ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਖੁਜਾਲਾ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਗਾਥਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹੋ।
ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia : ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
1. ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ
1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਪਰੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ, ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ – ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਉਭਾਰ।
ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦਾ ਜੀਵਨ-ਸਫ਼ਰ ਇੱਕ ਆਮ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਵਰਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੀਡੀਆ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਸਮੇਤ ਵਿਭਿੰਨ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਤੱਥਾਤਮਕ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦਾ ਦੌਰ ਡੂੰਘੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦ” ਅਤੇ “ਵੱਖਵਾਦ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਕਰਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ, ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਲਈ ਇੱਕ “ਸੰਘਰਸ਼” ਜਾਂ “ਜੂਝ” ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ “ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਾ ਪੱਖ ਲਏ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਾੜਕੂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ‘ਸਿੰਘਾਂ’ ਜਾਂ ‘ਯੋਧਿਆਂ’ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ‘ਸ਼ਹਾਦਤ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ‘ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ’ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ (1958-1991) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਅਤੇ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ, ਸੁਲਤਾਨ-ਉਲ-ਕੌਮ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ (1718-1783) ਨਾਲ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਲ ਅਤੇ ਸੰਦਰਭ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।
2. ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਪੰਜਾਬ
ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਨ।
2.1. ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ: ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਤਣਾਅ
1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ “ਅੰਨਦਾਤਾ” ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਕਈ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਪਏ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ 1966 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਈ ਮੁੱਦੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣਾ।
ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਿਵਾਦ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਦਿਆਂ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ, ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਰਗੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼” ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਈ।
2.2. ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖਲਾਅ ਅਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ 1982 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਵਾਪਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, 1983 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣਾ ਲਿਆ।
2.3. ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ (ਜੂਨ 1984) ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ‘ਤੇ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ “ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਆਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸੈਂਕੜੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਸੁਤੰਤਰ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸੇ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਤੋਂ ਹੋਰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਈ ਭਰਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
2.4. ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਦੌਰ
1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਖ ਗਈ। ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF), ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI), ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ।
ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਈ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। “ਐਨਕਾਊਂਟਰ ਕਿਲਿੰਗ” (Encounter Killing) ਸ਼ਬਦ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਮ ਸ਼ਬਦ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ “ਲਾਪਤਾ” ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (TADA) ਅਤੇ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼) ਐਕਟ (AFSPA) ਵਰਗੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ, ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈ ਗਈ ਅਤੇ 1995 ਤੱਕ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ।
ਸਾਰਣੀ 1: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ
| ਤਾਰੀਖ/ਸਾਲ | ਘਟਨਾ | ਮਹੱਤਵ |
| 1973 | ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ | ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼। |
| 1978 | ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ | 13 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ; ਖਾੜਕੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। |
| 1982 | ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ | ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅੰਦੋਲਨ। |
| ਜੂਨ 1984 | ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ | ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ; ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕੱਟੜਪੰਥੀਕਰਨ। |
| ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 1984 | ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ | ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧੀ। |
| 1985 | ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤਾ | ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼। |
| 1986 | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ | ਖਾੜਕੂ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ। |
| 1987 | ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। |
| 1991 | ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਰਕਸ਼ਕ-II | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਵਾਈਆਂ। |
| 1992 | ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ | ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦਰਮਿਆਨ ਘੱਟ ਮਤਦਾਨ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ; ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ। |
| 1995 | ਵੱਡੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਅੰਤ | ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। |
3. ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ: ਜੀਵਨ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼
ਇਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
3.1. ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਮਈ, 1958 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਵੀਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਦੋ ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਾਦੀਆਂ ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਨਿਮਰ, ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਨ ਦੇ ਪੱਕੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।
3.2. ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਦੌਰ: ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੋੜ 1982 ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਕਰੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਲਗਾਵ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰ ਲਈ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
3.3. 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਨੇ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ, ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਾ ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ।
ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਇਨਸਾਫ਼ ਸਿਰਫ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਮ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਅਕਤੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਹਿੰਸਾ (ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ) ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇਹ ਨਿੱਜੀ ਸਦਮਾ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਸਦਮੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ, ਤਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਇੱਕ ਮਜਬੂਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਾ। ਇਸੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।
3.4. ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫਾਨ ਨਾਲ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। 19 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1987 ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੈਣੀ ਵਿਖੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਖਬਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਝ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ 28 ਘੰਟੇ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ KLF ਦੇ ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਅਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਘੇਰਾ ਤੋੜ ਕੇ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਭਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫਰਵਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। KCF ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਕਾਰਨ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਲਈ।
ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ‘ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ’ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ’ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਖਾਲਸਾਈ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਪਰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਖਿਲਾਫ਼ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ।
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰਖਵਾਲਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ “ਸਾਡੀ ਲੜਾਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਜਾਂ ਧਰਮ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ, ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਆਰਾਮ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸਾਰਣੀ 2: ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਜੀਵਨੀ ਸੰਬੰਧੀ ਵੇਰਵਾ
| ਵੇਰਵਾ | ਜਾਣਕਾਰੀ |
| ਪੂਰਾ ਨਾਮ | ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ |
| ਜਨਮ ਮਿਤੀ | 4 ਮਈ, 1958 |
| ਜਨਮ ਸਥਾਨ | ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ |
| ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ | ਪਿਤਾ: ਸਰਦਾਰ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ, ਮਾਤਾ: ਵੀਰ ਕੌਰ |
| ਪਰਿਵਾਰ | ਦੋ ਭਰਾ, ਦੋ ਭੈਣਾਂ |
| ਸਿੱਖਿਆ | 12ਵੀਂ ਪਾਸ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਕਾਦੀਆਂ |
| ਵਿਆਹੁਤਾ ਸਥਿਤੀ | ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ, ਪਤਨੀ: ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ |
| ਬੱਚੇ | ਦੋ ਪੁੱਤਰ, ਦੋ ਧੀਆਂ |
| ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ | 1982 ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ। |
| ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF), ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) |
| ਅਹੁਦਾ | ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ (KCF) |
| ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਤੀ | 13 ਅਗਸਤ, 1991 |
4. ਅੰਤਿਮ ਮੁਕਾਬਲਾ: 13 ਅਗਸਤ, 1991, ਖੁਜਾਲਾ
ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਰ 13 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
4.1. ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਾਥੀ
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 13 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਦੋ ਹੋਰ ਯੋਧੇ ਸਨ:
- ਭਾਈ ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ (ਉਰਫ਼ ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ): ਉਹ ਵੀ ਖੁਜਾਲਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਵਸਨੀਕ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ‘ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ’ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਸਨ।
- ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ: ਉਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ, ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ (KCF ਅਤੇ BKI) ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਸਾਂਝੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਰਣਨੀਤਕ ਪੱਧਰ ਦੀ ਫੁੱਟ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
4.2. ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਦਾ ਵਿਵਰਣ
ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ, ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ (CRPF) ਅਤੇ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (BSF) ਦੇ ਵੱਡੇ ਦਸਤਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਖਾੜਕੂ ਪੱਖੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ “ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ” ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਈ ਘੰਟੇ (ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਤੱਕ) ਚੱਲਿਆ। ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ 8 ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 18 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ।
4.3. ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ
ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ:
- ਭਾਈ ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਅਕਤੂਬਰ, 1972 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਰਦਾਰ ਚੰਚਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਚਰਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਬੱਡੀ ਅਤੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਸਪੋਰਟਸ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1988 ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਮੌਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗਤਕੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ।
- 1984 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ KCF ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ: ਉਹ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। BKI ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1978 ਦੀ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਈ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜੀਵਨੀ ਵੇਰਵੇ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ KCF ਅਤੇ BKI ਵਿਚਕਾਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਰਣੀ 3: 13 ਅਗਸਤ, 1991 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਯੋਧੇ
| ਨਾਮ | ਉਰਫ਼ (Alias) | ਜਥੇਬੰਦੀ | ਅਹੁਦਾ/ਭੂਮਿਕਾ |
| ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ | – | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) | ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ |
| ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਪੱਪੂ | ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ | ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) | ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ |
| ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ | – | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI) | ਮੈਂਬਰ/ਯੋਧਾ |
5. ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ: “ਮੁਕਾਬਲੇ”, ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ
ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ: ਰਾਜ ਦਾ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਦੀ “ਸ਼ਹਾਦਤ”। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
5.1. “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦਾ ਸੰਦਰਭ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ, “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਇੱਕ ਆਮ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਝੜਪ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਤਮ-ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਅਸਲ ਵਿੱਚ “ਝੂਠੇ” ਸਨ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (extrajudicial executions) ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪਰਦਾ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਕਸਰ ਸ਼ੱਕੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਸੁੰਨਸਾਨ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣ 1991 ਦਾ ਪੀਲੀਭੀਤ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੇਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 10 ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੱਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ 43 ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਇਹ ਕੇਸ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਕਸਰ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ “ਦੰਡ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” (culture of impunity) ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦੋਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ।
5.2. ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ
ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਉਲਟ, ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਧਰਮ ਜਾਂ ਕੌਮ ਲਈ ਜਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ “ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਿਰਫ਼ ਮੌਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਲੀਦਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, “ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।”
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਅਤੇ “ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੈਲਰੀਆਂ” ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੌਮੀ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ – ਰਾਜ ਦਾ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਅਤੇ ਪੰਥ ਦਾ “ਸ਼ਹੀਦ” – ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ, ਅਸੰਗਤ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਵੰਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5.3. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ
ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾ, ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ 13 ਅਗਸਤ, 1991 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੋਜਾਲਾ, ਬਟਾਲਾ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 16 ਸਾਲਾ ਲੜਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ – ਉਹੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਜੋ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਉਸੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਚੌਥਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਖਾੜਕੂ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੀ ਇਹ ਉਸੇ ਦਿਨ ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਘਟਨਾ ਸੀ? ਜਾਂ ਕੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ “ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ” ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪੀੜਤ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਨਾਮ ਹੋਵੇ? ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਖਾੜਕੂ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਉਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਲੰਬੀ, ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਸੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸੀ ਸਬੂਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ (ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ) ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ
6. ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਵਿਰਾਸਤ
ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦੀ ਉਪਜ ਸੀ। ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਉੱਚ ਆਗੂ ਬਣਨ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਜੋਸ਼, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਿੱਧੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਇਸ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਸਨ।
ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਸੰਗਠਨ ਦੇ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਹਨ, ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਜਿਸਨੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਸੱਚ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਉਸ ਪੂਰੇ ਦੌਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ, ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਪਈਆਂ, ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕੀਮਤ ਕਿੰਨੀ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਦਰਦਨਾਕ ਗੁੰਝਲਤਾ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਹੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤ੍ਰਾਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਘੁੱਕ: Shaheed Bhai Jassa Singh Ghuk
7. ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ – FAQs
1. ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਕੀ ਹੈ?
- ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia-1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਦਰਜੇ ਦੇ ਆਗੂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ,
- ਜੋ 1984 ਦੇ ਸਾਕੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ “ਸ਼ਹਾਦਤ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।
2. ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕੀ ਸਨ?
- ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਪਹਿਲਾ, ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ। ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- ਇਸ ਨਿੱਜੀ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਸਮੂਹਿਕ ਹਮਲੇ ਨੇ ਭਾਈ Jaswant Singh Ahluwalia ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਚਿਆ ਹੈ।
3. 13 ਅਗਸਤ, 1991 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?
- ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। ਖਾੜਕੂ ਪੱਖੀ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਸੀ ਜੋ ਕਈ ਘੰਟੇ ਚੱਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 8 ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਅਤੇ 18 ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਇਸ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਦਿਨ, ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 16 ਸਾਲਾ ਲੜਕੇ ਦੀ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
4. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1984 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਸਨ।
- ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੱਕੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਪ੍ਰਥਾ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ “ਦੰਡ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ।
5. ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਧਰਮ, ਸੱਚ, ਨਿਆਂ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਉੱਚੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਮੌਤ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਬਲੀਦਾਨ ਹੈ। ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।
- ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਯੋਧਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ, ਨੂੰ ਉਹ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਬਲੀਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦਰਜਾ ਸਰਕਾਰੀ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਦੇ ਲੇਬਲ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #ShaheedLegacy #JaswantSinghAhluwalia #Punjab1984 #HumanRights #DocumentaryWriting #KhalistanCommandoForce
1 thought on “Jaswant Singh Ahluwalia (1958-1991): The Untold Story of a Tragic Warrior”