ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ‘ਸੁੱਖਾ’
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੀ ਅਣਦੱਸੀ ਗਾਥਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਮਾਣ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ। ਪੜ੍ਹੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ।
Sukhdev Singh Sukha: ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਅਮਰ ਯੋਧੇ ਦੀ ਗਾਥਾ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ, ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਣਖ ਨਾਲ ਜਿਊਣ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਗੌਰਵਮਈ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੌਮੀ ਸਵੈਮਾਣ, ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੌਮੀ ਗੈਰਤ ਅਤੇ ਅਣਖ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲੇਗੀ, ਤਾਂ ਦੋ ਨਾਮ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲਏ ਜਾਣਗੇ – ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਜਿੰਦਾ’।
ਇਹ ਉਹ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਠਾਰਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ। ਇਹ ਲੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਕੌਮ ਦੇ ਨਾਇਕ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦਾ ਇੱਕ ਅਦੁੱਤੀ ਸਫ਼ਰ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ, ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵੀ ਹੈ।
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਵਿਰਸਾ
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜਨਮ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗੰਗਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਚੱਕ ਨੰਬਰ 11 ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਅਮੀਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਥਾਹ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਮੇਂਘਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ।
‘ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ’ ਹੋਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭੈਅ ਅਤੇ ਭਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ, ਸੱਚ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ, ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਬੀਜ ਬੋਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਦਰੱਖਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਣਖ ਲਈ ਜੂਝਣਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਕਸਦ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਸੰਗਮ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ, ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ, ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਾਨਕਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਿਆਨ ਜੋਤੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੀ.ਏ. (ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਭੁੱਖ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਆਇਆ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. (ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ) ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਥਾਹ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੁਬਕੀਆਂ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ, ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
1984 ਦਾ ਸਾਕਾ: ਜਿਸਨੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ
1984 ਦਾ ਸਾਲ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਵਾਂਗ ਆਇਆ ਜਿਸਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਸਨ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਸ਼ਾ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦਾ ਰਾਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ – ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ। ਪਰ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਆਤਮਾ, ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਵਾਰ ਸੀ।
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਰੋਹ ਦੀ ਜਵਾਲਾ
ਜਦੋਂ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਵਰਗੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੋਹ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਵਾਲਾ ਭੜਕੀ ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਾ ਸਹਿਣਯੋਗ ਹਮਲਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ, ਸਭ ਕੁਝ ਬੇਮਾਅਨੀ ਹੋ ਗਏ।
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਸਵਾਲ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ – ਇਸ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕੌਣ ਲਵੇਗਾ? ਇਸ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਕੌਣ ਲਵੇਗਾ? ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ‘ਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ, ਆਪਣਾ ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ, ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਇਸ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰ ਪਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੌਮ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।
ਬਦਲੇ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ: ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚਾਲੇ
ਭਾਈ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ
ਘਰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ, ਪਰ ਰਾਹ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਇਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ, ਭਾਈ ਬਲਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਕੌਮੀ ਦਰਦ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਸਨ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਤੋਂ ਹਿਸਾਬ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਹੋਈ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨਾਲ ਹੋਈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ – ਉਹ ਸਨ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਜਿੰਦਾ‘। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ, ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ, ਜਜ਼ਬਾ ਅਤੇ ਮਕਸਦ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੌਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਯੋਧੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮਿਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਮੌਤ ਹਰ ਕਦਮ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਅਡੋਲ ਸਨ।
ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਅਰਦਾਸ
ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਦੁਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੌਮ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਔਰਤ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕਿਸ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰ ਪਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਪੰਥਕ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਜਿਗਰਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਨੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਓਟ ਹੈ।
ਦਿੱਲੀ: ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਇਹ ਉਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲੁੱਟੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ।
ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਏਨੀ ਫੈਲ ਗਈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਟੀਵੀ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਉਣੀਆਂ ਪਈਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸਦਾ ਅਸਰ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਨਵੰਬਰ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਾਤਲ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੌਮ ਦੇ ਸ਼ੇਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲੈਣ ਲਈ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਮਿਸ਼ਨ ਵੈਦਿਆ: ਹਮਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ
ਪੂਨਾ (ਪੁਣੇ) ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪਲਾਨ
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਵੈਦਿਆ। ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਹੀ ਉਹ ਸ਼ਖ਼ਸ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਪੂਰੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀ।
ਫੌਜ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅ-ਦ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਪੂਨਾ (ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਪੁਣੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਕੌਮੀ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪੂਨਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਪਹਾੜ ਵਾਂਗ ਅਟੱਲ ਸਨ।
ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਭਾਲ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ 17 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ ਪੂਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਪਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਪਤੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਵੈਦਿਆ ਉੱਥੋਂ ਘਰ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਝਟਕਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨੌਕਰ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਪਤਾ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਨੌਕਰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸਦਾ ਨੌਕਰ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਭਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ‘ਤੇ ਪਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹੀ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਨਵਾਂ ਘਰ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਬਰ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਣ।
ਸਜ਼ਾ-ਏ-ਮੌਤ ਦਾ ਦਿਨ: 19 ਅਗਸਤ, 1986
ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਦਿਨ ਆ ਗਿਆ ਜਿਸਦਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਸੀ। 19 ਅਗਸਤ, 1986 ਦੀ ਸਵੇਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਕਰੀਬ 11 ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਛਤਰੀ ਲੈ ਕੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਵੈਦਿਆ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਖੁਦ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਉਸਦਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਪਿੱਛੇ ਦੂਜੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸੀ।
ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਨ, ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੈਦਿਆ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਾਰ ਪਾਰਕ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦਣ ਲੱਗਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਸਿੰਘ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਹੀ ਮੌਕੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਮੌਤ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਜਦੋਂ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਵੱਲ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਵੈਦਿਆ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬੈਠਣ ਲੱਗਾ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਕਾਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਲਿਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਗੁਆਏ, ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਗੋਲੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਆਪਣੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਅਣਖ ਨਾਲ ‘ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ’ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕੌਮ ਦੇ ਯੋਧੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲੈਣਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।
ਫਰਾਰੀ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ
ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਅਗਲਾ ਕੰਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਸੀ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਉਸ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੂਨਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੂਨਾ ਤੋਂ ਬੰਬਈ (ਹੁਣ ਮੁੰਬਈ) ਲਈ ਇੱਕ ਬੱਸ ਫੜੀ।
ਬੰਬਈ ਪਹੁੰਚ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਅਗਲਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਰਗ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉੱਥੋਂ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਚਲੇ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਫਰਾਰੀ ਯੋਜਨਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਵੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਫਿਲਹਾਲ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸਮਾਂ ਢੁਕਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ: ਇੱਕ ਹਾਦਸਾ
ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 17 ਸਤੰਬਰ, 1986 ਨੂੰ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਆਪਣੇ ਉਹ ਹਥਿਆਰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਪੂਨਾ ਪਰਤੇ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਥੇ ਹੀ ਛੁਪਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਵਾਹਨ ‘ਤੇ ਉਹ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਨਾਲ ਭਿਆਨਕ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਪਛਾਣ ਪਤਾ ਲੱਗੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ।
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੂੰ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਬੇਰਹਿਮ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇੜੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣ ਸੀ। ਪਰ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਨੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਝੱਲਿਆ।
ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਭੱਜ ਨਾ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਅਪਾਹਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਪੁਲਿਸ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੱਤ ਕੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਂਦਿਆਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਭਿਆਨਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਨਾ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ, ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਕਹਾਣੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਮੌਤ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਹੇਠ ਮੁੜ ਮਿਲਾਪ
ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ
ਪੂਨਾ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੈਦ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸੋਦਰਿ ਰਹਿਰਾਸਿ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ‘ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ’ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ। ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਕੋਠੜੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਨਾਲ ਕੰਬ ਉੱਠੀਆਂ।
ਨੇੜੇ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਜੈਕਾਰੇ ਸੁਣੇ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡਿਆ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਜੈਕਾਰੇ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਜਿਗਰੀ ਯਾਰ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha, ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਪਛਾਣ ਲਈ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਾਵੁਕ ਪਲ ਸੀ। ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਜੁਦਾਈ ਅਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵੇਂ ਯੋਧੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸਲਾਖਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਨ।
“ਸੁੱਖਾ” ਅਤੇ “ਜਿੰਦਾ”: ਜੋੜੀ ਜੋ ਸਦਾ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈ
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਦੋਵੇਂ ਵਿਛੜੇ ਹੋਏ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕੱਠੇ ਰਹੇ – ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ, ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੱਕ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੜ ਮਿਲਾਪ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਦੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ, ਦੋ ਹੌਸਲਿਆਂ ਅਤੇ ਦੋ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ।
ਅਤੇ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਹ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਜੋੜੀ, ‘ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ’, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈ। ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕੌਮੀ ਅਣਖ ਅਤੇ ਗੈਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਹਨ।
ਅੰਤਿਮ ਸਫ਼ਰ: ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ
9 ਅਕਤੂਬਰ, 1992: ਪੂਨੇ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ
ਲੰਬੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਕਈ ਸਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣ ਅਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 9 ਅਕਤੂਬਰ, 1992 ਦਾ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪੂਨਾ ਦੀ ਯੇਰਵਾੜਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ, ਦੋਵਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਹੱਸਦੇ-ਹੱਸਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਰੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀ ਲਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਡਰ ਜਾਂ ਪਛਤਾਵਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮਿੱਠਾ ਕਰਕੇ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਉਸਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਖੇਡ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਲਿਖ ਗਈ।
ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਬਹਾਲੀ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਉਸ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਮਨੋਬਲ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜੋ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਸਹਿਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਕੌਮ ਦੀ ਅਣਖ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨਾਮਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਦਲੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਨਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਬੀਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਤਾਕਤ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ, ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੌਮੀ ਫਰਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਭਵਿੱਖ, ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਣਖ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦੀ ਜੋੜੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ‘ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੋ ਚਮਕਦੇ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਅੱਗੇ ਨਾ ਝੁਕਣ ਅਤੇ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਲਈ ਜੂਝਣ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ Shaheed Bhai Harjinder Singh Jinda (1962–1992)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਕੌਣ ਸਨ?
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜੋ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਉਹ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜੋ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
2. ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀ?
ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੌਮੀ ਗੈਰਤ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।
3. ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ?
ਇਹ ਘਟਨਾ 19 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪੂਨਾ (ਹੁਣ ਪੁਣੇ) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
4. ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?
ਲੰਬੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ 9 ਅਕਤੂਬਰ, 1992 ਨੂੰ ਪੂਨਾ ਦੀ ਯੇਰਵਾੜਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
5. ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ?
ਭਾਈ Sukhdev Singh Sukha ਦੀ ਮਾਤਾ, ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਔਰਤ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਪੰਥਕ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਸੀ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#ShaheedSukhdevSinghSukha #BhaiJinda #KhalistanCommandoForce #OperationBlueStar #SikhHistory #UntoldStory #NeverForget1984
