ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ (1948–1984)

ਸ਼ਹੀਦ Bhai Major Singh Nagoke – ਅਟੱਲ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਦੇ ਸਹੀ ਨਾਇਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ੀ।

ਧਰਮ ਹੇਤ ਸਾਕਾ ਜਿਨਿ ਕੀਆ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ

ਭੂਮਿਕਾ: ਨਾਗੋਕੇ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਧਰਤੀ ਅਤੇ 1978 ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਦੀ ਗੂੰਜ

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਧਰਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੇ ਅਣਖੀ ਯੋਧਿਆਂ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, ਸ੍ਰੀ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਸਿਆ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਸਪੂਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ੱਰ੍ਹੇ-ਜ਼ੱਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦਾ ਦਿਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਾਲੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਵਲੂੰਧਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਆਪਣੇ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਘਿਨਾਉਣਾ ਪਾਪ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਰਕਧਾਰੀ (ਨਿਰੰਕਾਰੀ) ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਤੇਰਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ; ਨਰਕਧਾਰੀ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਦੇਹਾਂ ‘ਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨੱਚ ਕੇ ਆਪਣੀ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਘੋਰ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਕਾਰੇ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅੱਗ ਬਾਲ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਣਗਿਣਤ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਮ Bhai Major Singh Nagoke ਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਪੰਥ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰ ਲਿਆ।

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ: ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਧਨੀ

ਜਨਮ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ

Bhai Major Singh Nagoke ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1950 ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋਕੇ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਹਰਭਜਨ ਕੌਰ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੈਣ, ਬੀਬੀ ਸਵਰਨ ਕੌਰ ਸੀ । ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਠਰੰਮਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ 21 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਮਾਂ ਦਾ ਸਾਇਆ ਉੱਠ ਗਿਆ।

ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਨੇਹ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਗੋਕੇ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।  

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ, ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿੱਦਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰੁਸ਼ਨਾਏ। ਇਸੇ ਮਨਸ਼ਾ ਨਾਲ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸੰਥਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਿਰਮਲੇ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ।

ਇਹ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੰਗੀ ਗਈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਰੀ ਲਗਨ, ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਆਲਮ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਥਿਆ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀਆਂ ਚਾਰ ਵਾਰ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੱਤ ਨਿਤਨੇਮ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਕੰਠ’ ਕਰ ਲਿਆ, ਭਾਵ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰ ਲਿਆ ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਇੰਨਾ ਗਹਿਰਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਠ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਕਦੇ ਵੀ ਪੈਸੇ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਕਿੱਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਬਖਸ਼ੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ।  

ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਸਰੂਪ: ਸਰੀਰਕ ਬਲ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਖਸ਼ੇ ‘ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ’ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦਾ-ਜਾਗਦਾ ਸਰੂਪ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਬਲ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਦਭੁੱਤ ਸੁਮੇਲ ਸੀ।

ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫੁਰਤੀਲੇ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਯੋਧਾ ਸਨ। ਗੱਤਕੇ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਪੰਜ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਾਅ-ਪੇਚ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਦੇਖ ਕੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਗੱਤਕਾਬਾਜ਼ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਕਬੱਡੀ ਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਚੁਸਤੀ ਦਾ ਲੋਹਾ ਹਰ ਕੋਈ ਮੰਨਦਾ ਸੀ।  

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਘੋੜਸਵਾਰੀ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਦੌੜ ਲਗਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ । ਇਹ ਸਭ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੋਸ਼, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਗੋਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੱਤਕੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਇਹ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪਣੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਹੁਨਰ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋਣ।  

ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ। 1974 ਵਿੱਚ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਮਰਯਾਦਾ’ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤਿੰਨ ਸਪੁੱਤਰਾਂ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਅਜੈਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।

ਇੱਕ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹਾਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪੰਥ ਦੀ ਖਾਤਰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।  

ਪੰਥਕ ਰਾਹਾਂ ‘ਤੇ: ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਧਿਆਏ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਥਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਚਲਾਏ ਗਏ 36ਵੇਂ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋਕੇ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ।

ਇਹੀ ਉਹ ਮੌਕਾ ਸੀ ਜਦੋਂ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੂਹਾਨੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ। 8 ਤੋਂ 10 ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੱਕ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵੱਲੋਂ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੀਰਤਨ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਲੱਖਾ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਨਾਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਬੁੱਕਲ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨਾਲ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਪੂਰੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ-ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ।  

ਇਸ ਰੂਹਾਨੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, 11 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ‘ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ’ ਛਕੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁਖੀ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਟਕਸਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸੱਚੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹੈ।”

ਇਹ ਸ਼ਬਦ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਜੀ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਏ। ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣ ਗਏ ।

ਇਹ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਪ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।  

ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਣ: ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਤਲਾਸ਼

ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠਾ ਸਾਕਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ

ਜਿਸ ਦਿਨ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਥ ਸੇਵਾ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ ਪਿਆ। 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ, ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ, ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰੂ, ਗੁਰਬਚਨਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬੀ-ਬਲਾਕ, ਰੇਲਵੇ ਕਲੋਨੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।  

ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜ਼ਹਿਰ ਉਗਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸੇਵਾ ਲਈ ‘ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ’ ਹਨ।  

ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨੇਤਾ, ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ। ਪਰ ਅਕਾਲੀ, ਜੋ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸਨ, ਨੇ ਪੰਥ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ । ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਨੇ ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਮਰਯਾਦਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬੋਲਣਾ ਸਰਾਸਰ ਗਲਤ ਹੈ।  

ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। “ਸਤਿਨਾਮ” ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਕਲੀ ਸਮਾਗਮ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਡਰਪੋਕ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।

ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰਬਚਨਾ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਗੈਸ ਦੇ ਗੋਲੇ ਸੁੱਟਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁੰਡੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਤੇਰਾਂ(13) ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਸਮੇਤ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੋ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਜ਼ੁਲਮ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਅਕਾਲੀ ‘ਪੰਥਕ’ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਹੋਰ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ।  

ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਹੱਦ ਹੋ ਗਈ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਤੇਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਤਾਂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਸੁਣਵਾਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਰਨਾਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ 70 ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ‘ਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਰਬਚਨਾ ਨੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ 52 ਕੈਦੀ ਛੁਡਵਾਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਮੈਂ 70 ਕੈਦੀ ਛੁਡਵਾਏ ਹਨ।” ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਰਗੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਨਸਾਫ਼ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।  

ਦਿੱਲੀ ਮਿਸ਼ਨ: ਗੁਰਬਚਨੇ ਦਾ ਹਿਸਾਬ

ਜਦੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੰਥਕ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋਖੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਾਬੁਲ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਨਿਡਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਤੇਰਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਲਈ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਅਜਿਹੇ ਸਿੰਘ ਜੋ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣ।

ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀਪੂਰਵਕ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਹਰ ਪਹਿਲੂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲੇ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ 16 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਜਥੇ ਵਿੱਚ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ।

ਉਹ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਚਲਾ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਲੈ ਕੇ ਗਏ । ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ। ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ, 16 ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਦੀ ਕੋਠੀ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਕੰਡਿਆਲੀ ਤਾਰ ਕੱਟੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰਬਚਨਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।  ਦੇਰ ਰਾਤ, ਗੁਰਬਚਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਪ੍ਰਤਾਪਿਆ, ਭਾਰਗੰਜ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ।

ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਪਹੁੰਚੇ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਲ ਬਣ ਕੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। 16 ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਚਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਕੇ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ “ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ” ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ, ਸਾਰੇ 16 ਸਿੰਘ ਪੂਰੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ।

ਪੰਜਾਬ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਹਥਿਆਰ ਦਿੱਲੀ ਨੇੜੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋਕੇ ਵਿਖੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ।  

ਪੰਥ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਲਈ ਕਾਲ: ਨਿਰੰਤਰ ਸੇਵਾ

ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦਾ ਕਾਰਜ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਸੀ, ਅੰਤ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਡਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਪੰਥ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਖੌਫ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਮੁਖਬਰ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਲੜੀ ਤਹਿਤ, ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨਾ, ਜਿਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਾਂਸੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਈਜੈਕਰ ਮੁਸੀਬਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮੇਤ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਨਰਕ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਚੌਕੜੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਸੀ।

ਇਹ ਉਹ ਸਿੰਘ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਥ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਸੇਵਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਇੰਨਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ।  

ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਾਖੀ: ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਦਾ ਸੋਧਾ

ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨਾ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੌਖਲਾ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਬੇਗੁਨਾਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਖੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇਸ ਸਮੇਂ, ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਰਚੰਦ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਚਾਲਾਂ ਚੱਲੀਆਂ। 23 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1983 ਨੂੰ, ਹਰਚੰਦ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ, ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ।

ਇਹ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ, ਸਧਾਰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕਦੋਂ ਸੰਤ ਜੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਂਪ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ।

ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਰਗੇ ਯੋਧੇ ਸੰਤ ਜੀ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਸਨ।  25 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1983 ਨੂੰ, ਸਧਾਰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਮਾਂਡੋ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਖੁਦ ਵੀ ਸਧਾਰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸੰਤ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿੱਖ ਗੱਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ, ਸਾਰੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨਾਲ ਗੱਦਾਰੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।”

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦੇ ਇਸ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜੋੜਾ ਘਰ ਵੱਲ ਗਿਆ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਨਰਕ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ, ਸਧਾਰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸਾਰੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਪਣੀਆਂ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੱਜ ਗਏ।

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ “ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ” ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਿਕਲ ਗਏ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ‘ਟੱਲੀ ਐਂਡ ਜੈਕਬ’ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਪੰਨਾ 97 ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:  

“ਅਪ੍ਰੈਲ 1983 ਵਿੱਚ, ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਡਿਪਟੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਏ.ਐਸ. ਅਟਵਾਲ, ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਆਇਆ; ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਨੇੜੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਵੱਲ ਤੁਰਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਦਿਨ-ਦਿਹਾੜੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦਰਜਨਾਂ ਗਵਾਹ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਸੌ ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਟੁਕੜੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ।

ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਖੌਫ਼ ਅਜਿਹਾ ਸੀ, ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਇੰਨਾ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ – ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੁਆਰਾ ਅਪਾਹਜ ਅਤੇ ਮਜਬੂਰ – ਕਿ ਉਸਦੇ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਸਿਰਫ਼ ਭੱਜ ਗਏ; ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਭੱਜ ਕੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕ ਗਏ। ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਟਰ ਸੁੱਟ ਲਏ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।

ਕਾਤਲਾਂ ਨੇ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਭੰਗੜਾ ਪਾਇਆ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਟਹਿਲਦੇ ਹੋਏ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ। ਅਟਵਾਲ ਦੀ ਲਾਸ਼, ‘ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਛਲਣੀ’, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪਈ ਰਹੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਮਨਾ ਸਕਿਆ।”  

ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਜੰਗ

ਰਾਮਗੜੀਆ ਬੁੰਗੇ ਤੋਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਤੇ ਕਹਿਰ

ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਸੀ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਨੇ ਪੂਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਅੰਤਿਮ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮੂਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਹਮਲੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਾਨ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿਰ ਵਰਸਾਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਪਿਆ । ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਲਈ ਮੌਤ ਦਾ ਪੈਗਾਮ ਬਣ ਕੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਫੌਜ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਦਮੀ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰੋਕੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ।  

ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ

ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਾਰ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਦਲੀ। ਉਹ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਭਿਆਸੀ, ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ।

ਇਹ ਬੰਕਰ ਵੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੁੱਖਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਵੱਲ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਹ ਵੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਮਾਨ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਲੰਬੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ।  ਇਸ ਨਵੇਂ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਫੌਜ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਗੋਲੀਆਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 6 ਜੂਨ ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪਾਸੇ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ, ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਫੌਜ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ।  ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫੌਜ ਦੇ ਜਨਰਲ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਗਿਆਨੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿਣ, ਅਤੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ।

ਗਿਆਨੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਿੰਘਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਅਣਖ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅਸੀਂ ਗੱਦਾਰ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਸਿੰਘ ਹਾਂ। ਇਸ ਫੌਜ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪਿਆਰੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਲੜਾਂਗੇ।

ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਨੰਦ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਹਨ।” ਇਸ ਦਲੇਰਾਨਾ ਜਵਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫੌਜ ਦੇ ਜਨਰਲ ਨੇ ਪੰਜ ਹੋਰ ਟੁਕੜੀਆਂ ਭੇਜੀਆਂ, ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਫੌਜ ਸਿੱਧੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਇਰਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਦੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਘ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ।

ਇਸ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਕਾਰਨ, 9 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਭਿਆਸੀ, ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰੀ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਪੱਟੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ । ਸ਼ਹੀਦ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।  

ਅੰਤਿਮ ਸਬਦ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਮਰ ਦਸਤਖ਼ਤ

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਾਗੋਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਧਰਮੀ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਤੱਕ ਦੀ ਇੱਕ ਗੌਰਵਮਈ ਯਾਤਰਾ ਹੈ। Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਚੁੱਕੀ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਟੇਕ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਦੀ ਅਡੋਲ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਨਿਆਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼, ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ। Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ, ਹਨ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹਿਣਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਗੋਕੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ  Shaheed Bhai Amrik Singh Khalsa – 1948–1984

ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)

1 : Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?

Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਏ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ।  

2 : 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ?

ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ, ਗੁਰਬਚਨਾ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸ 16 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਅਹਿਮ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।  

3 : ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ?

25 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1983 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਟਵਾਲ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਅਤੇ ਗੱਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਖਤ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ।  

4 : ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿੱਥੋਂ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ?

ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ਤੋਂ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਟੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ।  

5 : Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?

ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਸਿੱਧੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਮੋਰਚਾ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਦੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ। ਇਸ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਕਾਰਨ 9 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ Bhai Major Singh Nagoke ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਭਿਆਸੀ, ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ।  

ਜੇ ਤੁਸੀਂ  ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ  ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ  Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!

✍️  About the Author – Kulbir Singh

Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.

Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍

© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।

#BhaiMajorSinghNagoke #Shaheed #SikhHistory #NeverForget1984 #DamdamiTaksal #SikhMartyr #Khalistan