ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu (1966–1992) ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨਿਰਭੀਕ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ। ਉਹਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਥਕ ਲਹਿਰ ਲਈ ਅਮਰ ਜੋਤ ਬਣੀ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu – ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: ਦੋ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਟਕਰਾਅ
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡੇ। ਇਹ ਦੌਰ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਭਾਰ, ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਦੀ ਮੰਗ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਵਿਆਪਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਮ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ‘ਥਾਰੂ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਝਲਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ, ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ “ਜੁਝਾਰੂ” (ਯੋਧਾ) ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਚਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਢਾਂਚੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕਾਨੂੰਨ, ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦੂਜਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਧਰਮ, ਪਛਾਣ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਕੀ ਦਮਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਗਾਥਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੱਚਾਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਤੇ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਟੀਚਾ ਉਪਲਬਧ ਤੱਥਾਂ, ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੇ ਜੀਵਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੜਤਾਲ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਵਾਦਿਤ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇਵੇ।
ਅਧਿਆਇ 1: ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪਿੜ – ਮਾਝੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ
1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਸੰਕਟ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ, ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ “ਅੰਨ ਭੰਡਾਰ” ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਖੇਤੀ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਘਟਾ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਪਰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਰੋਸ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ। ਇਸ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ।
ਇਸੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦਾ ਇਲਾਕਾ, ਜੋ ਮਾਝੇ ਦਾ ਦਿਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਖਾੜਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ: ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣਾ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ।
ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਧੱਕੇ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਮਾਹੌਲ ਹੀ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਗਏ।
ਅਧਿਆਇ 2: ਇੱਕ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਜੁਝਾਰੂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1963 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਥਾਰੂ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ, ਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਹ ਛੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਭਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਵੀ ਇਸੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
ਪਿਤਾ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸੋਚ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਲਈ ਸਰਹਾਲੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾ (ITI) ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਆਪਣਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ, 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੀ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਇਸ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਅਛੂਤੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ।
ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਦਮਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਮਕੈਨਿਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਭੈਣ-ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣ ਲਿਆ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਅਧਿਆਇ 3: ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
ਜਦੋਂ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਲਈ। ਸਿੱਖ-ਪੱਖੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਦਿਵਾਇਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਰੀਬੀ ਸਾਥੀ, ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਜਾਂ ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਨੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਫੌਜ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲਵੇਗੀ, ਤਾਂ ਕਈ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਚੋਣਵੇਂ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਘੇਰਾ ਤੋੜ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਉਸ ਸਮੂਹ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜੋ ਇਸ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲੇ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮਕਸਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਵਰਗੇ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਲਈ ਇਹ ਲੜਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬਣ ਗਈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗਿਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।
ਅਧਿਆਇ 4: ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ – ਦੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF), ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵੱਖਰੀ ਸਮਝ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਕਚਹਿਰੀ ਤੋਂ ਛੁਡਾਉਣਾ, ਇੱਕ ਧਿਰ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੀ ਧਿਰ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰਿਆ ਕਾਰਨਾਮਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜਾਇਜ਼ਤਾ (legitimacy) ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ (sovereignty) ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
4.1: ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ” ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (UAPA) ਤਹਿਤ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ । ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, KCF ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ।
ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ, ਜਥੇਬੰਦੀ ‘ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ, CRPF ਅਤੇ BSF ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਮਾਰਨਾ, ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, KCF ‘ਤੇ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 1995 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਹੱਥ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ, ਲੁੱਟਾਂ-ਖੋਹਾਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਵਸੂਲੀ ਵਰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਸੀ ।
ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu (ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕੁਝ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ) ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖਾੜਕੂ ਸੀ। ਇੱਕ ਖਾਸ ਘਟਨਾ, ਜੋ ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, 27 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1987 ਨੂੰ ਵਾਪਰੀ, ਜਦੋਂ KCF ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਕਚਹਿਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ, ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁਡਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਰਾਜ ਲਈ, ਇਹ ਘਟਨਾ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੀ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
4.2: ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ, KCF ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ “ਜੁਝਾਰੂ” ਜਾਂ “ਧਰਮੀ ਯੋਧੇ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਆਪਕ ਜ਼ੁਲਮ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣਾ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਜਾਇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦ।
ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਇੱਕ “ਲੋਕ ਨਾਇਕ” ਜਾਂ “ਰਖਵਾਲੇ” ਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ-ਪੱਖੀ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਅਸੂਲਾਂ ਵਾਲੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੁੱਟ-ਖੋਹ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ, ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ, ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਾਲਮ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦੀਆਂ ਕਚਹਿਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁਡਾਉਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰਿਆ ਕਾਰਨਾਮਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਗੂ ਨੂੰ “ਦੁਸ਼ਮਣ” ਦੀ ਕੈਦ ਵਿੱਚੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਅਪਰਾਧੀ” ਸੀ, ਉਹ ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਨਾਇਕ” ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ 5: ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਕਹਿਰ: ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ
ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਕਸਰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ” ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਨੀਤੀ ਵਜੋਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ।
ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਕਥਿਤ ਰਾਜਕੀ ਦਮਨ ਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਉਦਾਹਰਣ ਬਣਿਆ। ਜਦੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਦ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ, ਭਾਈ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲੂ’ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਟੀਸ਼ੂ’ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ-ਪੱਖੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਇਸ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਦਮੇ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ, ਦਾ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਕਹਿਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। 1986 ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਟੀਸ਼ੂ’ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲੂ’ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕੀਮਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਕੇ ਚੁਕਾਈ।
ਇਹ ਦਾਅਵੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ-ਪੱਖੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ-ਅਧਾਰਿਤ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf), ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰਨ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਡਾਟਾਬੇਸ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਥਾਰੂ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ‘
ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 1986 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 1987 ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ (extrajudicial execution) ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਸੁਤੰਤਰ, ਤੀਜੀ-ਧਿਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪੁਸ਼ਟੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਗਏ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ,
-ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਭਾਈਚਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ 6: ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ ਅਤੇ ਮੌਤ – ਇੱਕ ਅਣਸੁਲਝੀ ਗੁੱਥੀ
ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਓਨੇ ਹੀ ਵਿਵਾਦਿਤ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਉਲਝਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ-ਪੱਖੀ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਥਾਰੂ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ 24 ਅਗਸਤ, 1988 ਨੂੰ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਉੱਥੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਰਾਣਾ’ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ (ਸ਼ਹਾਦਤ) ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ 26 ਅਗਸਤ, 1987 ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਅੰਤਰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ, ਰਿਕਾਰਡ-ਕੀਪਿੰਗ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੋਵਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ਇੱਕ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ”।
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ-ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਫਰਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
| ਪਹਿਲੂ | ਸਰਕਾਰੀ/ਪੁਲਿਸ ਬਿਰਤਾਂਤ (ਅਖਬਾਰੀ ਰਿਲੀਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ) 1 | ਸਿੱਖ/ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਬਿਰਤਾਂਤ XX | ਸਿੱਖ/ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਬਿਰਤਾਂਤ | xx |
| ਘਟਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ | ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ “ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲਾ” (Fierce Encounter) | ਇੱਕ “ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ” (False Encounter) ਜਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ | ||
| ਤਾਰੀਖ਼ | 24 ਅਗਸਤ, 1988 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ: 21 ਅਗਸਤ, 1988; ਮੌਤ: 24 ਅਗਸਤ, 1988 (ਜਾਂ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਅਨੁਸਾਰ 26 ਅਗਸਤ, 1987) | ||
| ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਹਿਰਾਸਤ | ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ; ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਗਈ | ਇੱਕ ਮੁਖਬਰ ਦੀ ਸੂਹ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ; ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਗੁਪਤ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਤਸ਼ੱਦਦ | ||
| ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ | ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ | ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬੇਰਹਿਮ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹੱਤਿਆ | ||
| ਸਥਿਤੀ | ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ | ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਾਰਨ ਤੁਰਨ-ਫਿਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ | ||
| ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸ਼ਾਮਲ | ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ | ਬਠਿੰਡਾ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ) |
ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਕਿਸੇ ਸੁਤੰਤਰ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਇੱਕ ਆਮ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ –
-ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ “ਅਣਪਛਾਤੇ” ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਖੁਦ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ । ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ” ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇਨਾਮਾਂ, ਤਰੱਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ।
ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਸੰਦਰਭ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਥਾਰੂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਜ਼ਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਖਾਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਇਸ ਲਈ, ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਅਣਸੁਲਝੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਇ 7: ਵਿਰਾਸਤ – ਸ਼ਹੀਦ ਜਾਂ ਖਲਨਾਇਕ?
ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਡੂੰਘੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦਾ ਹੈ: ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਅਤੇ “ਸ਼ਹੀਦ” ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਲਨਾਇਕ ਅਤੇ “ਅੱਤਵਾਦੀ”। ਇਹ ਵੰਡ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹਾਦਤ’ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਬਹੁਤ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਚਾਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਤੱਕ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਧਰਮ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ “ਕੌਮ ਦੇ ਯੋਧੇ” ਸਨ ਜੋ ਇੱਕ ਦਮਨਕਾਰੀ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, “ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ” । ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਾਇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ 1984tribute ਵਰਗੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ, ਜੋ ਕਾਨੂੰਨ, ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖੰਡਤਾ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਇੱਕ “ਕੱਟੜਪੰਥੀ” ਅਤੇ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸਨ, ਜੋ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਰਗੇ ਇੱਕ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਰਾਜ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ, ਕਚਹਿਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣਾ, ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ, ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
-ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੱਤਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਜਾਇਜ਼ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸਨਮਾਨ ਜਾਂ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੱਟਦੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਜੋ ਨਾਇਕ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਜ ਲਈ ਖਲਨਾਇਕ ਹੈ। ਰਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ-ਪਾਸੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਅਸਲ ਮੁਲਾਂਕਣ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ
ਰਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਗਾਥਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਆਮ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਿਹਰੇ ਵਜੋਂ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਰਤਾਂਤ—ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਦਾ—ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ‘ਤੇ ਬਹਿਸ ਨਹੀਂ ਹਨ,
-ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਸ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਅੰਤਿਮ ਫੈਸਲੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜਵਾਬਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਮਨੁੱਖੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਥਾਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਗੁਆ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਰਾਜਕੀ ਦਮਨ ਵਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਅਸਲ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ, ਜ਼ਬਰਨ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਠੋਸ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੋਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਅਤੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇਹ ਵਿਵਾਦਿਤ ਅਧਿਆਇ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਭਾਈ Ranjit Singh Tharu ਜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੁਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਅਤੀਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ Jaswant Singh Khalra (1952–1995)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਵਾਦਿਤ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ (ਜਨਮ 1963, ਮੌਤ 1988) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਥਾਰੂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ ਜੋ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸਨੇ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਧਿਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ “ਜੁਝਾਰੂ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀ।
2. ‘ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ 24 ਅਗਸਤ, 1988 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ “ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 21 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ।
3. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਕੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸੰਗਠਨ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ?
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸੰਗਠਨ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ, ਸਿਆਸੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ, ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ, ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ।
4. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ?
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ, ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਟੀਸ਼ੂ’ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਬਿੱਲੂ’, ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਵੀ ਇਸੇ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ “ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ” ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ।
5. ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਲਈ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ “ਧਰਮੀ ਯੋਧਾ” ਸਨ ਜੋ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਵਰਗੇ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਜਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਲਈ, ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧੀ ਜਾਂ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਹੈ। ਰਾਜ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਧਿਰ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਉਹ ਦੂਜੀ ਧਿਰ ਲਈ ਅੱਤਵਾਦ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਥਾਰੂ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#RanjitSinghTharu #PunjabInsurgency #KhalistanMovement #HumanRights #FalseEncounter #SikhHistory #DocumentaryReport
