ਸ਼ਹੀਦ Jaswant Singh Khalra ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਕਦੇ ਹਾਰਦਾ ਨਹੀਂ, ਚਾਹੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜੀਆਂ ਹੋਣ।
ਸ਼ਹੀਦ Jaswant Singh Khalra (1952–1995) ਸੱਚ ਦੇ ਯੋਧੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋਅ
ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ Jaswant Singh Khalra ਅਕਸਰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਿਪ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਘਟਦੀ ਗਈ, ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਪੈਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪਸਰਨ ਲੱਗੇ। ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮੱਚ ਗਈ ਕਿ ਹੁਣ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਜਦੋਂ ਹਨੇਰਾ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਿਗਲਣ ਲਈ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਝੌਂਪੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਦੀਵਾ ਜਗਿਆ। ਉਸ ਦੀਵੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, “ਮੈਂ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿਆਂਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਾਇਮ ਕਰਾਂਗਾ।” ।
ਉਸ ਇੱਕ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਦੂਜੀਆਂ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਦੀਵੇ ਜਗ ਪਏ। ਦੁਨੀਆ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਦੇਖ ਸਕਣ। Jaswant Singh Khalra ਖੁਦ ਉਹ ਦੀਵਾ ਸਨ। ਉਹ ਉਸ ਹਨੇਰੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜਗੇ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ ਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਬਣੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚ, ਹੱਕ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ।
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੀਵੇ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ Jaswant Singh Khalra ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਟੇਟ ਆਪ ਕਾਤਲ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਜਦੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗੁੰਮਨਾਮ ਮੌਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੋਰੀ-ਛਿਪੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਆਮ ਬੈਂਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਿੱਚ ਮੁਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗਿਣਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਪੁਕਾਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ? ਆਓ, ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ ਰੂਹਾਂ ਦਾ ‘ਵਾਰਿਸ’ ਬਣਿਆ।
ਭਾਗ 1: ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਅਣਖ
ਖਾਲੜਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ
Jaswant Singh Khalra ਦਾ ਜਨਮ 2 ਨਵੰਬਰ 1952 ਨੂੰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਾਲੜਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਇਹ ਮਾਝੇ ਦੀ ਉਹ ਧਰਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦਾ ਖੂਨ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਅਤੇ ਅਣਖ ਦੀ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਆਮ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਗਾਥਾ ਸੀ।
ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ ਦਾ ਪੋਤਰਾ
Jaswant Singh Khalra ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ, ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ । ਉਹ 1914 ਵਿੱਚ ਉਸ ਬਦਨਾਮ ‘ਕੋਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ’ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ 376 ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਜਲਾਲਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਪਸ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਇਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ Jaswant Singh Khalra ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਕੂਮਤਾਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਉਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਨੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ ਸੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਦਿਖਾਈ।
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਸਾਂਝ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੇ ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਝੱਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਆਪਣਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਹੀ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਦਮਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਜਜ਼ਬਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸੀ।
ਇੱਕ ਆਮ ਤੋਂ ਖਾਸ ਬਣਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ, Jaswant Singh Khalra ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਾਂਗ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹਮਦਰਦ ਬਣੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ, ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਵਰਗਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਸਿੱਖੀ ਵੱਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ।
ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਆਮ, ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ, ਅਤੇ ਦੋ ਬੱਚੇ, ਧੀ ਨਵਕਿਰਨ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਜਨਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਸਨ । ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੁਖਾਵਾਂ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾਅ ‘ਤੇ ਲਾਉਣਾ ਪਿਆ।
ਸ਼ਹੀਦ Jaswant Singh Khalra ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ: https://en.wikipedia.org/wiki/Jaswant_Singh_Khalra
ਭਾਗ 2: ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼
ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸੜ ਰਿਹਾ ਸੀ
1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਲਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਗਏ । ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਬੇਲਗਾਮ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਪੁਲਿਸ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਘਰੋਂ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀਆਂ ਅਤੇ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬੇਗੁਨਾਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਧੰਦਾ ਬਣ ਗਿਆ । ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਲਾਵਾਰਿਸ” ਕਰਾਰ ਦੇ ਕੇ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਾ ਬਚੇ । ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਵੀਰ ਕਦੇ ਘਰ ਨਾ ਪਰਤੇ।
ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਗੁਆਚਣ ਦਾ ਦਰਦ
Jaswant Singh Khalra ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਚਾਨਕ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ । ਖਾਲੜਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਸੰਭਵ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਿਣਕ ਪਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਜਾਣਨ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਗਈ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਨੇ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਵਾਂਗ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ “ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ” ਕਹਿ ਕੇ ਸਾੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦਾ ਦਰਦ ਹੁਣ ਪੂਰੀ ਕੌਮ ਦੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। Jaswant Singh Khalra ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਮਨਾਮ ਚਿਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇਣਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੇਟ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖਾਮੋਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਭਾਗ 3: ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਾਰਿਸ
ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ‘ਚੋਂ ਉੱਭਰਦਾ ਸੱਚ
Jaswant Singh Khalra ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਸਬੂਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਿਰ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ।
Jaswant Singh Khalra ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਝਵਾਨ ਅਤੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਨੂੰ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਭੇਜੀ ਗਈ ਲੱਕੜ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਗਜ਼, ਜੋ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਲੱਕੜ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਸਨ, ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਸਬੂਤ ਬਣ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ, ਕਿਸ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਤੋਂ, ਕਿੰਨੀਆਂ “ਲਾਵਾਰਿਸ” ਲਾਸ਼ਾਂ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਲੱਕੜ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਇੱਕ ਠੰਢੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਸੀ। “ਲਾਵਾਰਿਸ” ਜਾਂ “ਅਣਪਛਾਤੀ” ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦ ਸਿਰਫ਼ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਛੁਪਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਜੂਦ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਖਾਲੜਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਟੇਟ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਢਕਣ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
Jaswant Singh Khalra ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੌਰਾਨ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਅਕਸਰ ਲੱਕੜ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕੋ ਚਿਖਾ ‘ਤੇ ਕਈ-ਕਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਸਾੜ ਦਿੰਦੀ ਸੀ । ਇੱਕ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਰੀਰ ਲੈ ਕੇ ਆਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਹ ਅਜੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਗਈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ।
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁੰਮਨਾਮ ਚਿਖਾਵਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ Jaswant Singh Khalra ਦੀ ਜਾਂਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਅੰਕੜੇ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਤੋਂ 2,097 ਅਜਿਹੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ “ਲਾਵਾਰਿਸ” ਕਹਿ ਕੇ ਸਾੜਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਅੰਕੜੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ (ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.) ਨੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ।
ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ 1984 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ 6,017 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਜਿਹੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ । Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾੜੇ ਗਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 25,000 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਸਿਰਫ਼ ਨੰਬਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਦਰਦ, ਉਡੀਕ ਅਤੇ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਨ। Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਮਨਾਮ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਨਾਥ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਭਾਗ 4: ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ
ਸਟੇਟ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਟੱਕਰ
ਸਬੂਤ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੰਗ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਨਹਿਤ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਪਟੀਸ਼ਨ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੈ, ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ।
ਇਹ ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਫੈਸਲਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ “ਲਾਵਾਰਿਸ” ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਦ-ਬੁਰਦ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਬਹਿਸ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ “ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ” ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ‘ਤੇ 24 ਘੰਟੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗੀ ।
“ਮੈਂ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹਾਂ”
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਦਿਸੇ, ਤਾਂ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 1995 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸੰਸਦਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ।
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕੜੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਦੀਵਾ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਫਲਸਫਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅੱਜ ਵੀ ਗੂੰਜਦੇ ਹਨ: “ਮੈਂ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿਆਂਗਾ। ਆਪਣੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਮੈਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਾਇਮ ਕਰਾਂਗਾ।” ।
Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਖੁਦ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਗਏ, ਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ, ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਇਹ ਰਾਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸੀ।
ਭਾਗ 5: ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ
ਅਗਵਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਅਡੋਲਤਾ
Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਜੁੱਟ ਗਏ। ਪਰ ਜ਼ਾਲਮ ਹਕੂਮਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖਾਮੋਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਅਗਵਾ: 6 ਸਤੰਬਰ 1995 ਦੀ ਸਵੇਰ, ਜਦੋਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕਬੀਰ ਪਾਰਕ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਧੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਮਾਂਡੋ ਇੱਕ ਮਾਰੂਤੀ ਵੈਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਏ । ਇਹ ਸਭ ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਈ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ । ਗਵਾਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸ.ਐਚ.ਓ. ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।
ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ: ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ Jaswant Singh Khalra ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਦੀ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਗਵਾਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 50 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ ਝਬਾਲ ਅਤੇ ਕਾਂਗ ਥਾਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।
ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਕੈਦੀ, ਕਿੱਕਰ ਸਿੰਘ, ਨੇ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸਨੇ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਾਂਗ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਇੱਕ ਹੋਰ ਗਵਾਹ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਘਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਖੁਦ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ।
ਗਿੱਲ ਨੇ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ: ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੈ ਲਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੌਤ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹੋ। Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਝੁਕਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ
ਲਗਭਗ 50 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਕਤੂਬਰ 1995 ਦੇ ਆਖਰੀ ਹਫ਼ਤੇ, ਝਬਾਲ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਾਂਗ ਗੁੰਮਨਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਉਹ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਜਿਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੇ 25,000 ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਮੰਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਾਸ਼ ਵੀ ਲਾਵਾਰਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਭਾਗ 6: ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਲੜਾਈ
ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ: ਚੱਟਾਨ ਵਾਂਗ ਅਡੋਲ
Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਮਸ਼ਾਲ ਨੂੰ ਬੁਝਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਇੱਕ ਚੱਟਾਨ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਅਗਵਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, 12 ਸਤੰਬਰ 1995 ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ‘ਹੇਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ’ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ।
ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬੋਲਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮੌਤ ਸੀ, ਬੀਬੀ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਥਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਗਵਾਹਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕਾਇਆ ਗਿਆ, ਝੂਠੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟੇ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਪਤੀ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ, ਸਗੋਂ ‘ਖਾਲੜਾ ਮਿਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਬਣੇ । ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਤੋਂ, ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ ।
ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿੱਚ
ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਦਬਾਅ ਸਦਕਾ, ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਇਸ ਲੰਬੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ:
| ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ | ਮਹੱਤਤਾ |
| 6 ਸਤੰਬਰ 1995 | ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਅਗਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। | ਸਟੇਟ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਨੂੰ ਖਾਮੋਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ। |
| 12 ਸਤੰਬਰ 1995 | ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ। | ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। |
| 15 ਨਵੰਬਰ 1995 | ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ। | ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਜਾਂਚ ਖੋਹ ਕੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਸੀ। |
| 30 ਜੁਲਾਈ 1996 | ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, 9 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ। | ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਈ। |
| 18 ਨਵੰਬਰ 2005 | ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਦਾਲਤ ਨੇ 6 ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। | 10 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਡੀਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਹਿਲਾ ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਿਆ। |
| 16 ਅਕਤੂਬਰ 2007 | ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ 4 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲੀ। | ਹੇਠਲੀ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। |
| 11 ਅਪ੍ਰੈਲ 2011 | ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਅਪੀਲ ਖਾਰਜ ਕਰਦਿਆਂ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ। | 16 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਨਸਾਫ਼ ‘ਤੇ ਮੋਹਰ ਲਾਈ। |
Export to Sheets
ਇਹ ਫੈਸਲੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਿੱਤ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਣੀ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਸੀ । ਪਰ ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਅਧੂਰਾ ਸੱਚ ਵੀ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ, ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਹੇਠਲੇ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ – ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਹੈੱਡ ਕਾਂਸਟੇਬਲ, ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. । ਪਰ ਇਸ ਪੂਰੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗਵਾਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਸੀ, ‘ਤੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਮੁਕੱਦਮਾ ਨਹੀਂ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਲਈ, ਖਾਲੜਾ ਕੇਸ(Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ। ਇਸ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਅਣਥੱਕ ਲੜਾਈ ਲੜੇ, ਤਾਂ ਕੁਝ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਜਿਸ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਤਲ ਕਰਵਾਏ। ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਤਲ ਦਾ; 25,000 ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅੱਜ ਵੀ ਬਾਕੀ ਹੈ।
ਭਾਗ 7: ਸਦੀਵੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦਾ ਨਾਮ
Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਮਤ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
- ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮਾਨਤਾ: ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਉਠਾਇਆ ।
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ: 2013 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ (NDP) ਨੇ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ “ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਖੇ” ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ।
- ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ: 2025 ਵਿੱਚ, ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਰਾਜ ਦੇ ਫਰਿਜ਼ਨੋ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਸਕੂਲ ਦਾ ਨਾਮ “ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਸਕੂਲ” ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ।
- ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ: ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਸਕਣ ।
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ
ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ, Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਅਸਲ ਕੰਮ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਮਜ਼ਲੂਮ ਅਤੇ ਬੇਆਵਾਜ਼ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣਨਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ: ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ (ਸਤਿ), ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ (ਸੇਵਾ), ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਡਟਣਾ (ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ)।
ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸਰੋਤ
ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਅਜੇ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਉਹ 25,000 ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੱਚ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਪੂਰਾ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਨ।
ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਰੌਸ਼ਨ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੱਚ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਜੇਕਰ ਹਿੰਮਤ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:
ਸਚੁਤਾਪਰੁਜਾਣੀਐਜਾਰਿਦੈਸਚਾਹੋਇ॥
>
ਕੂੜਕੀਮਲੁਉਤਰੈਤਨੁਕਰੇਹਛਾਧੋਇ॥
(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਗ 468)
ਭਾਵ, ਸੱਚ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਦੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੱਚ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਸਿਆ ਹੋਵੇ। ਝੂਠ ਦੀ ਮੈਲ ਉਤਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਟੇਟ ਦੇ ਝੂਠ ਦੀ ਮੈਲ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖੁਦ ਸੱਚ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਗਏ।
ਆਓ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ Jaswant Singh Khalra ਦੁਆਰਾ ਜਗਾਏ ਗਏ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋਅ ਨੂੰ ਕਦੇ ਮੱਧਮ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿਆਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਾਂਗੇ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ।
You May Also Like: Lakha Sidhana — ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁਝਾਰੂ ਸੋਚ ਅਤੇ ਹੱਕ ਲਈ ਲੜਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ। ਪੜ੍ਹੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ।
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਸੀ?
ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸਨ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਲਾਵਾਰਿਸ ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਘਿਨਾਉਣੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। Jaswant Singh Khalra ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ 25,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਜਿਹੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ।
2. Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ?
ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ Jaswant Singh Khalra ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਪੱਟੀ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਤੋਂ ਲੱਕੜ, ਰਸੀਦਾਂ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਡਾਟੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ‘ਲਾਵਾਰਿਸ’ ਐਲਾਨ ਕੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਨੂੰ ਛੁਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
3. Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
ਆਪਣੇ ਇਸ ਖੁਲਾਸੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਆ ਗਏ। 6 ਸਤੰਬਰ, 1995 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ ਦੀ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
4. ਕੀ Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਖੁਲਾਸਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਿਆ?
ਹਾਂ, ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਔਖੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਲੜਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਦਖਲ ‘ਤੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਡੀ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਅਜੀਬ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਖਾਲੜਾ ਦੇ ਅਗਵਾ ਅਤੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।
5. ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ “ਸੱਚ ਦਾ ਸੂਰਜ” ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕੀ ਹੈ?
ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਸੱਚ ਦਾ ਸੂਰਜ” ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਘੋਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ। Jaswant Singh Khalra ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ਾਲਮ ਤੋਂ ਜ਼ਾਲਮ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਸੱਚ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਸਾਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ… ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
JaswantSinghKhalra, ShaheedJaswantSinghKhalra, HumanRights, SikhHistory, NeverForget1984, JusticeForSikhs, TruthToPower, KhalraMission
