Bhai Tota Mahita, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1629 ਈ. ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀਰਗਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਧਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾ, ਗੁਰੂ ਭਗਤੀ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਉਲੇਖਿਤ “ਉੱਚ ਜਿਨਸੀਅਤ” ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ।
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸੰਗਤ: Bhai Tota Mahita
Bhai Tota Mahita ਦਾ ਜਨਮ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਿਤਾ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਦੀਕਸ਼ਾ ਲਈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਤਮਿਕ ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਈ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਂ: ਯੁੱਧ ਕਲਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ “ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ” ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, Bhai Tota Mahita ਨੇ ਭਾਈ ਤਿਲੋਕਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਤਲਵਾਰ, ਬੰਦੂਕ (ਮਸਕਟ), ਅਤੇ ਭਾਲੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਦਾ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ (ਮਈ 1629)
ਮਈ 1629 ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਮੁਖਲਿਸ ਖਾਨ ਨੇ 7,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਬਾਜ਼ (ਬਾਜ਼) ਨੂੰ ਪਕੜ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
Bhai Tota Mahita ਦੀ ਵੀਰਤਾ
ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ, Bhai Tota Mahita ਅਤੇ ਭਾਈ ਤਿਲੋਕਾ ਨੇ ਅਗਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਮਾਹਰਤਾ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਪਰ, ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਦੋਵੇਂ ਯੋਧੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ “ਪਹਿਲੀ ਸੰਗਰਾਮੀ ਘਟਨਾ” ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਲੇਖ
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਾਰ 11, ਪਉੜੀ 18 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਟੋਟਾ ਮਹਿਤਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ:
“ਉੱਚ ਜਿਨਸੀਅਤ ਵਾਲਾ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ।”
ਇਹ ਟਿੱਪਣੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਉਚਾਈ, ਯੁੱਧ ਕੌਸ਼ਲ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ
Bhai Tota Mahita ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਘਟਨਾ ਸੀ:
- ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਨੀਂਹ: ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਲਿਦਾਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
- ਧਾਰਮਿਕ-ਸੈਨਿਕ ਸੰਤੁਲਨ: ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵੇਂ ਨਾਲ ਸੰਪੰਨ ਹੋਣ।
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ: ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਲੇਖ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Bhai Nandlal ji: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਮਹਿਤਾ ਕੌਣ ਸਨ?
ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਮਹਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1629 ਈ. ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
2. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ?
ਉਹ ਤਲਵਾਰ, ਮਸਕਟ (ਬੰਦੂਕ), ਅਤੇ ਭਾਲੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗ ਸਨ।
3. ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਲਿਖਿਆ?
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਾਰ 11, ਪਉੜੀ 18 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਉੱਚ ਜਿਨਸੀਅਤ ਵਾਲਾ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ” ਲਿਖਿਆ।
4. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਸੀ?
ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਬਾਜ਼ (ਬਾਜ਼) ਨੂੰ ਪਕੜੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
5. ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਮਹਿਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕੀ ਹੈ?
ਉਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਵੀਰਤਾ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਈ ਤੋਤਾ ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਉਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਤਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਾਂਗ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਾਰੀਰਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੋਵੇਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵੰਤ ਹੈ।
ਸਰੋਤ:
- The Sikh Encyclopedia
- SikhiWiki
- Discover Sikhism
- Bhai Gurdas Vaaran
