ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ…
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa (1948–1984) ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸਨ। ਉਹਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੌਗਾਤ ਹੈ।
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕੌਮ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਵਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੁੱਕ ਸੋਮਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਨਾਮ ਹੈ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਦਾ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਕੋਟੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਇੱਕ ਨਿਧੜਕ ਜਥੇਬੰਦਕ ਆਗੂ, ਇੱਕ ਸੰਤ-ਸਰੂਪ ਗੁਰਸਿੱਖ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿਦਕ, ਸੇਵਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੁਮੇਲ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1948 ਵਿੱਚ ਉਸ ਪਵਿੱਤਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜਿਸਦਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੰਸਥਾ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਸੀ। ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਤੇਰ੍ਹਵੇਂ ਮੁਖੀ, ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਜਿਸਦੀ ਨੀਂਹ ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖੁਦ ਰੱਖੀ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਉਹ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮਨੋਰਥ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਠ, ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤੇ । ਅਜਿਹੇ ਗੌਰਵਮਈ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਗਿਆਤਾ ਬਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪਸਾਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪਰ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਹਿਲੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉੱਚ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਦੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਏ ।
ਇਹ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਪੱਖ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਸੰਤ-ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਇੱਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਖੋਜਾਰਥੀ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਸਨ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਵੱਲੀ ਯੋਗਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਏ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ 1970ਵਿਆਂ ਅਤੇ 80ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨੀ ਲਈ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ: ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿੱਜੀ ਮਾਨ-ਵਡਿਆਈ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰਹੀ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ, ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦਿਲੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲਣ।
ਪਰ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਲਈ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਯੋਗ ਅਤੇ ਢੁਕਵੀਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ । ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਮਿਸਾਲ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਇਸੇ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। 1978 ਵਿੱਚ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਹੋਈ। AISSF, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1944 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਚੋਣ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ।
ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੋ। ਇਸ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਏ ਅਤੇ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ AISSF ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਜਾਗਰਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦੌਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਾਂਗ ਨਿਮਰਤਾ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬਰਾਬਰ ਹਾਂ, ਕੋਈ ਵੀ ਆਗੂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਪਹੁੰਚ ਨੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਸੀ ਵਿੰਗ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਹਰਮਨਪਿਆਰਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਿੰਤਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1979 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਦੀ ਚੋਣ ਬਿਆਸ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਲੜੀ। ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਨਜਾਇਜ਼ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਸੀ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਢ
1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅਤੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ 26 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1982 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ “ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ, 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ, ਜਿਸਨੇ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰੋਹ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ” ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਰਿਹਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ । ਇਹ ਮੋਰਚਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ।
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ 200,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਹ ਮੋਰਚਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਾ ਰਿਹਾ, ਸਗੋਂ ਇਹ “ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ” ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਸਮੂਹਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ ਜੋ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਵੰਡ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਦਾਇਰਾ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਅਤੇ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਮੋੜ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਹੀਆਂ । ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰਣਨੀਤਕ ਗਲਤੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਇਸਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ” ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ, ਸਤਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਆਗੂ ਦੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਡੱਕਣਾ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦਾ-ਜਾਗਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਿੰਘ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਜਦੋਂ ਸਿੰਘ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਣ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਲੈ ਕੇ ਆਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।” ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਇੱਕ ਬੱਸ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਧੀ ਵੀ ਸਨ, ਅਦਾਲਤ ਪਹੁੰਚੀ।
ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਜੱਜ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦ ਹਨ, ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਕਮਰਾ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਗੂੰਜ ਉੱਠਿਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਲੈ ਆਏ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਤ ਜੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਰਵਾਂ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੌਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
| ਮਿਤੀ | ਘਟਨਾ | ਮਹੱਤਤਾ |
| 1978 (2 ਜੁਲਾਈ) | ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ। | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। |
| 1979 | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਚੋਣ ਬਿਆਸ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਲੜੀ। | ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗਾਂ” ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸਿਆਸੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ। |
| 1982 (26 ਅਪ੍ਰੈਲ) | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ “ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। | ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ, ਅਧਿਕਾਰ-ਅਧਾਰਤ ਅੰਦੋਲਨ ਜਿਸਨੇ ਟਕਰਾਅ ਲਈ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। |
| 1982 (19 ਜੁਲਾਈ) | ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। | ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। |
| 1982 (4 ਅਗਸਤ) | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। | ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜਨਤਕ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਮਤੇ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਈ। |
| 1983 (ਗਰਮੀਆਂ) | ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ। | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਨੂੰ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। |
| 1984 (3 ਜੂਨ) | ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। | ਇੱਕ ਸੋਚਿਆ-ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਫੈਸਲਾ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਿਖਰ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। |
| 1984 (6 ਜੂਨ) | ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। | ਇੱਕ “ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ” ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਕਾਰਜ, ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ। |
ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਜੀਵਨ
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਫਰਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੁਆਰਾ “ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ” ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਡੂੰਘੀ ਨਿੱਜੀ ਭਗਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੌਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਅਤੇ ਤਿਆਰੀ ਸੀ।
ਨਿੱਤਨੇਮ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ, ਉਹ ਇਸੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਦਾ ਸੀ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿੱਤਨੇਮ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਟੱਲ ਸੀ। ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਵੇਰੇ 3 ਵਜੇ ਉੱਠਦੇ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੁੱਖ-ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਹੇਠ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੋ ਸਿੰਘ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਤਪੱਸਵੀ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਨਿੱਜੀ ਅਰਾਮ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਸਨ: ਜਾਂ ਤਾਂ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ।
ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਥ: ਇੱਕ ਅਟੱਲ ਸਿਧਾਂਤ
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੀ ਲਈ ਪੰਥਕ ਫਰਜ਼ ਹਰ ਨਿੱਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਦਾਇਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਆਉਣ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ, ਫਿਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਣ ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਦੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੰਥਕ ਫਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਜਦੋਂ ਘਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਮੱਖਣ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪੰਥਕ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਧੀ, ਜੋ ਰੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੇ 5 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹ ਨੋਟ ਬੱਚੀ ਕੋਲੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਪੈਸਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਲਈ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਵਰਤੇ।
ਇਹ ਪੈਸਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਰੋਣ, ਮੈਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ।” । ਇਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਸ ਮਹਾਨ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਹ ਪੂਰੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥਤਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਨੈਤਿਕ ਤਾਕਤ ਸੀ।
ਕੌਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਗੁਪਤਤਾ
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣ ਗਈ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ, ਸੰਤ ਜੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਪੂਰੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ, ਬੀਬੀ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਗਈ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਿੰਘ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ, ਸੁੱਕੇ ਛੋਲਿਆਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਰ ਇੱਕ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੈਰ-ਸੁਖ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਆਗੂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਮਦਰਦ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਵੀ ਸਨ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜੀ ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਕੋਡ-ਵਰਡ (ਗੁਪਤ ਸ਼ਬਦ) ਵਰਤਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਗੁਪਤ ਮਾਮਲਾ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਚਾਅ (ਜੂਨ 1984)
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅੱਜ ਵੀ ਕੌਮ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਰਿਸਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ “ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਦਾ ਕੋਡ-ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਵਾਰ ਸੀ।
ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਘੜੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਰ ਜਾਂ ਮਜਬੂਰੀ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਚਾਅ ਅਤੇ ਸੁਭਾਗ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਥਾਹ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਮਰ ਗਾਥਾ ਹਨ।
3 ਜੂਨ 1984: ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਵਿਦਾਇਗੀ
3 ਜੂਨ ਨੂੰ, ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦੋ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਅੰਦਰ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ ਬੀਬੀ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾ ਲਈ।
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਸਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਣ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਫਿਊ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਢਿੱਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੱਲ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ: “ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੋਂ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਆਖਰਕਾਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ… ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਵਾਂ, ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਨਾ ਕਿ ਗਲੀਆਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖੁੰਜੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵਾਂ।
ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੇਰਾ ਇਹ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਚਾਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਆਖ਼ਰੀ ਗੱਲਬਾਤ
ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ, ਬੀਬੀ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ, ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਧੀ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 20 ਮਿੰਟ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾਵਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਜੀਵਾਂ ਜਾਂ ਮਰਾਂ, ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।
ਮੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਲਈ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਕਰਜ਼ਾ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨਾ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, “ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਜੀਵਾਂ ਜਾਂ ਮਰਾਂ, ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰੇ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ‘ਤੇ ਰੋਵੇ ਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਮੈਂ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ।” ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਰੁਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਠੀਕ ਹੈ, ਜੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਮਿਲਾਂਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਿਹ!” ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਬਦ ਸਨ ।
4 ਤੋਂ 6 ਜੂਨ: ਜੰਗ ਦਾ ਮੈਦਾਨ
4 ਜੂਨ ਨੂੰ, ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ‘ਤੇ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸੰਤ ਜੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ । ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਮੰਡਰਾ ਕੇ ਰੂਸੀ-ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਮਾਂਡੋਜ਼ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ 7.62 ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨ ਨਾਲ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਨੂੰ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਉਡਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ, ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਡਰ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰੋਟੀ, ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਛੋਲੇ ਲੈ ਕੇ ਆਏ, ਜੋ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭੇਜੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਦੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ।
6 ਜੂਨ 1984: ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਅਮਰ ਪਲ
6 ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਗਈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਰਾਤ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੀਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਸਕਣ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਥ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ।
ਇਸ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸੇ ਰਾਤ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਆਖ਼ਰੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੌੜੀਆਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਹੇਠਾਂ ਪਹੁੰਚ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਫੌਜ ਸਮਾਨ ਘਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਕਤਲਗਾਹ” ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ । ਜਦੋਂ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਟੈਂਕ ਅੱਗੇ ਵਧਾਏ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਟੈਂਕ ਤੋਂ ਦਾਗੇ ਗਏ ਰਾਕੇਟ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ।
ਹੋਰ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਦੇਖ ਕੇ, ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਛਾੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗਿੱਟਾ ਵੀ ਮੁੜ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁੱਜ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸੰਤੁਲਨ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਡਿੱਗ ਪਏ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਗਏ ।
ਅਮਰ ਵਿਰਾਸਤ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੱਚੇ “ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ” ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ, ਨਿਮਰਤਾ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਲਈ ਜੂਝਣ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਮਰ-ਮਿਟਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਭਾਈ Amrik Singh Khalsa ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ, ਦੋ ਧੀਆਂ, ਬੀਬੀ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਭਾਈ ਤਰਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਅਗਸਤ 1984 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ‘ਤੂਫ਼ਾਨ’ Shaheed Bhai Jugraj Singh Toofan – 1971–1990
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
1. ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਿੱਦਿਅਕ ਪਿਛੋਕੜ ਕੀ ਸੀ?
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਵਿੱਦਿਅਤ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਲਈ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਜਾਣਕਾਰ ਸਨ ।
2. ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕੀ ਸੀ?
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਰਨ 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ।
3. ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਥਕ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ?
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਪੰਥ ਦਾ ਪੈਸਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਥਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਥ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਨਿੱਜੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਧੀ ਕੋਲੋਂ 5 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਕੀ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ?
ਜਦੋਂ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕੰਪਲੈਕਸ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ, ਸਗੋਂ “ਇੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਗੇ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇੱਛਾ ਸੀ ।
5. ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
6 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਟੈਂਕ ਦੇ ਗੋਲੇ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਛਾੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ‘ਤੇ ਲੱਗੀ। ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸੰਤੁਲਨ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#ShaheedAmrikSingh #SikhHistory #OperationBluestar #NeverForget1984 #AISSF #DharamYudhMorcha #SantSipahi
