ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਹੀਦ (1965-1987)
ਸ਼ਹੀਦ Bhai Avtar Singh ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਨੇ 1987 ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਜਾਨ ਵਾਰ ਕੇ ਸਿੱਖੀ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਅਮਰ ਬਲਿਦਾਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣਾਈ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ: Bhai Avtar Singh
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਪਈ ਹੈ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜ਼ੀਰਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇਖਿਆ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਗਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਮ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—ਸ਼ਹੀਦ Bhai Avtar Singh ਰੂਪੋਵਾਲੀ।
ਇਹ ਉਹ ਸਿੱਖ ਯੋਧਾ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਕਿ ਸੱਚ ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਕਦੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਪਿੰਡ, ਜੋ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਧਰਤੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।
ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ, ਸਰਦਾਰ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ, 1965 ਵਿੱਚ Bhai Avtar Singh ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਛੋਟੇ ਭਰਾ—ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ—ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਹੋਏ ਬਚਪਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਦਗੀ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। Bhai Avtar Singh ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ, ਦੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
Bhai Avtar Singh ਦਾ ਬਚਪਨ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਣ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਲਵੰਡੀ ਰਾਵੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੋੜ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪਕੜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਬਣ ਗਈਆਂ।
ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਾਲਾ ਅਫਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਲੜਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ Bhai Avtar Singh ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Bhai Avtar Singh ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ, ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਦੋਸਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਕੁਝ ਵਿਵਾਦਾਂ ਕਾਰਨ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਾਲਜ ਜਾਣਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਸੀ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋਸ਼ ਭਰ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਹ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸੱਚੀ ਸੇਵਾ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਲਿਖਵਾ ਲਏ। ਇਹ ਉਹ ਪਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅੱਗ ਜਗਾਈ ਜੋ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਬੁਝੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ, “ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲਈ ਨਾ ਲੜੇ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਮਾਫ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ,” Bhai Avtar Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੰਤਰ ਬਣ ਗਏ।
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ Bhai Avtar Singh ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਕਰਫਿਊ ਅਤੇ ਚੈਕਪੋਸਟਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Avtar Singh ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਿਹੱਥੇ ਨਹੀਂ ਮਰਨਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਪਿੰਡ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ
ਪੁਲਿਸ ਨੇ Bhai Avtar Singh ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਥਾਣੇ ਲੈ ਜਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਅਡੋਲ ਰਿਹਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਝੂਠੇ ਕੇਸ ਲਗਾਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ Bhai Avtar Singh ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਪਸ਼ਟ ਸੀ: “ਇਹ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਦਾ ਰਾਹ ਹੈ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ।”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, Bhai Avtar Singh ਨੂੰ ਜ਼ਮਾਨਤ ਮਿਲ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਰਿਹਾ।
ਭੂਮੀਗਤ ਜੀਵਨ
ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਛਾਪੇਮਾਰੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ। ਇਸ ਕਾਰਨ Bhai Avtar Singh ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਫਤਿਹ ਕਹੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੋਹਾਰ, ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਡਾਇਲਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਮੋਲਵੀ ਵਰਗੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਇਆ।ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ 16 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ‘ਤੇ ਵੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਰੱਖਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਭੂਮੀਗਤ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, Bhai Avtar Singh ਦਾ ਨਾਮ ਕਈ ਝੁਝਾਰੂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾੱਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੇਲਗੱਡੀ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਲੁੱਟੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਗੋਰਾ ਵਿੱਚ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਮਿਲਿਆ।
ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ
Bhai Avtar Singh ਦੀ ਮੰਗਣੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਜਨਪੁਰਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। Bhai Avtar Singh ਦੇ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਸ ਗੁਰਮੁਖ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਮੰਗਣੀ ਨਹੀਂ ਤੋੜੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੂਮੀਗਤ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਵਿੱਚ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ ਗੋਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੋਡ ਵਰਗੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।
ਪਰ ਇਸ ਵਿਆਹ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਰਦਾਰ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਾੱਦੀਆਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ।ਜਦੋਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ Bhai Avtar Singh ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾੱਦੀਆਂ ਥਾਣੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ: “ਪਿਛਲੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਿੱਖ ਹੋ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਾਥੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਜੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਵਾਂਗੇ।” ਇਸ ਚਿੱਠੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰ ਕਦਮ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਵੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹੱਸ-ਖੇਡ ਨਾਲ ਉੱਚੇ ਮਨੋਬਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝੁਝਾਰੂ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਲਕਪੁਰ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਡੈਡੀ’ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ‘ਮੰਮੀ’ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਮੰਮੀ, ਕੁਝ ਮਿੱਠਾ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ?” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਹਾਂ, ਮੈਂ ਸੇਬ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ।” ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੇਬ ਕੱਟ ਕੇ ਸਾਰੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ।
Bhai Avtar Singh ਦੇ ਹੱਥ ਗੰਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਸੇਬ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਪਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਇੰਨਾ ਪਿਆਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਦੋਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੋਗੇ, ਓਨਾ ਹੀ ਮੇਰੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਦੁੱਖ ਹੋਵੇਗਾ।” ਇਹ ਸੱਚ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਤੀਰ ਵਾਂਗ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ।ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਮਾਮੇ ਜਬਲਪੁਰ ਦੀ ਇੱਕ ਬੰਦੂਕ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। Bhai Avtar Singh ਉੱਥੇ ਗਏ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਅਸੈਂਬਲ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਿਆ।
ਸ਼ਹਾਦਤ
24 ਦਸੰਬਰ 1987 ਨੂੰ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਲਕਪੁਰ, ਪਿੰਡ ਸੰਗਤਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਵਿਖੇ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਮੁਖਬਰ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ਾਮ 8 ਵਜੇ, ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਨੇ ਘਰ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਹੱਥੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀ, Bhai Avtar Singh ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਲੈ ਲਈ। ਅਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਹਵਾਲਦਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫਲਾਂ ਫੜੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਘਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਮੀ ਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਔਰਤਾਂ ਬਾਹਰ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲਾਸ਼ ਦੇਖੀ। ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਨੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਅਤੇ Bhai Avtar Singh ਦੇ ਦੇ ਨਾਨਾ, ਸਰਦਾਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੰਧ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬੀਐਸਐਫ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਕੁਝ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੇ ਅਪਰਾਧ ਨੂੰ ਵਾਪਰਦਾ ਦੇਖ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਚੀਕਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
Bhai Avtar Singh ਸਾਹਿਬ ਬਚ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਦਮ ਰੁਕ ਗਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਹਵਾਲਦਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫਲ ਲੋਡ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਘਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 10 ਗਜ਼ ਦੂਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫਲ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੜਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਗੋਡੇ ਟੇਕ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਕੁਝ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ‘ਬੈਂਗ ਬੈਂਗ’ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੀਐਸਐਫ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੰਗ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਖਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਆਏ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ “ਉਹ (ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ) ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਹਨ।” ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
Bhai Avtar Singh ਸਾਹਿਬ ਪੰਥ ਲਈ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ, ਪਰ ਤਨਖਾਹ ਵਾਲੇ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੋਹ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੀਐਸਐਫ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫਲਾਂ ਖਾਲੀ ਸਨ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਿਵਾਲਵਰ ਜੋ ਕਮਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਰਿਵਾਲਵਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਛੋਟੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਲਈ ਸੀ।
ਡਰੇ ਹੋਏ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਲ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਜੇਕਰ ਝੁਜਾਰੂ ਸਿੰਘ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕੇ, ਪਰ Bhai Avtar Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੁਆਰਾ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਰੋ ਪਈ। ਬੀਐਸਐਫ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।
ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਈਫਲ ਦੇ ਬੱਟ ਨਾਲ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਹੁਣ ਰੋ ਰਹੀ ਹੈਂ? ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਤਾਂ ਤੂੰ ਉਦੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਈ।” ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ‘ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ, ਪਰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਬੀਐਸਐਫ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਚੀਕਿਆ, “ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੱਪ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦੇਵੇ।” ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਬੀਐਸਐਫ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ…
ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਾਮੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕੇਸ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬੀਐਸਐਫ ਹਵਾਲਦਾਰ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਿਸਤੌਲ ਅਤੇ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਰੱਖਣ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਉਹੀ ਪਿਸਤੌਲ ਹੈ ਜੋ Bhai Avtar Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਪਰ ਵਰਤਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਨਾਲ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਪਿਸਤੌਲ ‘ਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਏ। ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਉਸਦੀ ਪਿਸਤੌਲ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਫਿਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲ ਫੜਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪਿਸਤੌਲ ‘ਤੇ ਉਸਦੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪਿਸਤੌਲ ਲੈ ਲਈ। ਦੋਸ਼ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ 4 ਮਹੀਨੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬੀਬੀ ਅਵਜੋਤ ਕੌਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧੀ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਬੀਬੀ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸੰਗਰੂਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਅੰਤਿਮ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਧਿਆਇ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ, ਬੀਬੀ ਅਵਜੋਤ ਕੌਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ ਅਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਅਮਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Avtar Singh Parowal: Fearless Martyr of 1984 Attack
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
- ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਕੌਣ ਸਨ?
ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਝੁਝਾਰੂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1987 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। - ਉਹ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। - ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ?
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ, ਪਰ ਉਹ ਅਡੋਲ ਰਹੇ। - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
24 ਦਸੰਬਰ 1987 ਨੂੰ, ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕਿਵੇਂ ਜਾਰੀ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪੋਵਾਲੀ ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #PunjabHero #TrueStory #KhalistanMovement #MartyrStory #FearlessFighter
