Bhai Bohar Singh (1996), ਭਾਈ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੇ ਭਰਾ, ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ, ਮੁਖਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਪੜ੍ਹੋ ਕਹਾਣੀ।
ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ ਧਰਤੀ ਪੁੱਤਰ, Bhai Bohar Singh
Bhai Bohar Singh ਦੀ ਜੀਵਨ-ਗਾਥਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਿਆਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਚੇਤਨਾ, ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਾਣਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਭਰਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਅਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ
ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਪਲੇ-ਬੜ੍ਹੇ Bhai Bohar Singh , ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਜੰਮੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ, ਸੰਜਮੀ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਧਾਰਨ ਰੌਣਕ, ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ, ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੀ। Bhai Bohar Singh ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਨਮਾਨ ਸੀ। ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਘਰੇਲੂ ਜੀਵਨ ਸੁਖੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤ ਰਹੀ ਸੀ।
ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਦਾ ਅੰਤ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਕਠੋਰ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਅਨਿਆਂ ਅਤੇ ਦਮਨ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰਾਹ ਚੁਣੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੜਗ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਨਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦਾ ਮੁਖਬਰ (ਤੰਤ) ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਹ ਮੁਖਬਰ ਝੂਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਝੂਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮੁਖਬਰ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇਸ ਗੱਦਾਰੀ ਭਰੀ ਹਰਕਤ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ ਆਵੇ। ਪਰੰਤੂ, ਉਸਨੇ ਇਹਨਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ‘ਤੇ ਡਟਾ ਰਿਹਾ।
ਆਖਰਕਾਰ, ਇਸ ਮੁਖਬਰ ਦੀਆਂ ਗੱਦਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾ ਨੇ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਇਸ ਮੁਖਬਰ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ Bhai Bohar Singh, ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਸੋਗ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼: ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਾਅ
ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ Bhai Bohar Singh ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਦੁੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਇੱਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪਲ ਵੀ ਸੀ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਧਰਮ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲਿਆਂ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਭਰਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਚਿੰਗਾਰੀ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ।
ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਗਠਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। Bhai Bohar Singh, ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਲੋੜ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਭਰਪੂਰ ਸੀ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਜਮੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਜਾਣਕਾਰੀ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੁਪਤ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ।
ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਮੇਲ: ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਭਰਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼
Bhai Bohar Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਜੋ ਰਹੱਸਮਈ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਜੁੜਾਅ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ, Bhai Bohar Singh ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਤ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਵੱਡੇ ਵੀਰ, ਝੂਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਕਦੇ ਮਰਦੇ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਆਵਾਂਗਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਆਵਾਂ, ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਰੱਖਣਾ।” ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਬੇਹੱਦ ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ Bhai Bohar Singh ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂ ਲਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਅਦਾ ਅਤੇ ਰੂਹਾਂ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਬੰਧਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਨਵੇਂ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ
ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਇਸ ਗਹਿਰੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੀ, ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। Bhai Bohar Singh ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਰਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵਾਲੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲੇ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹਿਚਕਿਚਾਹਟ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਨਾਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਵਿਰਸੇ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਵਾਅਦੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸੀ।
ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜਾ ਦਿੱਤੀ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ Bhai Bohar Singh ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਲਈ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਨਵੇਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਹੋਰ ਸੰਤਾਨਾਂ – ਬੇਟੀਆਂ ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ – ਵੀ ਜਨਮੀਆਂ।
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕਿਲਕਾਰੀ ਗੂੰਜਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। Bhai Bohar Singh ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ, ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਧਾਰਨ ਪਰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਜੀਵਨ ਜੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਪੁੱਤਰ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਪਿਆਰਾ ਪਿਤਾ ਸਨ।
ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਦਿਨ
ਪਰੰਤੂ, ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵੈਰ ਅਤੇ ਕਟੁਤਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਮੁਖਬਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਦਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ Bhai Bohar Singh ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੌਕਾ ਭਾਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਵੈਰ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। 12 ਪੋਹ 1996 (ਦਸੰਬਰ 1996 ਦਾ ਅੰਤ) ਦੀ ਸਵੇਰ, ਲਗਭਗ 6 ਵਜੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ।
Bhai Bohar Singh ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਘਾਤ ਲਗਾਈ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਸਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸ ਮਾਰੇ ਗਏ ਮੁਖਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਜੋ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਓਥੇ ਛਿਪੇ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ Bhai Bohar Singh ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਬੌਛਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਹ ਹਮਲਾ ਇੰਨਾ ਅਚਾਨਕ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੀ ਕਿ Bhai Bohar Singh ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਲਥਪਥ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਉਸੀ ਸਵੇਰ ਸਮੇਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਗਏ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇਹ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਆਸਰਾ ਡਹਿਣ ਦਾ ਦੁੱਖਦਾਈ ਪਲ, ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਜੁਝਾਰੂ ਦੇ ਅੰਤ ਦੀ ਕਰੁਣਾਮਈ ਘੜੀ, ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧਾਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਵਰਤਮਾਨ: ਸਾਕਾ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਹਿਣਾ
Bhai Bohar Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਦਮੇ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡੇ ਖਾਲੀਪਨ ਨੇ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 2010 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ, ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ – ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ, ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਅਤੇ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ – ਦੇ ਨਾਲ਼, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਸ-ਸਸੁਰੇ, ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਦੇ ਨਾਲ਼, ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ।
ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਪਤੀ, ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸੁਪਨੇ ਵਾਲੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਚਾਚਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਵੱਡਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਬੋਝ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਸਨ। Bhai Bohar Singh ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰਾਂ – ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ – ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਸਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਇਸ ਖੂਨ-ਰੰਗੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅਥਾਹ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗਵਾਹ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ: ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ
Bhai Bohar Singh ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸੰਜਮ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਆਰ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ, ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਮਗਤੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਸਨ, ਇੱਕ ਪਿਆਰਾ ਪਤੀ, ਇੱਕ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿਤਾ, ਇੱਕ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਪੁੱਤਰ। ਫਿਰ ਵੀ, ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਪਚਾਪ, ਪਰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਦੁਆਰਾ ਹੋਈ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧਾਂ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ, ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਮੌਤ ਦੀ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸੁਪਨੇ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਬਲੀਦਾਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰ ਨਾਮ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਜੀ ਦੀ ਅਮਰ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਦਕਾ ਨਮਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਕਠੋਰ ਦੌਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਨਿਆਂ, ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਹਿਣਸੀਲਤਾ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੀਵਤ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Gurjap Singh Gabbar (1968–1991): ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦਾ ਅਮਰ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
- ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਸੀ?
ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਹ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸੰਜਮੀ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਦੇ ਪਤੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਸਨ: ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ, ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਅਤੇ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ। - ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨਾਲ਼ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜੇ?
ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਪਤ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। - ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ?
ਜਦੋਂ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ, ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਰਾ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਵੱਡੇ ਵੀਰ, ਝੂਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਕਦੇ ਮਰਦੇ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਆਵਾਂਗਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਆਵਾਂ, ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਰੱਖਣਾ।” ਇਸ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। - ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ 12 ਪੋਹ 1996 (ਦਸੰਬਰ 1996 ਦਾ ਅੰਤ) ਦੀ ਸਵੇਰ, ਲਗਭਗ 6 ਵਜੇ, ਹੋਈ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਘਰੋਂ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਮੁਖਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਈ ਪੀਪਲ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਘਾਤ ਲਗਾ ਕੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। - ਮਈ 2010 ਤੱਕ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ?
ਮਈ 2010 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ (ਪੀਪਲ ਸਿੰਘ, ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ) ਅਤੇ ਸਾਸ-ਸਸੁਰੇ (ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ) ਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੇ ਪੈਤ੍ਰਿਕ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਸਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਜੀਵਨ ਜੀ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਅਮਰ ਰੱਖੋ!
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਜਾਗੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਲਾਈਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਬੋਹਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਸ਼ੇਅਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
