandlal ji ਨੇ ਆਇਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਇੰਨਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਮੁੱਲਾ ਗੋਯਾ” ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, Bhai Nandlal ji ਨੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਰਬਾਰ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ) ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ

ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, Bhai Nandlal ji ਬਿਕਰਮੀ 1739 ਦੇ ਵੈਸਾਖੀ ਦਿਨ (29 ਮਾਰਚ, 1682) ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਰਹੱਸਮਈ ਚਿੰਤਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ, ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੈ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ, Bhai Nandlal ji ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। 17ਵੀਂ-19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲਿਖਾਰੀ, ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ, ਕੁਰਾਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨ, ਸੈਨਿਕ, ਡਿਪਟੀ ਗਵਰਨਰ, ਰਾਜਦੂਤ, ਨਿਮਰ ਸੇਵਕ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਭਗਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ Bhai Nandlal ji ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਚਲਾਇਆ, ਜਿਸਦੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ। 1700 ਵਿੱਚ, ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਡੇ ਜਸ਼ਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ। ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੰਗ ਛਿੜਕੇ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਪਾਣੀ, ਅੰਬਰ, ਕਸਤੂਰੀ, ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ਬੂਆਂ ਭਰ ਦਿੱਤੀਆਂ[6]।

Bhai Nandlal ji ਦਸੰਬਰ 1704 ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਸਰਸਾ ਦੇ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ Bhai Nandlal ji ਨੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਸੇਧਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਈਸਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ, ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।

ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ

ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਜੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਅਤੇ ਰੂਮੀ ਵਾਂਗ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 10 ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, 7 ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ, 2 ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 1 ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ:

1. ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਗੋਯਾ: ਇਸ ਵਿੱਚ 63 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, 12 ਰੁਬਾਈਆਤ (ਚੌਕੀਆਂ) ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੈਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
2. ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ: ਇਹ 510 ਬੈਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸਨਵੀ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3. ਗੰਜਨਾਮਾ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
4. ਤਨਖਾਹਨਾਮਾ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਲਈ ਆਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
5. ਜੋਤ ਬਿਗਾਸ: ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇੱਕਮਾਤਰ ਰਚਨਾ ਹੈ।
6. ਅਰਜ਼-ਉਲ-ਅਲਫਾਜ਼: ਇਹ ਫਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
7. ਤੌਸੀਫ-ਓ-ਸਨਾ
8. ਖਾਤਿਮਤ (ਖਾਤਿਮਹ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)
9. ਦਸਤੂਰ-ਉਲ-ਇਨਸ਼ਾ: ਇਹ ਫਾਰਸੀ ਗੱਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਤਰ-ਲਿਖਣ ਦੇ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕੀਮਤੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
10. ਫ਼ੈਜ਼-ਏ-ਨੂਰ
11. ਰਹਿਤਨਾਮਾ: ਇਹ ਦਸੰਬਰ 1695 ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰੀ-ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ ਹੈ।

Bhai Nandlal ji ਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕੱਲੀ ਰਚਨਾ ‘ਜੋਤ ਬਿਗਾਸ’ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਸਿੱਖ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੈਨਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮਗ੍ਰੰਥ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਬਾਅਦ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ

ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1707 ਵਿੱਚ, Bhai Nandlal ji ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੈਨਿਕ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, Bhai Nandlal ji ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ ਜਦੋਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਗਏ।

ਜਦੋਂ 1712 ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਨੰਦਲਾਲ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਜਹਾਂਦਾਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1713 ਵਿੱਚ ਫ਼ੱਰੁਖ਼ਸੀਅਰ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਜਹਾਂਦਾਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, Bhai Nandlal ji ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ।

1712 ਵਿੱਚ, Bhai Nandlal ji ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਲਤਾਨ ਆਏ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਕੂਲ 1849 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਲੈਣ ਤੱਕ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦੀ 1713 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਲਖਪਤ ਰਾਏ ਅਤੇ ਲੀਲਾ ਰਾਮ।

Bhai Nandlal ji ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਤਾਜ਼ਾ, ਨਰਮ, ਮਿੱਠੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਬਨਾਵਟਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰ, ਧਾਰਨਾ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਦਿਲ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ਪਾਠਕ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਤੀਖਣ ਦਿਮਾਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

Bhai Nandlal ji ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਲਈ ਆਚਰਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਲੇਖ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Mati Das Ji: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਡੋਲ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗਾਥਾ

---

ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)

1. ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ਸੀ?

Bhai Nandlal ji ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1633 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਜ਼ਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਦੀਵਾਨ ਛੱਜੂ ਮੱਲ, ਮੁਗਲ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਰੁਕ ਗਏ ਸਨ।

2. Bhai Nandlal ji ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੇ?

ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਿਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੂੰ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਆਇਤ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਨੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਰਬਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 29 ਮਾਰਚ, 1682 ਨੂੰ ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਅਨੰਦਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ।

3. ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ?

Bhai Nandlal ji ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਗੋਯਾ (63 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ 12 ਰੁਬਾਈਆਤ ਵਾਲੀ), ਜ਼ਿੰਦਗੀਨਾਮਾ (510 ਬੈਤਾਂ ਦੀ ਮਸਨਵੀ), ਗੰਜਨਾਮਾ (ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ), ਤਨਖਾਹਨਾਮਾ (ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਲਈ ਆਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ), ਜੋਤ ਬਿਗਾਸ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇਕੱਲੀ ਰਚਨਾ), ਅਰਜ਼-ਉਲ-ਅਲਫਾਜ਼, ਤੌਸੀਫ-ਓ-ਸਨਾ, ਖਾਤਿਮਤ, ਦਸਤੂਰ-ਉਲ-ਇਨਸ਼ਾ (ਫਾਰਸੀ ਗੱਦ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ), ਅਤੇ ਰਹਿਤਨਾਮਾ (1695 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਪਰ-ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਆਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ)।

4. ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ?

Bhai Nandlal ji ਨੇ ‘ਗੋਯਾ’ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਮਤਲਬ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਬੋਲਣਾ’ ਜਾਂ ‘ਕਹਿਣਾ’ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਜ਼ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਇਸ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਫਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਦੇ-ਕਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਭਾਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ‘ਲਾਲ’ ਵਜੋਂ ਵੀ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਹਨ।

5. ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਹੋਈ?

Bhai Nandlal ji ਦੀ ਮੌਤ 1713 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ (ਅੱਜ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ। 1712 ਵਿੱਚ, ਮੁਆਜ਼ਮ (ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ) ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਲਤਾਨ ਆਏ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਕੂਲ 1849 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੈਰ-ਇਲਹਾਕ ਤੱਕ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਸਿੱਟਾ

Bhai Nandlal ji ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤ ਸਿੱਖ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਰਤ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹਿਤਨਾਮੇ ਅਤੇ ਤਨਖਾਹਨਾਮੇ ਜੋ ਸਿੱਖ ਆਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਨਮੋਲ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਸਦੇ ਮੁਢਲੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰਾਨਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਅਨੋਖਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੁਮੇਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਵਾਹ ਵੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।