31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ Beant Singh ਦਾ ਕਤਲ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ? ਜਾਣੋ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ, ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ।
Beant Singh ਕਤਲ ਕਾਂਡ (1995): ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰ ਦਾ ਸਿਖਰ
31 ਅਗਸਤ 1995 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦਿਨ, ਸ਼ਾਮ ਲਗਭਗ 5 ਵੱਜ ਕੇ 10 ਮਿੰਟ ‘ਤੇ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਧਮਾਕੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 17 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਸਤਿਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਮਾਂਡੋ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਮਾਰੇ ਗਏ ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਲਈ, ਇਹ “ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ” ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਕੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਅਮਨ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਲਕਿਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਟੇਟ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਦਹਿਸ਼ਤ, ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ, ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣ ਦੇ ਇੱਕ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ । ਇਹ ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਧੁਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਗਭਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ , ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ “ਸ਼ਹੀਦਾਂ” ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਅਦਾਲਤਾਂ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨਾਮਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ, ਨੇ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੱਲੇ ਲੰਬੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖ ਇਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ, ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਅਸ਼ਾਂਤ ਪੰਜਾਬ
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ਕਿਸੇ ਵਕਤੀ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ 1970ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਧਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ, ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲਈ ਰੱਖਿਆ।
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਕਾਰਨ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, 1973 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੱਲੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੀ । ਇਸ ਮਤੇ ਰਾਹੀਂ ਸੂਬਿਆਂ ਲਈ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਕਰਾਰ ਦੇਣਾ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠ ਦੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧ ਗਈ । ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਨੌਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਆਧਾਰ ਮਿਲਿਆ ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜੇ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1984 ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਹੀਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1 ਤੋਂ 10 ਜੂਨ 1984 ਦਰਮਿਆਨ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਸ਼ੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋਈ।
ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਸਥਾਨ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਰੋਹ ਦੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮੀ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੜਾਅ ਦੀ ਅਸਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤਹਿਤ, ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਸਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ, ਭਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਵੱਲੋਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕਾਈ ਗਈ। ਇਹਨਾਂ ਦੰਗਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ “ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ” ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ।
ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਚੱਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ, ਅਤੇ 1984 ਦੀ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਵਿਚਕਾਰ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਰਨ ਵਿੱਚ ਦਹਾਕੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ, ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਹ ਉਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪਿਛੋਕੜ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ।
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ (1992-1995): ਅਮਨ ਜਾਂ ਦਹਿਸ਼ਤ?
25 ਫਰਵਰੀ 1992 ਨੂੰ, Beant Singh ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ । ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੁਲਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। Beant Singh ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚੋਂ “ਅੱਤਵਾਦ” ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਅਮਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਾ
Beant Singh ਦੀ ਸਰਕਾਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚੋਣਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਥਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵੋਟਿੰਗ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬਹੁਮਤ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਆਈ ।
ਇਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਅਕਸਰ “ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਵਾਪਸੀ” ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਮੁੜ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ “ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰੱਖਿਅਕ” ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ । ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੀਤਾ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ: ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਸੱਚ
ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੱਚ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰਦਾ ਹੈ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਫਿਜ਼ੀਸ਼ੀਅਨਜ਼ ਫਾਰ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ 1992 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ:
- ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ): ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ “ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ” ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀਆਂ-ਦੁਕੱਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਸੀ । ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।
- ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨਾ: ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਜਾਂ ਖੇਤਾਂ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਥਹੁ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ । ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਗੱਲ ਟਾਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਪਤਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।
- ਤਸ਼ੱਦਦ: ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਇੱਕ “ਰੁਟੀਨ” ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨ ਲੈਣ, ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਢਵਾਉਣ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
- ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ: ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਖੁਲਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ “ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ” ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਤੂਬਰ 1995 ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਖੁਦ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਹੋਈ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀਆਂ: ਏਸ਼ੀਅਨ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ “ਸਿੰਘਾ” ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਰੱਕੀਆਂ, ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ।
ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ “ਦੰਡ-ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ” (culture of impunity) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਇਸੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਟੇਟ ਖੁਦ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਚਦੀ ਹੈ।
ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼: ਯੋਜਨਾ ਤੋਂ ਅੰਜਾਮ ਤੱਕ
Beant Singh ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ Beant Singh ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।
ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
Beant Singh ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (BKI) ਨਾਮਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਲਈ । ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1978 ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਭਾਰਤ, ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1985 ਦੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182 ਦੀ ਬੰਬਾਰੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ । ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਇਸੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਉੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਤਿਆਰੀ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਤੱਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਤਲ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨਵੰਬਰ 1994 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ । ਇੱਥੇ ਹੋਈ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਨਹੀਂ ਰੁਕੇਗਾ । ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ।
ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਮਲੀਜਾਮਾ ਪਹਿਨਾਉਣ ਲਈ ਭਾਈ ਹਵਾਰਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਦਦ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਦੋ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ, ਨੂੰ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੱਖਾ (ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲ), ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਿਓਰਾ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਯੋਧੇ ਵੀ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ।
ਇਸ ਟੀਮ ਨੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਤੈਅ ਕੀਤੀਆਂ। ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ, RDX ਵਿਸਫੋਟਕ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਅਗਸਤ 1995 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਹਵਾਰਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਏ ਗਏ । ਹਮਲੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਅੰਬੈਸਡਰ ਕਾਰ ਖਰੀਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ VIP ਗੱਡੀ ਵਰਗਾ ਦਿੱਖ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਦੀ ਚੋਣ: ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ
ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਆਤਮਘਾਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸੇਵਕ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ, ਦੋਵੇਂ ਤੁਰੰਤ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ । ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਕੌਣ ਮੁੱਖ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਉਛਾਲ ਕੇ ਜਾਂ ਪਰਚੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਨਿਕਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ ਬੈਕਅੱਪ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਜੇਕਰ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਚੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਹਿਰ ਟੁੱਟ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ ਬਣਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਸੀ।
31 ਅਗਸਤ 1995: ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਵਰਣ
31 ਅਗਸਤ 1995 ਦਾ ਦਿਨ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਦਿਨ ਵਾਂਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮੰਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਮਲੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਭ ਕੁਝ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਸਨ, VIP ਦਿੱਖ ਵਾਲੀ ਚਿੱਟੀ ਅੰਬੈਸਡਰ ਕਾਰ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ RDX ਬੈਲਟ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ।
ਦੁਪਹਿਰ ਲਗਭਗ 1:30 ਵਜੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰੇਤ ਪਹੁੰਚੇ। ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਹੇ ਸਨ । ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਕੱਤਰੇਤ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇਗਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ RDX ਨਾਲ ਭਰੀ ਬੈਲਟ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀ, ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਹਿਨੀ, ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜੈਕਾਰਾ ਲਗਾ ਕੇ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਸ਼ਾਮ ਲਗਭਗ 5 ਵੱਜ ਕੇ 10 ਮਿੰਟ ‘ਤੇ, ਜਦੋਂ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਬੁਲੇਟ-ਪਰੂਫ ਕਾਰ ਵੱਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਤਣਾਅ ਵੱਧ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਚਿੱਟੀ ਅੰਬੈਸਡਰ ਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ VIP ਪੋਰਟੀਕੋ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੈ ਆਏ ਅਤੇ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਰੋਕ ਲਿਆ ।
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ । ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਇੰਜਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡੋ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਲੱਗੇ, ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਨੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਚੀਕਿਆ, “ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਫੜੋ,” ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ।
ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਿਮੋਟ-ਕੰਟਰੋਲਡ ਬੰਬ ਦਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਕੰਨ-ਪਾੜਵੇਂ ਧਮਾਕੇ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ । ਧਮਾਕਾ ਇੰਨਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ ਕਿ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੁਲੇਟ-ਪਰੂਫ ਕਾਰ ਦੇ ਪਰਖੱਚੇ ਉੱਡ ਗਏ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ।
ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਟੁੱਟ ਗਏ ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਧੂੰਆਂ, ਖੂਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਖਿੱਲਰ ਗਏ। ਇਸ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਵਿੱਚ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 16 ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਰਾਹੀਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ Beant Singh ਦਾ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਨਿਆਂਇਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਇਸ ਕੇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ, ਮੁਕੱਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਮੁੱਦਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਾਂਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੇਸ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ (CBI) ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਸੀਬੀਆਈ ਨੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਕਈ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ, ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ, ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਿਓਰਾ, ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਕੇਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਬੁੜੈਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ।
ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਜਨਵਰੀ 2004 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ, ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ, ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਿਓਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੈਦੀ, ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ 90 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ ਪੁੱਟ ਕੇ ਬੁੜੈਲ ਦੀ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਈ ਹਵਾਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਭਿਓਰਾ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਦਕਿ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਨੂੰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ 2015 ਵਿੱਚ ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ।
ਲੰਬੀ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੁਲਾਈ 2007 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੀਬੀਆਈ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ, ਜਦਕਿ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਦੋਸ਼ੀਆਂ—ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ—ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਕਤੂਬਰ 2010 ਵਿੱਚ, ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ।
ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦਾ ਕੇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਅਤੇ ਚਰਚਿਤ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਕੋਈ ਵਕੀਲ ਕਰਨ ਜਾਂ ਅਪੀਲ ਦਾਇਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ 31 ਮਾਰਚ 2012 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਫੈਲ ਗਿਆ।
ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਦੁਆਰਾ ਦਾਇਰ ਰਹਿਮ ਦੀ ਅਪੀਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ । ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਹਿਮ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਲੰਬਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁੱਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| ਨਾਮ (Name) | ਸੰਗਠਨ (Organization) | ਦੋਸ਼/ਭੂਮਿਕਾ (Allegation/Role) | ਅਦਾਲਤੀ ਫੈਸਲਾ (Court Judgment) | ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ (Current Status) |
| ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ | ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ (Human Bomb) | ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ (Died in blast) | ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ |
| ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ / ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ | ਬੈਕਅੱਪ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ | ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ (ਬਰਕਰਾਰ) | ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ; ਰਹਿਮ ਦੀ ਅਪੀਲ ਲੰਬਿਤ ਹੈ |
| ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ | ਮੁੱਖ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ | ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ, ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ | ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ |
| ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ | ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ / ਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ | ਉਮਰ ਕੈਦ | ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ, ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ |
| ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੱਖਾ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ / ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ | ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ / ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ | ਉਮਰ ਕੈਦ | ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ |
| ਭਾਈ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਜੀਨੀਅਰ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ | ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ / ਬੰਬ ਬਣਾਉਣਾ | ਉਮਰ ਕੈਦ | ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ |
| ਭਾਈ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ | ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ | ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ | ਉਮਰ ਕੈਦ | ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ |
ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ
Beant Singh ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸਟੇਟ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਅਤੇ “ਕਾਤਲ” ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ “ਸ਼ਹਾਦਤ” ਦੇ ਸੰਕਲਪ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਦਿਆਂ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਾ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਪੰਥਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ 23 ਮਾਰਚ 2012 ਨੂੰ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਸੰਸਥਾ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਨੂੰ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” (National Martyr) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ “ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ” (Living Martyr) ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਰ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾਓ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਾਂਭਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC), ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। SGPC ਨੇ ਹੀ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਲ ਰਹਿਮ ਦੀ ਅਪੀਲ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਖੁਦ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ। SGPC ਦਾ ਤਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੇ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਹੋਮਲੈਂਡ ਦੇ ਟੀਚੇ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰੀਆਂ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਪੰਥਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ Beant Singh ਕਤਲ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧਿਕ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ।
ਸਿੱਟਾ: ਵਿਰਾਸਤ, ਯਾਦ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਖੋਜ
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਹਿੰਸਕ ਸਿਖਰ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਦੋ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ “ਨਾਇਕ” ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦ” ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰਾਂ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਪਤਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਕਤਲ ਇਸੇ ਦੂਜੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਨਤੀਜਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਟੇਟ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਲੰਬੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਭਾਵੇਂ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ—ਜੋ ਹੁਣ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅਦਾਲਤਾਂ, ਸਿਆਸੀ ਮੰਚਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਲੰਬਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮ, ਅਤੇ 1980-90ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਉਡੀਕ, ਇਹ ਸਭ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ਖ਼ਮ ਅਜੇ ਵੀ ਭਰੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਜੇ ਵੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ।
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇੱਕ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਦੇ ਵੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇ ਕੇ ਨਹੀਂ ਚੁਕਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹਿਸਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਾਪਤਾ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਲਚਕੀਲੀ ਭਾਵਨਾ, ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਦਰਦਨਾਕ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਵੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਾਹਨੇਵਾਲ Mandeep Singh Sahnewal (2012): The Definitive Story of Justice and Revenge
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ?
- ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਪਿੱਛੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਹਮਲਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਅਸਥਿਰਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ 1992-1995 ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਇਸ “ਕਤਲੇਆਮ” ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਸੀ।
2. ਇਸ ਕਤਲ ਨੂੰ ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ?
- ਇਸ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲੇ ਰਾਹੀਂ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ, ਜੋ ਖੁਦ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ, ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ RDX ਵਿਸਫੋਟਕ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਉਡਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 16 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
3. ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਕੌਣ ਸਨ?
- ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ, ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ (ਜਨਮ: 1970) ਨੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋ ਗਈ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ (ਜਨਮ: 1967) ਨੂੰ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਬੈਕਅੱਪ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਫਿਲਹਾਲ ਰੋਕ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ।
4. ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਬਣਿਆ?
- ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਮੁੱਖ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ ਗਈ, –
- -ਪਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2012 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਹਿਮ ਦੀ ਅਪੀਲ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਲੰਬਿਤ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੋਸ਼ੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰਾ, ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੱਖਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹਨ।
5. ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ (ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ) ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC), ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸਟੇਟ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਜ਼ੁਲਮ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ।
- ਇਸੇ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ “ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕੌਮ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਲੀਦਾਨ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
[ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ] ਦੀ ਕਹਾਣੀ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਉਸ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਲੇਖ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਹੈ।ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਅਹਿਮ ਪਹਿਲੂ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਲਾਈਕ ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#BeantSingh1995 #DilawarSinghBabbar #SikhHistory #PunjabInsurgency #HumanRightsPunjab #ShaheedLegacy #DocumentaryReport
