ਸ਼ਹੀਦ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ…
ਸ਼ਹੀਦ General Labh Singh (1952–1988) ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋর্স ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ। ਉਹਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸ਼ਹਿਦਤ ਅਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾਵਾਦ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨਾਇਕ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਅਣਖੀ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਖੇਡ ਕੇ ਜ਼ਾਬਰ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਾਮ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਸ਼ਹੀਦ General Labh Singh ਦਾ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਉਸ ਦਰਦ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਗਾਥਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ , ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ – ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਫ਼ਰ ਜੋ ਸਿਦਕ, ਬਹਾਦਰੀ, ਰਣਨੀਤਕ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਮਰ-ਮਿਟਣ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਲੇਖ ਉਸ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ General Labh Singh ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰੇਗਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹਾਨਾਇਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਕੌਮ ਦੇ ਰਾਖੇ ਤੱਕ
ਹਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਉਸਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। General Labh Singh ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣ ਲਿਆ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ
ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਦਾ ਜਨਮ 1952 ਵਿੱਚ ਤਰਨ ਤਾਰਨ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਮਾਝੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ , General Labh Singh ਨੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਬਤੌਰ ਸਿਪਾਹੀ ਭਰਤੀ ਹੋ ਕੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਈਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿ ਜਿਸ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਸਨ, ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸੰਦ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਜੋਂ General Labh Singh ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ। ਉਹ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਤਜਰਬਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਸ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਣਾ ਸੀ।
General Labh Singh ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਗਹਿਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਦੇਖਿਆ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਲਏ।
ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਸਾਕਾ: 1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦਾ ਦਿਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਦਿਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ, ਵਿਸਾਖੀ, ਮਨਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਾਕਾ ਵਾਪਰਿਆ ਜਿਸਨੇ General Labh Singh (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦਿਨ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਥਿਤ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ‘ਨਕਲੀ’ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ।
ਜਦੋਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜਥਾ, ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਗੁਸਤਾਖੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਖੂਨੀ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ 13 ਨਿਹੱਥੇ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ । ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਝੜਪ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਘਰ ਕਰ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸੀ ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, General Labh Singh (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਲਈ ਇਹ ਘਟਨਾ ਦੋਹਰੀ ਚੋਟ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਸ਼ਰੇਆਮ ਅਪਮਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜਿਸ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਉਹ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।
ਜਦੋਂ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੇ ਇੱਕ “ਨਿਆਂ ਦਾ ਖਲਾਅ” ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਲਈ, ਇਹ ਖਲਾਅ ਅਸਹਿ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਉਸਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ
1978 ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਗੜਦੇ ਗਏ। ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ General Labh Singh (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ। 1982-83 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, General Labh Singh (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰ ਪਏ ਜਿਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅਸਲ ਮਾਰਗ ਸਮਝਿਆ ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਬਗਾਵਤ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਹੁਣ ਹੋਰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਵਰਦੀ ਉਤਾਰ ਕੇ, General Labh Singh (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਸਿੱਧੇ ਉਸ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ – ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਅਤੇ “ਲਾਭ ਸਿੰਘ” ਵਜੋਂ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ
ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਹਿਬਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਕੇ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਲਈ ਉਹ ਰਹਿਬਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਜਨਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ “ਲਾਭ ਸਿੰਘ” ਵਜੋਂ ਅਮਰ ਹੋ ਗਏ।
ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ
ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, General Labh Singh ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਪਹੁੰਚੇ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ । ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ-ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਗੂ ਸਨ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ: ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਖੁਦ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।
ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ General Labh Singh ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
ਕੌਮ ਲਈ “ਲਾਭ” ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਜੌਹਰੀ ਵਾਂਗ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਬਹਾਦਰੀ, ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਅਤੇ ਹਰ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ – “ਲਾਭ ਸਿੰਘ”। ਇਹ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਜਿਸ ਵੀ ਮਿਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ “ਲਾਭ” ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।
ਇਹ ਨਾਮ ਬਦਲਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਕਾਰਜ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਪਛਾਣ, ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਟ, ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਲਾਭ ਸਿੰਘ”, ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਸਰਮਾਏ, ਵਜੋਂ ਮੁੜ-ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। “ਲਾਭ” ਵਰਗਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਹੈ।
ਇਸਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇਹ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ “ਅੱਤਵਾਦ” ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਕੌਮ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਰ ਸਫਲਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਰੀਕਾ ਸੀ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ: ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਢਾਲ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ “ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ” ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ।
ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੌਹਰ
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਅਹਿਮ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਬੰਕਰ ਬਣਾਇਆ ਜੋ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਲਈ ਕਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕੇ.ਐਸ. ਬਰਾੜ ਨੇ ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਇਸੇ ਬੰਕਰ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ ।
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਦੰਦ ਖੱਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਯੋਧਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਢਾਲ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ।
ਇਹ ਹਮਲਾ 1 ਜੂਨ ਤੋਂ 10 ਜੂਨ 1984 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਸਿੱਖ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਸਿਦਕ
ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਭੇਦ ਦੱਸ ਦੇਣ। ਉਹ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਨਜ਼ਰਬੰਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ।
ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ੁਲਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਦਕ ਨੂੰ ਡੁਲਾ ਨਾ ਸਕੇ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨੂੰ ਝੱਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਅਡੋਲਤਾ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਉਸ ਮਹਾਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਤੱਤੀਆਂ ਤਵੀਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠਣਾ, ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚੀਰੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਸਿਦਕ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸੰਗਠਿਤ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ। ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਇਸੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲਣਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।
ਜਲੰਧਰ ਕਚਹਿਰੀ ਤੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਹਾਈ
26 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ । KCF ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਬਾਡੀਗਾਰਡ, ਜਨਰਲ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ (ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ।
6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੀ ਲਈ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜਨਰਲ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਮਾਂਡੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਇੰਨਾ ਅਚਾਨਕ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੰਭਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਛੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਛੁਡਾ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋੜਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕਰਾਰੀ ਚਪੇੜ ਸੀ।
ਇਸਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ KCF ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁਖੀ, ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ, ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਦਨਾਮ “ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ , ਜਿਸਨੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਦੌਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।
ਜਨਰਲ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ KCF ਦੀ ਕਮਾਨ
ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੁੜ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ 9 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ, KCF ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਜਦੋਂ ਇਸਦੇ ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਨਾਜ਼ੁਕ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ, ਜਦੋਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਖਿੰਡਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ । ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੇ Lider ਬਣਨ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਆਈ।
ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਜਥੇਬੰਦਕ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੰਗਠਨਕਰਤਾ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ KCF ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਿੰਡੀ-ਪੁੰਡੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, KCF ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਛੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਕਾ ਕਮਾਂਡਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਲਈ ਏਰੀਆ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ। KCF ਦਾ ਹਰ ਸੈੱਲ 10 ਤੋਂ 15 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਹਾਈ ਕਮਾਂਡ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹ ਸਨ ।
ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਕਾਰਕੁਨ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਤੋਂ ਮਾਇਆ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਘਰਾਂ (safe houses) ਦਾ ਨੈੱਟਵਰਕ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ, ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਦਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਢਾਂਚੇ ਨੇ KCF ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।
ਕੌਮ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਐਕਸ਼ਨ
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ “ਕੌਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ” ਅਤੇ “ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ” ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ “ਨਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਜ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KCF ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਐਕਸ਼ਨ
| ਐਕਸ਼ਨ (Action) | ਮਿਤੀ (Date) | ਨਿਸ਼ਾਨਾ/ਉਦੇਸ਼ (Target/Objective) | ਨਤੀਜਾ/ਮਹੱਤਤਾ (Outcome/Significance) |
| ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਖਾਤਮਾ | 10 ਅਗਸਤ, 1986 | ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ, ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ; ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗੂੰਜ ਪਈ। |
| ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੈਂਕ ਐਕਸ਼ਨ | 12 ਫਰਵਰੀ, 1987 | ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਫੰਡ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ | ਲਗਭਗ 6 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ; ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦੇ; KCF ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ। |
| ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | 2 ਅਗਸਤ, 1987 | ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ, “ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਨੀਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ | ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ; ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। |
| ਦਿੱਲੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ | 1987 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ | ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਲਲਿਤ ਮਾਕਨ ਅਤੇ ਅਰਜਨ ਦਾਸ | 1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ; ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ। |
ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਅੰਤ: ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ
ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਸ੍ਰੀਧਰ ਵੈਦਿਆ, ਜੋ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ । ਉਸ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ, 37 ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੇਂਦਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਸਨ ।
ਜਨਰਲ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, 10 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ “ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਕਟਹਿਰੇ” ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸੌਂਪਿਆ । ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਵੈਦਿਆ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ KCF ਦੀ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੌਮ ਦੇ ਦੋਖੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਬਖਸ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ।
ਦਿੱਲੀ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ
ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੀੜਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲ, ਲੁੱਟ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ ਸੀ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਨ । ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲ ਬਣਾਇਆ।
ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਲਲਿਤ ਮਾਕਨ ਅਤੇ ਅਰਜਨ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਸਨ । 1987 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, KCF ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਸੇਵਾ ਯੂਨਿਟਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਨੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ “ਨਿਆਂ” ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ 1984 ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ।
ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੈਂਕ ਐਕਸ਼ਨ: ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਦਮ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਗਈ। 12 ਫਰਵਰੀ, 1987 ਨੂੰ, KCF ਦੇ 12 ਤੋਂ 15 ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਮਿੱਲਰ ਗੰਜ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ । ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਇੰਨੀ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਖੁਦ ਇਸਨੂੰ “ਇੱਕ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ” ਕਿਹਾ ।
ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਗੋਲੀ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ 6 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ (ਉਸ ਸਮੇਂ 58 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਜਾਂ 4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਦੀ ਰਕਮ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ, ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ “ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ” ਵਜੋਂ ਲਿਮਕਾ ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਪੈਸੇ ਨਾਲ KCF ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਹਥਿਆਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ AK-47 ਰਾਈਫਲਾਂ, ਖਰੀਦੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।
“ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ: ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ
ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੈਰੋ, ਜਿਸਨੂੰ 1987 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਲਮ “ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਲਈ ਬਦਨਾਮ ਸੀ । ਇਹ ਨੀਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਕਤਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਫਰਮਾਨ ਸੀ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
2 ਅਗਸਤ, 1987 ਨੂੰ, General Labh Singh ਨੇ ਖੁਦ ਇੱਕ KCF ਯੂਨਿਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਆਰਮਡ ਪੁਲਿਸ (PAP) ਦੇ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਰਿਬੈਰੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਸੈਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਮਰਨ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ KCF ਦੇ ਲੜਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਰਿਆ ਸਮਝ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਰਿਬੈਰੋ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ “ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਵਿਅਕਤੀ” ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ।
ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡ ਕੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ 1992 ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਯੂਨਿਟਾਂ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦੇ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉੱਥੇ ਵੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਲੁਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ।
ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਹਰ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅੰਤ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਜਾਮ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਇਸੇ ਸੱਚ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਦਰਜ ਹੋ ਗਿਆ।
ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ
12 ਜੁਲਾਈ, 1988 ਨੂੰ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਗੱਦਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਸਤੇ ਨੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਟਾਂਡਾ ਨੇੜੇ ਇੱਕ “ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਲੜਾਈ” ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ , ਪਰ ਸੱਚਾਈ ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਸੀ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦੇਣ।
ਪਰ ਉਸ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ । ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਕਤਲ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕਤਲ, ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸੀ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਬਹਾਦਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸਹਿ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਝੁਕੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਉਣਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।
ਇਸਨੇ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਪਰ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਗਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਨੈਤਿਕ ਜਿੱਤ ਸੀ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿਦਕ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੇ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੋਕ ਨਾਇਕ ਬਣ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਐਕਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ, ਕਵੀਸ਼ਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ।
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੁੱਟਰ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣ ਗਏ ।
ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ
ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ‘ਤੇ ਪੂਰੇ ਪੰਥ ਨੇ ਸੋਗ ਮਨਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। 18, 19, 20 ਅਤੇ 21 ਜੁਲਾਈ, 1988 ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੰਥਕ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ । AISSF ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ, ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ, ਜਨਰਲ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ।
ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤੁਕ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ: “ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀਆਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸਨ ਕਿ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ।
ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ
ਸ਼ਹੀਦ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ “ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ” ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਸਤਰ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦਾ ਕੀ ਫਰਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਭਾਈ General Labh Singh ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਹੋਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਉੱਕਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਪੰਥ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੋਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਗਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ… Shaheed Bhai Paramjit Singh Panjwar – 1960–2023
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
- ਸਵਾਲ: ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ? ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ। 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।
- “ਲਾਭ ਸਿੰਘ” ਨਾਮ ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਸੀ? —-ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ “ਲਾਭ ਸਿੰਘ” ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ “ਲਾਭ” ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ।
- ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ? —-KCF ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਆਰਕੀਟੈਕਟ) ਦਾ ਖਾਤਮਾ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ (ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 6 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ), ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੈਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ, ਅਤੇ 1984 ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
- ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੌਰਾਨ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ? —–ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
- ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ? —-12 ਜੁਲਾਈ, 1988 ਨੂੰ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਗੱਦਾਰੀ ਕਾਰਨ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ… ਦੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਦਿਓ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲਾਈਕ, ਸ਼ੇਅਰ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਈਏ! 🙏 ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ!
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#GeneralLabhSingh #KhalistanCommandoForce #SikhHistory #NeverForget1984 #SikhMartyr #Punjab #Khalistan
1 thought on “Shaheed General Labh Singh – 1952–1988 | Fearless Hero of Khalistan Struggle”