Bhai Gurmukh Singh (1959–1989) ਨੇ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ 1989 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ’ਚ ਝੂਠੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸੂਰਮੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਹੁਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਵਿੱਚ Bhai Gurmukh Singh ਘੋਖਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ 1984 ਦੇ ਨਰਸੰਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਅਣਖ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਰਹੇਗਾ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
Bhai Gurmukh Singh ਦਾ ਜਨਮ 1959 ਈ. ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ (ਪੱਟੀ ਨੇੜੇ) ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਹਰਬੰਸ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵੀਰਸਾ ਸਿੰਘ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਦਾਗਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਪਲ਼ਿਆ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਰਲ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮੁਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਬਣੀ।
1984: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਕਾਲਾ ਅਧਿਆਇ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੀ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਨਰਸੰਹਾਰ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਗਹਿਰੀ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਧਕੇਲ ਦਿੱਤਾ। ਦਿੱਲੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਹਥੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ, ਪਰੰਤੂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਦੇ 14 ਸਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਈ ਅਨਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾੜਾ ਨੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। Bhai Gurmukh Singh ਘੋਖਾ ਨੇ ਵੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫ਼ੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਐਤਿਹਾਸਿਕ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਜੁਝਾਰੂ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ
Bhai Gurmukh Singh ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਦਾ ਘਰ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਚੈੱਕ-ਪੋਸਟਾਂ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਰਸਤਿਆਂ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਵੀ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ, ਭਾਈ ਘੋਖਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਉਤਪੀੜਨ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਉਸਨੇ ਘਰ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫ਼ੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਗੁਰਮੱਤ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਉਸਦੇ ਸਾਹਸਿਕ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਛਪਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਭਿੰਡੀ ਔਲਖ ਦੀ ਘਟਨਾ: ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਰਾਤ
28-29 ਅੱਸੂ (ਸਤੰਬਰ-ਅਕਤੂਬਰ), 1989 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਘੋਖਾ, ਭਾਈ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਸੈਦੋ (ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ ਨੇੜੇ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਜਨਾਲਾ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਭਿੰਡੀ ਔਲਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸਾਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਬਾਈਨਾਂ ਨਾਲ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਵਿੱਚ ਵਿਅਸਤ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਆਮ ਬਾਤ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਨੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਿੰਡੀ ਔਲਖ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਜੁਝਾਰੂ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਚਾਲ ਚਲੀ: ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿਵਲ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟਰੈਕਟਰ-ਟ੍ਰਾਲੀਆਂ ’ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ, ਪਰ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਸੁੱਤੇ, ਸਿਵਲ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਮਾਲ ਮੰਡੀ: ਤਿੰਨ ਦਿਨੀ ਯਾਤਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
Bhai Gurmukh Singh (ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ), ਭਾਈ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਸੈਦੋ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕੁਖ਼ਿਆਤ ਮਾਲ ਮੰਡੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮਾਨਵੀਂ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, 1 ਕੱਤਕ 1989 (ਅਕਤੂਬਰ 1989) ਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੀ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ “ਭੱਜ ਰਹੇ ਆਤੰਕਵਾਦੀ” ਸਨ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਝੂਠ ਦੱਸਿਆ।
ਸਮਾਜਿਕ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ
Bhai Gurmukh Singh ਘੋਖਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ੋਕ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਰਾਗੀ ਜਥੇ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਬਲਿਦਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਸਮੁੱਚੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਗੂੰਜੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੂਰਮੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ।
ਵਿਰਾਸਤ: ਸਦੀਵੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
Bhai Gurmukh Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੰਨਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਬਲਿਦਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲਈ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਇਕਾਇਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ 1984 ਦੇ ਨਰਸੰਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੀਤ-ਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸੱਚਾਈ, ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਪਾਠ ਸਿੱਖਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਪਤੀ: ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ
ਸ਼ਹੀਦ Bhai Gurmukh Singh ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਦੇ ਵੀ ਬੇਕਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਭਰਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹੀਰੋ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿਰ ਨਾ ਝੁਕਾਇਆ। ਉਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਸਤ ਬਣ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੀਵਤ ਰਹੇਗੀ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ:
“ਸੀਸ ਦੀਆ ਪਰ ਸੀਸ ਨਾ ਝੁਕਾਇਆ॥”
ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਰਹੇਗੀ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸੰਚਲਨ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਵੇਗਾ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ Dr. Jaswant Singh ਐੱਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. (1965–1993): ਜੁਝਾਰੂ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਘੋਖਾ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ?
ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1959 ਈ. ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ (ਪੱਟੀ ਨੇੜੇ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
2. ਉਹ ਜੁਝਾਰੂ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਨਰਸੰਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਣਖ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਲੜਾਈ ’ਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
3. ਭਿੰਡੀ ਔਲਖ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋਇਆ?
28-29 ਅੱਸੂ 1989 ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਿਵਲ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਠਿਕਾਣੇ ’ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
4. ਉਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?
1 ਕੱਤਕ 1989 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਾਲ ਮੰਡੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਦਿਨੀ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
5. ਸਮਾਜ ਨੇ ਉਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਨਮਾਨਿਆ?
ਕਲਿਆਂ ਸਕਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਰਾਗੀਆਂ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ।
ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ਨਾਲ ਜੁੜੋ!
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਘੋਖਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ, ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭਾਵੁਕ ਹੋਏ ਹੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#ShaheedBhaiGurmukhSingh #KhalistanMartyrs #SikhBravery #PunjabHistory #1984SikhGenocide #SikhFreedomFighters #NeverForget1984
ਸੂਚਨਾ: ਇਹ ਲੇਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੂਜ਼ਰ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਤੱਥ, ਨਾਮ ਜਾਂ ਤਾਰੀਖ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਰੋਤ: 1984tribute.com।
