ਭਾਈ ਗੁਰਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਮੰਡਿਆਲਾ…
ਜਾਣੋ ਉਸ ਨੌਜਵਾਨ ਆਗੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜਿਸਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੜ੍ਹੋ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ।
ਭਾਈ ਗੁਰਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਮੰਡਿਆਲਾ: ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਜੀਵਨ-ਚਿੱਤਰ
ਭੂਮਿਕਾ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਕਟਮਈ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਏ
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਦਹਾਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹਨ ਜੋ ਡੂੰਘੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸਨ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ, 1984 ਦਾ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (Operation Blue Star) ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਅਮਿੱਟ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡੇ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ।
ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕੂ) ਐਕਟ (TADA) ਵਰਗੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਕਟਮਈ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਸਫ਼ਰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰਸਾ
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦਾ ਜਨਮ 17 ਮਈ 1963 ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮੰਡਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਛੱਬਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮਾਤਾ ਲਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੀ 5। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਭਰਾਵਾਂ—ਭਾਈ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ—ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ, ਬੀਬੀ ਰੁਪਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਹੋਏ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ Sikh ਵਿਰਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਿਤਨੇਮ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਠ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜਾਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਿਯਮਤ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ, ਬਹੋੜੂ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1983 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਆਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵੱਲ ਲੈ ਗਿਆ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF)
ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ
ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖSikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਕਾਈ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਲਜ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ। ਉਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਦੌਰ (1985-1988)
1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਸਿੱਖSikh ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਹੋਰ ਨਿਖਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।
ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਈ ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਝੋਕ ਹਰੀਹਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇਕਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ।
ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ
ਕਈ ਸਰੋਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੀ। ਉਹ Sikh ਰਾਜ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ “ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ” ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ “ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ”। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ
ਆਪਣੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਇਕੀ, ਮਹਿੰਗੇ ਵਿਆਹਾਂ ਅਤੇ ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗਲਤ ਅਨਸਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪੱਖ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ Sikh ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਹਾਮੀ ਸਨ।
ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਮਲੇ
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਦੋਸ਼
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਧਦੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 5-6 ਵਾਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਕਈ ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ”।
ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਮਨਮਾਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਇੱਕ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ। ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੁਆਰਾ ਝੱਲੇ ਗਏ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਟਾਡਾ (TADA) ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਮਾਮਲਾ (1988)
1988 ਵਿੱਚ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕੂ) ਐਕਟ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਟਾਡਾ (TADA) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਤਹਿਤ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਦੋਸ਼ “ਝੂਠੇ” ਸਨ। ਟਾਡਾ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨ ਸੀ ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ, ਪੁਲਿਸ ਸਾਹਮਣੇ ਕੀਤੇ ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਅਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਟਾਡਾ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਤੇ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਗੂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੀ.ਏ. (ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਦਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਵੇਰਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
| ਸਮਾਂ (ਸਾਲ) | ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ | ਸਥਾਨ | ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤ |
| 17 ਮਈ 1963 | ਜਨਮ | ਪਿੰਡ ਮੰਡਿਆਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਲਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। |
| 1983 | ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਆਗਾਜ਼। |
| ਅਗਸਤ 1983 | AISSF ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। |
| 1985 | ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | AISSF (ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੜੇ) ਦੀ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਇਕਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ। |
| 1988 | ਟਾਡਾ (TADA) ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। |
| 1988 | ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ | – | ਬੀਬੀ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। |
| 1988-1990 | ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਈ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ | ਪੰਜਾਬ | ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੈਲੀਆਂ, ਮਾਰਚਾਂ ਅਤੇ ਪਰਚੇ ਵੰਡਣ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। |
| ਜਨਵਰੀ 1991 | ਅੰਤਿਮ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ | ਪੰਜਾਬ | ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਾਰਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। |
| 22 ਜਨਵਰੀ 1991 | ਸ਼ਹਾਦਤ | – | ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। |
ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
1991 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨ
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੈਲੀਆਂ, ਮਾਰਚਾਂ ਅਤੇ ਜਲੂਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਕਥਿਤ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਪਰਚੇ ਵੰਡੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ, ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਹਿੱਲ ਗਈ”।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵਧਦੀ ਹੋਈ ਸਰਗਰਮੀ ਸਰਕਾਰੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, 1991 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੰਨਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਨਿਰਜਿੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਰਹੀ।
22 ਜਨਵਰੀ 1991: ਵਿਵਾਦਿਤ ਹਾਲਾਤ
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ 22 ਜਨਵਰੀ 1991 ਨੂੰ ਹੋਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “extrajudicial execution” (ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ) ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ।
‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ “Black Cat” ਕਮਾਂਡੋਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। “Black Cat” ਕਮਾਂਡੋਜ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਗਾਰਡ (NSG) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਘੀ ਦਸਤਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਅੱਤਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਸਤੇ ਦੀ ਕਥਿਤ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ “ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” (encounters) ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਅਕਸਰ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਹਨ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਨ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨ
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਈ ਸਿੱਖਸਿੱਖਸਿੱਖ
ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਉਪਾਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਸਿੱਖ
ਸਾਲਾਨਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਮੰਡਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਕੇ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 9। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪੰਥਕ ਇਕੱਠ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਖ
ਸਿੱਖਸਿੱਖਸਿੱਖ
ਪੰਥਕ ਆਗੂ ਸਿੱਖ
ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਾਂ
ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਿੱਖ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਾਰਨ ਸਰਗਰਮੀ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚਕਾਰਲੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਅਕਸਰ ਧੁੰਦਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਅੱਜ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖਸਿੱਖ
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Jaswant Singh Khalra: ਅਸਧਾਰਣ ਹੌਂਸਲੇ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਅਮਰ ਬਲਿਦਾਨ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਗੁਰਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਮੰਡਿਆਲਾ ਦੀ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਕੀ ਸੀ?
- ਕਈ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਆਗੂ ਦੀ ਸੀ। ਉਹ
ਸਿੱਖ - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ
ਸਿੱਖਸਿੱਖਸਿੱਖ
2. ਕੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ?
- ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਠੋਸ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਕਿਸੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਕਈ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ “ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ” ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ
ਸਿੱਖ - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf), ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਦੀ 22 ਜਨਵਰੀ 1991 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ “extrajudicial execution” (ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ “Black Cat” ਕਮਾਂਡੋਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪੈਟਰਨ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ‘ਤੇ ਅਕਸਰ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਦੇ ਸਨ।
4. ਟਾਡਾ (TADA) ਐਕਟ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ?
- ਟਾਡਾ (Terrorist and Disruptive Activities (Prevention) Act) 1985 ਤੋਂ 1995 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਅੱਤਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨੂੰਨ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਸਨ।
- ਭਾਈ Gursahib Singh Mandiala ਨੂੰ 1988 ਵਿੱਚ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਭੂਮਿਕਾ ਕਾਰਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ “ਵਿਘਨਕਾਰੀ” ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦਾ ਸੀ।
5. Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਕਿਉਂ ਯਾਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ?
ਸਿੱਖਸਿੱਖਸਿੱਖ- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ
ਸਿੱਖSikhਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ (ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
#SikhHistory #GursahibSinghMandiala #Punjab1984 #HumanRights #Ensaaf #DocumentaryWriting #SikhStudentFederation
