ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ…
ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਲਏ। ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhonਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੋ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਗਈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੌਧਿਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਗਾਥਾ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਵਿਰਾਸਤ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉੱਠੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਨਾਮ ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਭਾਲੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇਹ ਲੇਖ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਧਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ, ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖੋਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਇਹ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁਧਸਿੰਘਵਾਲਾ, ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਕਮੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ Punjab Police ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਗਭਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਯੋਧੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਬੀਜ
ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਲੰਬੇ ਸੰਕਟ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸਨ।
1970ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ: ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੇਚੈਨੀ
1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਤਾਂ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਨਵੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, 1973 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ’ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਾਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਉਠਾਏ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਮਤਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਦਰਮਿਆਨ ਤਣਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਨਿਰੰਕਾਰੀ-Sikh ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਸਫੋਟਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸਨੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Sikh ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤਾ।
1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ: ਇੱਕ ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਮੋੜ
ਸਾਲ 1984 Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਕਰਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਯੋਧੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ Sikh ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ Sikh ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਭੜਕਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ “ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ” ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਲਿਆ।
ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਣ
1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘਾਣ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ‘ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਐਕਟ’ (NSA) ਅਤੇ ‘ਟੈਰੋਰਿਸਟ ਐਂਡ ਡਿਸਰਪਟਿਵ ਐਕਟੀਵਿਟੀਜ਼ (ਪ੍ਰੀਵੈਨਸ਼ਨ) ਐਕਟ’ (TADA) ਵਰਗੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ, Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ‘ਤੇ “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਲੰਮੀ ਹਿਰਾਸਤ, ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।
ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਮੁੜ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਫ਼ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਕ ਸੀ। ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵਿਰੋਧ ਜਾਂ ਬਚਾਅ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਇਸੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਸਨ, ਪਰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਇਸੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਆਗੂ ਸਨ।
KLF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1986 ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ Sikh ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। KLF ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਤਾਕਤ ਬਣ ਗਈ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ KLF ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਚੌਥੀ ਗੜ੍ਹੀ ਦਾ ਜਰਨੈਲ” ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਟਕਰਾਅ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਨੇ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KLF ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ SSP ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ SSP K.R.S. ਗਿੱਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KLF ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸੀ।
KLF ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ
ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਲਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ KLF ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲੀ।
| ਜਥੇਦਾਰ (Jathedar) | ਕਾਰਜਕਾਲ (Tenure) | ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ (Nature of Leadership) | ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ (Reported Key Actions) |
| ਜ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ | 1987–1988 | ਉੱਚ-ਤੀਬਰਤਾ, ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ | ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ। |
| ਜ. ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁਧਸਿੰਘਵਾਲਾ | 1988–1992 | ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਵਿਸਥਾਰ, ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ | SSP ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਿਖਰ। |
| ਜ. ਨਵਨੀਤ ਸਿੰਘ ਖਡੀਆਂ | 1992–1994 | ਵਧਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ | Punjab Police ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੌਰਾਨ ਅਗਵਾਈ। |
| ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ | 1994–1995/1999 | ਬੌਧਿਕ, ਰਣਨੀਤਕ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਬਚਾਅ | ਲਹਿਰ ਦੇ ਪਤਨ ਦੌਰਾਨ ਪੁਨਰਗਠਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਗਵਾਈ। |
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੇ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ, ਤਾਂ KLF ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ। ਹੁਣ ਜ਼ੋਰ ਵੱਡੇ ਹਮਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ‘ਤੇ ਸੀ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ: ਬੌਧਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਦੌਰ
1994 ਤੱਕ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ Punjab Police ਦੇ ਮੁਖੀ ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਚਲਾਈ ਗਈ ਬੇਰਹਿਮ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੇ KLF ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ।
KLF ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲਣਾ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੇ 28 ਫਰਵਰੀ 1994 ਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਨਵਨੀਤ ਸਿੰਘ ਖਡੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ KLF ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ ਜੋ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਂਬਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਜਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ “ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ” ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਵੱਡੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ KLF ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ, ਗੁਪਤ ਸੰਚਾਰ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਲੰਬੀ ਖੇਡ” ਖੇਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 1994 ਤੱਕ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਤਤਕਾਲੀ ਫੌਜੀ ਜਿੱਤ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਇਸਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖੋਂ ਦੀ ਬੌਧਿਕ ਪਹੁੰਚ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸ਼ਾਇਦ KLF ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸਰਗਰਮ ਅੰਦੋਲਨ” ਤੋਂ ਇੱਕ “ਯਾਦ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ” ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖੋਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਟੀਚੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਜੋ KLF ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ “ਸੁੱਤੀ ਹੋਈ” ਤਾਕਤ ਬਣ ਕੇ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ।
ਸ਼ਹਾਦਤ: ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਹਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਹੈ।
ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਮਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵੱਖਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ‘ਦਿ ਵਰਲਡ Sikh ਨਿਊਜ਼’ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ 1995 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਦਕਿ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮਾਰਚ 1999 ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਅੰਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
1995 ਦੀ ਮਿਤੀ ਉਸ ਵਿਆਪਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, 1999 ਦੀ ਮਿਤੀ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੀ ਸਹੀ, ਪਰ ਕਮਾਂਡ ਢਾਂਚਾ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਰਿਹਾ, ਜੋ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਸਹੀ ਹਾਲਾਤ ਜਨਤਕ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਸਨਮਾਨ
ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਦੌਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਪਰ Sikh ਕੌਮ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਲਾਟ ਨੂੰ ਬੁਝਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੌਜੂਦ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
| ਸਮਾਂ-ਕਾਲ (Period) | ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ/ਵੇਰਵਾ (Significant Event/Detail) | ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Context and Impact) | |
| 1978–1983 | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਆਰੰਭ (Beginning of the militant movement in Punjab) | ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ, ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ, ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ। | |
| ਜੂਨ 1984 | ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ (Operation Blue Star) | ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ, ਜਿਸਨੇ Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ। | |
| ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 1984 | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ Sikh ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ (Assassination of PM Indira Gandhi and Anti-Sikh Pogroms) | ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ, ਜਿਸਨੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ। | |
| 1986 | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ (Formation of KLF) | ਜਥੇਦਾਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਨਾ; ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣੀ। 3 | |
| 1988–1992 | KLF ਦਾ ਸਿਖਰ (Peak of KLF) | ਜ. ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KLF ਨੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। | |
| 1992–1993 | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪਤਨ (Decline of the Militant Movement) | ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ KPS ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ Punjab Police ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। | |
| 28 ਫਰਵਰੀ 1994 | ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਨੇ KLF ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ (Jathedar Pritam Singh Sekhon takes leadership of KLF) | ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਖਿੰਡੀ ਹੋਈ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ, ਜਦੋਂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਲਗਭਗ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। | |
| 31 ਅਗਸਤ 1995 | ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ (Assassination of CM Beant Singh) | ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। | |
| ਮੱਧ-1995 ਜਾਂ ਮਾਰਚ 1999 | ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ (Martyrdom of Jathedar Pritam Singh Sekhon) | ਵਿਵਾਦਿਤ ਮਿਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ KLF ਲਗਭਗ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੋ ਗਈ। |
ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ, ਯਾਦ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ
ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਆਗੂ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਚੇ-ਖੁਚੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹਨੇਰੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਹਥਿਆਰ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਹ ਦੌਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਕਤਲਾਂ, ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਹ ਰਿਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖੋਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਖੋਜ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਜੀ...Bhai Manbir Singh Chaheru (1959-87)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਨੇ KLF ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲੀ?
- ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੇ 28 ਫਰਵਰੀ 1994 ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ 3। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਵਨੀਤ ਸਿੰਘ ਖਡੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਈ।
- ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ,
Punjab Policeਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ KLF ਸਮੇਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਲਗਭਗ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ।
2. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ?
- ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁਧਸਿੰਘਵਾਲਾ, ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਆਗੂ ਆਪਣੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਜਥੇਦਾਰ ਸੇਖੋਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਬੌਧਿਕ” ਅਤੇ “ਰਣਨੀਤਕ” ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਵੱਡੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ, ਬਚੇ ਹੋਏ ਕਾਡਰ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸੀ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਸਹੀ ਮਿਤੀ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਕਿਉਂ ਹੈ?
- ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਸਹੀ ਮਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਖਰੇਵੇਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਰੋਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਦਿ ਵਰਲਡ Sikh ਨਿਊਜ਼’, 1995 ਦੇ ਅੱਧ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ 19, ਜਦਕਿ ਕਈ ਹੋਰ ਸਰੋਤ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਮਾਰਚ 1999 ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
- ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਹਿਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਪਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।
4. ‘ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ’ ਦੌਰਾਨ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਸੀ?
- 1984 ਤੋਂ 1995 ਤੱਕ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘਾਣ ਹੋਇਆ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ, ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਹਨ।
- ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ। ਵਿਦਵਾਨ ਇਆਨ ਟੈਲਬੋਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ 5।
5. Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਅਤੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲੋਂ ਜਥੇਦਾਰ Pritam Singh Sekhon ਨੂੰ Sikh ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 1। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੌਮ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹਿੰਮਤ, ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਜਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#PritamSinghSekhon #SikhHistory #KhalistanLiberationForce #Punjab1984 #HumanRights #ShaheedLegacy #DocumentaryWriting
