ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ…
ਇਸ ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੋ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਜਨਮ ਕਹਾਣੀ, ਕਫ਼ਤੀ ਦੌਰ, ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ।
ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਨਾਂ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਦੌਰ, ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਨਾਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਪਰੇ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮਾਝੇ ਦੀ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੋਈ, ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਜਾਮ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਸਫ਼ਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ.) ਵਰਗੀਆਂ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਉਭਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਉਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਨੂੰ ਘੋਖਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ “ਮੋਸਟ ਵਾਂਟੇਡ ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸਨ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕੂ) ਐਕਟ (UAPA) ਤਹਿਤ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ‘ਜਥੇਦਾਰ’ ਅਤੇ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਆਨ-ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਦਾਅ ‘ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਜੀਵਨ-ਚੱਕਰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ: 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਵਿੱਚੋਂ ਜਨਮ ਲੈਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਣਾ, ਸਟੇਟ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ, ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਸਕ, ਅਣਸੁਲਝੇ ਅੰਤ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਲਈ, ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਗਾਥਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਦੌਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ‘ਤੇ ਪਰਖ ਕੇ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਜਾਇਆ: ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ‘ਪੰਮਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦਾ ਜਨਮ 1960 ਵਿੱਚ ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਰਦਾਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੀ।
ਉਹ ਪੰਜ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ: ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਖ਼ੁਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ । ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਸੋਹਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਮਾਹੌਲ
ਪੰਜਵੜ ਪਿੰਡ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤੀ, ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਸੀ । ਇਹ ਪਿੰਡ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਮਿੱਟੀ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਡਾ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਯੋਧੇ ਦਿੱਤੇ ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਵੀ ਸਨ । ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਾਏ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਯਾਨੀ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਵੀ ਸਨ । ਇਹ ਗਹਿਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਜੁਝਾਰੂ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਕੋਈ ਅਚਨਚੇਤ ਜਾਂ ਨਿੱਜੀ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਇਰੇ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿੱਟਾ ਸੀ।
ਪੰਜਵੜ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੁਝਾਰੂ ਵਿਰਾਸਤ ਨੇ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ, ਕੌਮੀ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਿੰਜਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲੇ, ਤਾਂ ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ, ਜੋ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ।
ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਹਾਣੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਹੈ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਢ
1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤ ਲਗਾਤਾਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹੱਕੀ ਮੰਗਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਮੁੱਦਾ, ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ । ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਣਸੁਣਿਆ ਕਰਨ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਵਾਪਸੀ ਅਸੰਭਵ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ “ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਦੇ 41 ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਤੋਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਸਗੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 4,000 ਤੋਂ 8,000 ਤੱਕ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨਮੋਲ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਵੈਮਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ।
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਡਾ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਦਰਦ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ‘ਤੇ ਹੰਢਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1984 ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਇਹ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਹੀ ਉਹ ਨੀਂਹ-ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੋਹ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ.) ਸੀ। ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫਰਵਰੀ 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ “ਅਧਿਕਾਰਤ ਫੌਜ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਮਾਨ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ, ਜੋ ‘ਜਨਰਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਭਾਈ ਚਹੇੜੂ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਅਤੇ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਆਗੂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, 1986 ਵਿੱਚ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ । ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਗਏ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 1986 ਤੋਂ 1988 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣਾ ਸੀ । ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ
ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 1988 ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ, ਪਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ।
ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਭਾਈ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਨੇ ਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੇ ਆਪਣੇ ਧੜੇ ਦੀ ਕਮਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ । ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, 1988 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀਆਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਸਿਖਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮੁੜ-ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਤਿੱਖਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਫੌਜੀ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਢਾਂਚੇ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਸਟੇਟ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
A> 1986 – ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ: 1986 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਜਨਰਲ, ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮ ਨੀਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ।
— ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਰਿਬੇਰੋ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਬਚ ਗਿਆ । ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਟੇਟ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੰਨ੍ਹ ਲਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮਨਵਾਇਆ।
B> 1986 – ਜਨਰਲ ਏ.ਐਸ. ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ: ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ, ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ, ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਵੈਦਿਆ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਸਨ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। 10 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ, ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਨੇ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਇੱਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
— ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੌਕਾ ਖੁੰਝ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪੂਨੇ ਪਹੁੰਚੇ। 10 ਅਗਸਤ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਵੈਦਿਆ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਘਰ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਸਹੀ ਮੌਕਾ ਦੇਖ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆ ਕੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ । ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਦੇਖੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਏ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ।
C> 1987 – ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ: ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਸੀ। ਇਸ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। 12 ਫਰਵਰੀ, 1987 ਨੂੰ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, 12 ਤੋਂ 15 ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ।
— ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਬੈਂਕ ਸਟਾਫ਼ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਸੇਫ਼ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ 5 ਕਰੋੜ 70 ਲੱਖ ਰੁਪਏ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਗਭਗ 4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਦੀ ਰਕਮ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸੀ, ਬੋਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰੀ ਅਤੇ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ।
— ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਪੈਸਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ।
D> 1993 – ਮਨਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟਾ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ: ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ। 1993 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਯੂਥ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਨਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟਾ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਹੁਤ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਬੁਲੇਟਪਰੂਫ਼ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਿਮੋਟ-ਕੰਟਰੋਲ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਿੱਟਾ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ।
E> 1995 – ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ: ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1992 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹੇ। ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਨੂੰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
31 ਅਗਸਤ, 1995 ਨੂੰ, ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਬਣ ਕੇ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਡੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਉਡਾ ਲਿਆ ।
ਇਸ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 15 ਹੋਰ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਟੇਟ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਜੋਂ ਦੇਖੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਟੇਟ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਗਰੋਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਭੈਅਭੀਤ ਸੀ ।
ਇਹ ਡਰ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਸੀ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਵਰਗੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਉਸ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਉਹ ਲੋਕ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਡਰ ਅਤੇ ਖੌਫ਼ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸਟੇਟ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਅਕਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਕੇ ਲਿਆ।
| ਸਾਲ (Year) | ਘਟਨਾ (Event) | ਸਥਾਨ (Location) | ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਨਤੀਜਾ (Significance and Outcome) | ਸੰਬੰਧਿਤ KCF ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ (Relevant KCF Leadership at the time) |
| 1986 | ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ | ਜਲੰਧਰ | ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਹਮਲਾ; ਰਿਬੇਰੋ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਇਆ। | ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ / ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ |
| 1986 | ਜਨਰਲ ਏ.ਐਸ. ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ | ਪੂਨੇ | ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ; ਵੈਦਿਆ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। | ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ |
| 1987 | ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ | ਲੁਧਿਆਣਾ | ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ; ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ $4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੁੱਟੇ ਗਏ। | ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ |
| 1988 | ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਬੀ.ਐਨ. ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ | (ਸਥਾਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ) | ਉੱਚ-ਦਰਜੇ ਦੇ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। | ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ |
| 1993 | ਐਮ.ਐਸ. ਬਿੱਟਾ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | ਯੂਥ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ‘ਤੇ ਰਿਮੋਟ ਬੰਬ ਨਾਲ ਹਮਲਾ; ਬਿੱਟਾ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਇਆ। | ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ |
| 1995 | ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ; ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। | ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ |
ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦਾ ਕਹਿਰ: ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਅਕਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਹ ਸੀ ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ ਦਾ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਤੋੜੇ ਜਾ ਸਕਣ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਈ ਜਾ ਸਕੇ।
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ । ਇਹ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ-ਦੁੱਕੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 1984 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਕੀਮਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਕੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ । ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਜੋ ਵਾਪਰਿਆ, ਉਹ ਉਸੇ ਦੌਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।
ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
1992 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ 65 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਕਹਿ ਅਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਟੇਟ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਇੰਤਹਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।
ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਲਈ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਸਟੇਟ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਡਿੱਗਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ।
ਭਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ
ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਰਾਜੂ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਜ਼ੁਲਮ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। ਭਾਈ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ।
ਇੱਕ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਸਮੇਤ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਨਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਸਟੇਟ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ
ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। 1991 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਖਾਨਦਾਨ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਤਿੰਨੇ ਭਰਾਵਾਂ—ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ—ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਮਾਮਾ ਅਤੇ ਮਾਮੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਆ (ਪਿਤਾ ਦੀ ਭੈਣ) ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ 6 ਤੋਂ 8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਣ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਡਰਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਸਟੇਟ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ‘ਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪੰਜਵੜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਬੀਤਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਸੀ, ਉਸੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ।
ਜਲਾਵਤਨੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼
1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤਾਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਆਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਇਸੇ ਰਣਨੀਤਕ ਮਜਬੂਰੀ ਦੇ ਚੱਲਦਿਆਂ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ 1991 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ (ਕੁਝ ਸਰੋਤ 1995-96 ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਪਿਆ । ਇਹ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ।
ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ । ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਆਈ.ਐਸ.ਆਈ. (ISI) ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਰਜ਼ੀ ਨਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਲਿਕ ਸਰਦਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ, ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ।
ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਭੇਜਣ, ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । Bhai Paramjit Singh Panjwar ‘ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਕਰਨ ਦੇ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ UAPA ਤਹਿਤ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੰਟਰਪੋਲ ਵੱਲੋਂ ਰੈੱਡ ਕਾਰਨਰ ਨੋਟਿਸ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਖੌਫ਼ ਬਰਕਰਾਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਦੀ, ਤਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਹਾਈ ਅਲਰਟ ‘ਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
1994 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲੀ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੁਝਾਰੂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਡਰਦੀ ਸੀ। Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੇਡ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਈ.ਐਸ.ਆਈ. ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਪਤੀ ਸਨ, ਪਰ ਇਸੇ ਕਾਰਨ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਵੀ ਬਣ ਗਏ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਛੋੜਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਕਠਿਨ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੀਮਤ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਖਿੰਡ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਪਲਜੀਤ ਕੌਰ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਕਿਸੇ ਜੁਝਾਰੂ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ।
ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਹੇਠ ਜਿਉਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸੀ। ਇਸ ਲੰਬੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਦੁਖਦਾਈ ਹੋਇਆ। 1 ਸਤੰਬਰ, 2022 ਨੂੰ, ਬੀਬੀ ਪਲਜੀਤ ਕੌਰ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸੰਸਾਰਕ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਕਰ ਗਏ । ਇਹ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ ਸੀ।
ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਣਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣਾ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਲੜਾਈਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਕਸਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅੰਤ
ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਸਫ਼ਰ 6 ਮਈ, 2023 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ । ਉਸ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ, ਜਦੋਂ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜੌਹਰ ਟਾਊਨ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਨਫਲਾਵਰ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੈਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਦੋ ਅਣਪਛਾਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਧੇ ਨੇ ਲਗਭਗ 37 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਲਿਆ।
ਆਖ਼ਰੀ ਸਫ਼ਰ ਅਤੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਕਤਲ ਕੋਈ ਆਮ ਅਪਰਾਧਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈ.ਐਸ.ਆਈ., ਮਿਲਟਰੀ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (MI) ਅਤੇ ਕਾਊਂਟਰ ਟੈਰੋਰਿਜ਼ਮ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ (CTD), ਨੇ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲਈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਉੱਠੀ ਕਿ ਇਹ ਕਤਲ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਤਲ ਉਸ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਕਈ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖੰਡਾ ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕੁਝ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜਤਾਈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਆਪਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ “ਦੇਣਦਾਰੀ” (liability) ਬਣ ਗਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਰਗਰਮ ਖਾੜਕੂ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧੜੇ ਰਾਹੀਂ ਖਤਮ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੁਖਦਾਈ ਪਲ ਸੀ। ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕੂਟਨੀਤਕ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਹ ਦਰਦਨਾਕ ਸਥਿਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਛੋੜਾ ਹੰਢਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ।
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਓਨੀ ਹੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪਰਤੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਇਸ ਨਾਲ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ ਕਤਲਾਂ, ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ, ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵਰਗੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਸਟੇਟ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਸਨ ਜਿਸਨੂੰ ਹਰ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਪਰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਇੱਕ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ‘ਜਥੇਦਾਰ’ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਆਨ-ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ, ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ, ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਇਸ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ, ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਸ ਡਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਦਾਰ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਧਿਆਏ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਕਿੰਨੇ ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਚਰਚਾ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਨਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਰਹੇਗਾ।
ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ
ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਦ, ਸੰਘਰਸ਼, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ। Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਝੱਲਿਆ ਗਿਆ ਸੰਤਾਪ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਸਟੇਟ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁਲਾ ਸਕੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵਿਵਾਦਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
Bhai Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਅਮਿੱਟ ਪੰਨੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਰਫ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ | Shaheed Bhai Mengha Singh Babbar – 1952–1984 |
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਸਵਾਲ: ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਕੌਣ ਸਨ?
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (1960-2023) ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ.) ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ, ਜੋ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜੁਝਾਰੂ ਆਗੂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1988 ਵਿੱਚ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ।
2. ਸਵਾਲ: Bhai Paramjit Singh Panjwar ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ?
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ 1986 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।
3. ਸਵਾਲ: ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। 1992 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 65 ਸਾਲਾ ਮਾਤਾ, ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
4. ਸਵਾਲ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
6 ਮਈ, 2023 ਨੂੰ, ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅਣਪਛਾਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਮਲਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲਈ।
5. ਸਵਾਲ: ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕੀ ਹੈ?
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ… ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #ParamjitSinghPanjwar #KhalistanCommandoForce #PunjabHero #UntoldStory #NeverForget1984
