---Advertisement---

Shaheed Bhai Mengha Singh Babbar – 1952–1984 | First Martyr of 1984 Sikh Resistance

Shaheed Mengha Singh Babbar smiling in white dress, 1957–1984
---Advertisement---

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਰਫ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (1952–1984) 1984 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।


Table of Contents

ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੀ ਅਰਦਾਸ: ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਤਾਂਘ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar

“ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਮੇਰਾ ਇਹ ਸਰੀਰ ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਵੇ। ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਜੀ, ਮੈਂ ਰਣ-ਤੱਤੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਿੱਠ ਨਾ ਵਿਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂ। ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਜੀ, ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਮਿਹਰ ਕਰਨੀ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਗੋਲੀ ਮੇਰੀ ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਨਾ ਵੱਜੇ, ਸਗੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ‘ਤੇ ਝੱਲਾਂ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਔਗੁਣਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣਾ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਬਖਸ਼ਣਾ।” ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਰੂਹ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਰਦਾਸ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।

ਇਹ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਰਦਾਸ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਉਸ ਜਜ਼ਬੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮੰਗੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਖ਼ਰੀਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁਭਾਗ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਲਈ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਵਾਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦਲੀਲ, ਕਿਸੇ ਮਿਸਾਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਲਾਲਚ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਚਾਅ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤਾਕਤ, ਕੋਈ ਡਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਹਟਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਬਖਸ਼ੇ ਹੋਏ ਸਿਦਕ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦੀ ਇਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਰਦਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਜੀਵਤ-ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਅਤੇ ਪਰਮ ਲਕਸ਼ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦੀ ਇਹ ਤਾਂਘ ਸਿਰਫ਼ ਮਰਨ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਰਨ ਦੀ ਸੀ – ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਛਾਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਰ ਸਹਿ ਕੇ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਜੀਵਨ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ 1 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ ਵਾਪਰਿਆ ਸਾਕਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਅਚਨਚੇਤ ਵਾਪਰੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਸੀ।  

ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰਨ ਦਾ ਵਕਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਉਡੀਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਕਿਸਮਤ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੀਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਵੇ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਇਸੇ ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਨੌਜਵਾਨ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਦਰਦ ਦੀ ਚਿਣਗ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਯੋਧਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਵਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਵਾਨਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਗਾਥਾ ਹੈ।

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਉਭਾਰ

ਯਮੁਨਾ ਨਗਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ

ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇਗਾ, ਦਾ ਜਨਮ 1957 ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨਗਰ, ਜਗਾਧਰੀ ਵਿਖੇ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਯਮੁਨਾ ਨਗਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਹੋਈ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ, ਕਿਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਧਾਰ ਸੀ।

ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਲਈ ਹੁਨਰ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ. (ITI) ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਵੈਲਡਿੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਏ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸਧਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਰਵਟ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਅਣਗਿਣਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪਿਆ ਯੋਧਾ ਅਜੇ ਸੁਸਤ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।  

1978 ਦਾ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਕਾ: ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ

13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ।

ਜਦੋਂ ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜਥਾ, ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਬੁਛਾੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ 13 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਵਹਿੰਦੇ ਲਹੂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਹਲੂਣ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦੇ ਕੋਮਲ ਹਿਰਦੇ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਅਮਿੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪੰਥਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਬਾਲ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਲਈ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸੱਟ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੋਹ ਤੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਪੰਥਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।  

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ) ਦਾ ਮਨ ਦੁਨਿਆਵੀ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਖਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਲਈ ਤਾਂਘਣ ਲੱਗੇ । ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ) ਅਕਸਰ ਕੀਰਤਨ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲੱਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਰਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਤਾਂਘ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਈ।

ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ, 1979 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਲੇ-ਮਹੱਲੇ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਅੱਗੇ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Mengha Singh Babbar (ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ) ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਪੈ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੂਜੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ । ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੜਾਅ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰੂਹਾਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਪੱਕਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੇ “ਮੈਂ” ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸਿੱਖ ਬਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ, ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ, ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਿੱਜੀ ਗੁੱਸੇ ਜਾਂ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।  

ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ: ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਾ ਜਨਮ

ਜਗਾਧਰੀ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖਤਾ

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਦਾ ਪੰਥਕ ਜਜ਼ਬਾ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਗਾਧਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਆਪਣਾ ਸਮਾਗਮ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਕਤਲ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਰਜ ਕਰ ਲਿਆ।

ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੇਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਉੱਥੇ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਟੈਂਡ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸਨ, “ਅਸੀਂ ਇਸ ਝੂਠੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਜਿਸ ਸਰਕਾਰ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਜਾਈਏ?” ।

ਇਹ ਬਿਆਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸ ਡੂੰਘੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ 1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਠ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਹ ਕਦਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ‘ਤੇ, ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਕੇਸ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ ।  

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਗਮਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ

ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਨਾਲ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 1979 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਏ । ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਿੱਧੇ 1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ, ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ । ਇਹ ਕਦਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸੀ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਲਈ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰੀਆਂ ਸਨ।

ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਥ ਦਾ ਦਰਦ ਸੀ। ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੇ “ਚਲਦਾ ਵਹੀਰ” ਨਾਮਕ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਪੂਰੇ ਤਨ-ਮਨ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਉਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲਿਆ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।  

ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਬੱਬਰਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ “ਖ਼ਾਲਸਾ ਫਾਰਮ” ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕੈਂਪ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਇਸ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸੇ ਕੈਂਪ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਣਨਾ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਭਾਈ ਸੁਲੱਖਣ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਨੋਖ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਉਸਤਾਦ ਸਿੰਘ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਅਤੇ ਲਗਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਪ੍ਰੇਮ ਇੰਨਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਸਾਂਝਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ: ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਇੰਨੀਆਂ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਹ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਅੰਜਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, 1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਚਿਣਗ ਨੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਵਾਲਾ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਸੀ।  

ਗੁਪਤਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਸਿਦਕ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ

ਜਦੋਂ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਧਣ ਲੱਗੀਆਂ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤਵਾਸ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਗੁਪਤਵਾਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਪਲ ਫੜੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧਿਆਨ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਲੁਕੇ ਰਹਿਣ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਆਮ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਨੇਮ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਕੀਮਤੀ ਸੀ।

ਗੁਪਤਵਾਸ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਔਖੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਿਤਨੇਮ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਹੋਏ, ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚਦੇ, ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ । ਇਹ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦਾਅ ‘ਤੇ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ, “ਜੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋੜ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ?” । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਡੋਲ ਸਿਦਕ, ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਨਾਲ ਅਥਾਹ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਬੂਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਬਗਾਵਤ ਸੀ।

ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਦਾ ਡਰ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਦਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਰੋਜ਼ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਝੁਕਾਉਣ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਜੋੜਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ।  

ਜੂਨ 1984: ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ

1 ਜੂਨ, 1984: ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਰਦਨਾਕ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। 1 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਮੈਲੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਹਮਲਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ” ਦਾ ਕੋਡ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।

ਦੁਪਹਿਰ ਕਰੀਬ 12 ਵਜੇ, ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. (CRPF) ਅਤੇ ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ. (BSF) ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਦਰਸ਼ਨੀ ਡਿਉੜੀ, ਲੰਗਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ ਅਤੇ ਬੀਬੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਲੜੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ, ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 9 ਜੂਨ, 1982 ਨੂੰ ਅਕਹਿ ਅਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੋਰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਕੇ, ਪਹਿਲਾ ਜਾਮ-ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੀਣ ਦਾ ਮਾਣ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਯੋਧੇ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ।  

ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੋਰਚਾ: ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਆਖਰੀ ਯੁੱਧ

ਜਦੋਂ 1 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਫੋਰਸਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਜਾਂ ਝਿਜਕ ਦੇ, ਤੁਰੰਤ ਆਪਣਾ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰ ਰਹੇ ਤਿੰਨ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ । ਇਸ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਿਆ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਡਰ ਨਾਮ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਸੀ – “ਮੈਂ ਰਣ-ਤੱਤੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਿੱਠ ਨਾ ਵਿਖਾਵਾਂ।” ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸੇ ਪ੍ਰਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤੋਂ ਛੁਪ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਮੰਗਿਆ ਸੀ।  

“ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ!”: ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਪਲ

ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਵਰ੍ਹਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਇੱਕ ਸਨਾਈਪਰ (sniper) ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਪੈ ਗਈ। ਸਨਾਈਪਰ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਗਾ ਕੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ, ਜੋ ਸਿੱਧੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੱਥੇ ਵਿੱਚ ਆ ਵੱਜੀ । ਗੋਲੀ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਮੇਂਘਾ ਸਿਆਂ!! ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ??” ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹੋਏ ਵੀ, ਉਸ ਯੋਧੇ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਸੁੱਚੇ ਬੋਲ ਸਨ।

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਰੇ ਹੋਸ਼ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ!!!” । ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਸੀ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ, ਉਸ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਆਖਰੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੱਚਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛਾਤੀ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਖਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।  

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਸਵਾਸ

ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਭਾਈ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ । ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰਿਆ ਅਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਖੇ ਲੈ ਆਏ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੱਟੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਯੋਧੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਇਲਾਹੀ ਕੀਰਤਨ।

ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ – ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮਿੱਠਾ ਕਰਕੇ ਮੰਨਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ।  

Shaheed Bhai Mengha Singh Babbar – First Sikh martyr of 1984 from Babbar Khalsa
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ – First Sikh Martyr of 1984 Resistance

ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਸਨਮਾਨ: ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ

ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਜਦੋਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦਰਦ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਿੰਘ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ।

ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੀਆਂ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੋਖੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਕਦਮ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸੰਕਟ ਦੀ ਘੜੀ ਵਿੱਚ, ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਅਸਲ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੇ।  

ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕੱਕਾਰ, ਚੋਲਾ ਅਤੇ ਦੁਮਾਲਾ ਸਜਾਇਆ। ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ।

ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਸਾਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਦੇਹ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਲੋਈ (ਚਾਦਰ) ਭੇਟ ਕੀਤੀ । ਹੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਚਾਦਰਾਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਸਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੰਗਤ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਇਕੱਠ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Mengha Singh Babbar ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਚਿਖਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦਿਖਾਈ । ਚਿਖਾ ਦੀਆਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਲਈ ਜੂਝ ਮਰਨ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਸਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਐਲਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਤੈਅ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।  

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ: ਇੱਕ ਅਮਰ ਵਿਰਾਸਤ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਰਫ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਉਸ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜੋ ਔਖੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੌਮ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਤੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੰਥ ‘ਤੇ ਭੀੜ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਣ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ, ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1 ਜੂਨ, 1984 ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ‘ਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਖਰੀ ਬੋਲ “ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ!” ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਸਿਦਕ, ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦੁੱਤੀ ਗਾਥਾ ਹੈ।

ਉਹ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮੌਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਲਈ ਜੂਝਣ ਅਤੇ ਧਰਮ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਸੱਚਮੁੱਚ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਫਲ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ, ਇਸ ਧੰਨ ਰੂਹ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਈਏ।

ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ Shaheed Bhai Major Singh Nagoke


ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)

1. ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ?

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1957 ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨਗਰ, ਜਗਾਧਰੀ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ।  

2. ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੋੜ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ?

13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੋੜ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ।  

3. ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਿਉਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਇਸ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ 1 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ।  

4. ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਖਰੀ ਬੋਲ ਕੀ ਸਨ?

ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੱਥੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਡਿੱਗ ਪਏ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਖਰੀ ਬੋਲ ਸਨ, “ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ!!!” ।  

5. ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਬਾਰੇ ਖਾਸ ਗੱਲ ਕੀ ਸੀ?

ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਸ੍ਰੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪੂਰੇ ਪੰਥਕ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਸਕਾਰ SGPC ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।  


ਜੇ ਤੁਸੀਂ  ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਰਫ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ  ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ  Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!

✍️  About the Author – Kulbir Singh

Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.

Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍

© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।

#ShaheedMenghaSingh #BabbarKhalsa #OperationBlueStar #SikhHistory #FirstMartyr1984 #KhalistanMovement #NeverForget1984

Join WhatsApp

Join Now
---Advertisement---

Leave a Comment