ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ…
ਇੱਕ ਕੌਮ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ‘ਚ ਫਸੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੀ ਗਾਥਾ। ਜਾਣੋ Bhai Beant Singh Maloya ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਕਿਉਂ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।
ਭੂਮਿਕਾ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ 1984 ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ
1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵੱਧ ਰਹੇ ਟਕਰਾਅ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ। Bhai Beant Singh ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਈ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਪੜਾਅ ਸੀ, ਪਰ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ 1973 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1978 ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੀ। ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲੇ, ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸ ਮਤੇ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਕਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਦੱਸਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਟਕਰਾਅ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ
ਜਦੋਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 1982 ਵਿੱਚ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅੰਦੋਲਨ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮਤੇ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਪਰ, ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 1982-83 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ‘ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ’ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ। ‘ਖਾੜਕੂ’ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ‘ਬਹਾਦਰ’ ਜਾਂ ‘ਜੁਝਾਰੂ’ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਇਹ ਲਹਿਰ 1978 ਦੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਲ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਤਮ-ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਲਈ ਪਿਛੋਕੜ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Beant Singh: ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅਫ਼ਸਰ ਤੋਂ ਕੌਮ ਦੇ ਯੋਧੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
Bhai Beant Singh ਦਾ ਜੀਵਨ 1984 ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅੰਗ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾਅ ‘ਤੇ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਯੋਧੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਮਈ 1950 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮਲੋਆ, ਜੋ ਹੁਣ ਮੋਹਾਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਸਬਾ ਹੈ, ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਰਤਾਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। Bhai Beant Singh ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਨੇ 1905 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਵਰਗੀਆਂ ਪੰਥਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਥ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਸਕੂਲ, ਖਰੜ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। 1971 ਵਿੱਚ, Bhai Beant Singh ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 11 ਸਥਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੀ.ਏ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ।
ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ, ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ
1972 ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਿੱਲੀ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਬਤੌਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਸਦਕਾ, ਉਹ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਹੁਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਦਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਚਨਬੱਧ ਸਨ।
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ, Bhai Beant Singh ਦਾ ਵਿਆਹ 23 ਜਨਵਰੀ 1976 ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੇਡੀ ਹਾਰਡਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨਰਸਿੰਗ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈ ਰਹੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ, ਬੀਬੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ, ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਹੱਸਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਿਲਣਸਾਰ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1961-62 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਲਣ-ਮਿਲਣ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਪੀਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੇਰਵੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ 1984 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਇੱਕ ਆਮ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ।
ਇਹ ਪਿਛੋਕੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹੀ ਰਾਜ ਉਸਦੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਜੂਨ 1984 – ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ: ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਮੋੜ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਮਲਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਕੋਡ-ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਅੱਜ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ: ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਖ ਬਨਾਮ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ’ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਕਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਮਲੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ 3 ਜੂਨ ਤੋਂ 6 ਜੂਨ ਦਰਮਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1 ਜੂਨ ਨੂੰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 3 ਜੂਨ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ 36 ਘੰਟਿਆਂ ਦਾ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਫਸ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਫੌਜ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਵਰਗੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਜਾਨੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 575 ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ, ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 3,000 ਤੱਕ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ 4,000 ਤੋਂ 8,000 ਲੋਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (HRW) ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਫੜੇ ਗਏ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਸਤਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੱਥ ਪਿੱਛੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ Sikh ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਘਾਟਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਨੀ ਜਾਂ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਰੂਹ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ “ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨਿਤ ਕਰਨ” ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੋਕੀ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਸੀ; ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦੀ ਗੂੰਜ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼: ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਕਲਪ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕੇ ਨੇ Bhai Beant Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ, ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੋਂ ਵਾਪਸੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰਿਆ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੇ Bhai Beant Singh ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ “ਦਰਦ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ”। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਦਿਲ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਾਰ ਸੀ। Bhai Beant Singh ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ।
ਉਹ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਆਈ। ਜੁਲਾਈ 1984 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” ਜਦੋਂ ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਰਗੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬੱਚੇ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਉਹ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪਲ ਜਾਣਗੇ”। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਮੁੜ ਜੁੜਨਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ
Bhai Beant Singh ਦਾ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅੰਕਲ, ਸਰਦਾਰ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। Bhai Beant Singh ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਆਏ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਫੈਲੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ। ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਸ਼ਾਰੇ ਵਜੋਂ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਾਜ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ “ਕਰੋ ਜਾਂ ਮਰੋ” ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
14 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮੋਤੀ ਬਾਗ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਖੇ ਦੁਬਾਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Beant Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। 20 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਗਏ।
ਉੱਥੇ, ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਏ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੋਂ ਬਲ ਬਖਸ਼ਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਸਕਣ। ਇਹ ਅਰਦਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੰਕਲਪ ਸੀ।
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984: ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਾਲੀ ਕਾਰਵਾਈ
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਿਨ ਬਣ ਕੇ ਆਈ ਜਿਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਦਿਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Bhai Beant Singh ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਾਥੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਨ ਜੋ ਕੌਮ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ। Bhai Beant Singh ਦੀ ਇਹ ਤਲਾਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨੌਜਵਾਨ ਕਾਂਸਟੇਬਲ, ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ। ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਗਵਾਨ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਸਨ।
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਕਿ “ਸਿੱਖੀ ਸਿਰ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਦਲਣਾ”। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਉਸ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋ ਸਕਣ ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
Bhai Beant Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਵਾ ਲਿਆ, ਅਤੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ, ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੇਟ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਵਾ ਲਈ ਜੋ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਸਭ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਵਰਣ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ, ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ Indira Gandhi ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ, 1 ਸਫ਼ਦਰਜੰਗ ਰੋਡ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ, 1 ਅਕਬਰ ਰੋਡ ਵੱਲ ਪੈਦਲ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ Indira Gandhi ਦੀ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊ ਤੈਅ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਜੋ ਦੋਵਾਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ Bhai Beant Singh ਅਤੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲ Bhai Satwant Singh ਡਿਊਟੀ ‘ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ।
ਜਿਵੇਂ ਹੀ Indira Gandhi ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੀ, Bhai Beant Singh ਨੇ ਆਪਣੇ.38 ਬੋਰ ਦੇ ਸਰਵਿਸ ਰਿਵਾਲਵਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, Bhai Satwant Singh ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਟਰਲਿੰਗ ਸਬ-ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨ ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ 30 ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Beant Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ Bhai Satwant Singh ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਆਪਣੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Beant Singh ਨੇ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ (ITBP) ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਜੋ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਰੋ”। ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਕੇ Indira Gandhi ਦੇ ਕਾਰਿਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਇੱਕ ਗਾਰਡ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉੱਥੇ ITBP ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤਰਸੇਮ ਜੰਮਵਾਲ ਅਤੇ ਰਾਮ ਸਰਨ ਦਾਸ, ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਾਲੀ-ਗਲੋਚ ਕਰਕੇ ਭੜਕਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਝੜਪ ਦੌਰਾਨ, ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ Bhai Beant Singh ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ, ਜਦਕਿ Bhai Satwant Singh ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਨ ਪੂਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਸਾਰਣੀ 1: ਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ (31 ਅਕਤੂਬਰ 1984)
| ਨਾਮ | ਭੂਮਿਕਾ | ਨਤੀਜਾ |
| ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ (Indira Gandhi) | ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ | ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |
| ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ | ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ | ਆਪਣਾ ਰਿਵਾਲਵਰ ਚਲਾਇਆ; ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ; ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |
| ਸਰਦਾਰ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ | ਕਾਂਸਟੇਬਲ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ | ਆਪਣੀ ਸਬ-ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨ ਚਲਾਈ; ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ; ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ, ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮਾ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ |
| ਆਰ. ਕੇ. ਧਵਨ | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਹਾਇਕ | ਚਸ਼ਮਦੀਦ; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਠੱਕਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ |
| ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਜੰਮਵਾਲ ਅਤੇ ਰਾਮ ਸਰਨ ਦਾਸ | ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ | ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ |
ਨਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼: ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ
Bhai Beant Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ Indira Gandhi ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ, ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਧੱਬਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚਲਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
1984 ਦਾ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ: ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦ
31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ‘ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਜਾਂਚ ਕਮਿਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ‘ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ’ (Genocide) ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ਼ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 2,733 ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 3,350 ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 8,000 ਤੋਂ 17,000 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਨਾਨਾਵਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਮੇਤ ਕਈ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਭੜਕਿਆ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ “ਸੰਗਠਿਤ ਕਤਲੇਆਮ” ਸੀ।
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਈ ਆਗੂਆਂ ‘ਤੇ ਭੀੜਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਵੋਟਰ ਸੂਚੀਆਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ) ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਰਹੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਣਗਹਿਲੀ ਵਰਤੀ, ਬਲਕਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Satwant Singh ਅਤੇ Bhai Kehar Singh ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੜਚੋਲ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲ ਆਜ਼ਾਦ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ Bhai Satwant Singh ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ Bhai Kehar Singh (ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ) ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰਿਆ ਰਿਹਾ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਵਾਦ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ। ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਵਕੀਲਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ‘ਇਨ-ਕੈਮਰਾ’ (ਬੰਦ ਕਮਰਾ) ਟਰਾਇਲ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ।
Bhai Kehar Singh ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਕੇਸ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਬੂਤਾਂ (circumstantial evidence) ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ‘ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੱਕਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਤੱਥ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਣ।
ਫਾਂਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪੰਥਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹੇਠਲੀ ਅਦਾਲਤ, ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ Bhai Satwant Singh ਅਤੇ Bhai Kehar Singh ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ। 6 ਜਨਵਰੀ 1989 ਨੂੰ, ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਸ ਫਾਂਸੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬੇਕਸੂਰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਧ ਚੁੱਕੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇੱਕ ਪਾਸੇ 1984 ਦੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੁਣਵਾਈ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਪੱਖਪਾਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੇ Bhai Beant Singh, Bhai Satwant Singh ਅਤੇ Bhai Kehar Singh ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਇਆ।
ਵਿਰਾਸਤ: ਕੁਰਬਾਨੀ, ਯਾਦ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼
Bhai Satwant Singh ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਰਾਸਤ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਯਾਦ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਤਿੰਨ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕੌਮੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ‘ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ
ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਮੀਡੀਆ Bhai Beant Singh ਅਤੇ Bhai Satwant Singh ਨੂੰ ਹਤਿਆਰੇ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਬੇਹੱਦ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, 6 ਜਨਵਰੀ 2008 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਐਲਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। Bhai Beant Singh ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਲੋਆ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ: ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗਾਥਾ
Bhai Beant Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੈ। ਇੱਕ ਨਰਸ ਤੋਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭੜਕਾਊ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। 1989 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੋਪੜ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੀ। ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਠਾਇਆ।
2 ਸਤੰਬਰ 1991 ਨੂੰ, ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਦੀ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਵਾਸ਼ਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਤੋਂ ਕਰੰਟ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਕਈ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Beant Singh ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਫ਼ਰ
ਇਹ ਵਿਰਾਸਤ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। 1989 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ Bhai Beant Singh ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਰਦਾਰ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਬਠਿੰਡਾ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਕੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਉਦਾਹਰਣ 2024 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ Bhai Beant Singh ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ, ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ 40 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ, 1984 ਦਾ ਦਰਦ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੋਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ Bhai Beant Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ
Bhai Beant Singh ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਮਝਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦਿਆਂ ਉਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਮੁਖੀ ਵਿਰੁੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Beant Singh ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 1984 ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਭਰੇ ਹਨ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਉਹ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ ਜਿਸਨੇ Bhai Beant Singh ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਿੱਜੀ ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਕਲਪ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ, ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਫ਼ਰ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਉੱਤਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, Bhai Beant Singh ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੱਚਾਈ ਅਕਸਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਅਤੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਛੁਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਭਾਵੇਂ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੋਵੇ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਨਿਆਂ, ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Shaheed Bhai Balwinder Singh Gagobua: Fearless Warrior1992
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਤਿਆਰਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ?
- ਇਹ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਤਿਆਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਨੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ?
- ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ Indira Gandhi ਦੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਪਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਲੈ ਲਈ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਬਦਲੀ, ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ, ਦੁਬਾਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।
3. ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ?
- ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖਾਲਸਾ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਅਤੇ ਨਰਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਛੱਡ ਕੇ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਬਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ।
- 1989 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਰੋਪੜ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। 1991 ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
4. ਭਾਈ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦ ਕਿਉਂ ਹਨ?
- Bhai Kehar Singh, ਜੋ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ‘ਤੇ ਕਈ ਵਿਵਾਦ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਕੇਸ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਬੂਤਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ।
- ਦੂਜਾ, ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਨੂੰ ਠੱਕਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਰਪੱਖ ਸੁਣਵਾਈ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਨੂੰ ਨਿਆਂਇਕ ਕਤਲ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ।
5. 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ?
- ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ (Indira Gandhi ਦਾ ਕਤਲ) 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ Indira Gandhi ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਖੁਦ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ।
- ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ: ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਹਮਲਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਨਵੰਬਰ 1984 ਦਾ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਮਲੋਆ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedBeantSingh #Punjab1984 #OperationBluestar #HumanRights #DocumentaryWriting #SikhGenocide1984
