ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ Sukha and Jinda ਨੇ ਜਿਹੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਰਸਾਈ, ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ। ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਅਨੂਠੀ ਕਹਾਣੀ।
ਭੂਮੀਕਾ Sukha and Jinda
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਤਿ-ਉੱਤਾਲੀ ਦਸ਼ਕ ’ਚ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ‘ਚ ਨਵੀਂ ਅਗਵਾਈ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾਈ। ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੰਘਾਂ—ਸੁੱਖਾ (ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ (ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ)—ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਆਤਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਕੇ ਸਰਵੋਚ ਸੱਚਾਈ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਏ। ਇਹ ਉਭਾਰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਮਾਜਕ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਉ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ-ਭਰਪੂਰ ਪਹਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖੀਏ।
ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਆਗਮਨ
ਸੰਨ 1947 ਵਿੱਚ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਜਨਮ ਵਾਰਸੇਵਾਲੇ ਪਿੰਡ (ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੁੜ੍ਹਤਲ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖੀ ਜੀਅਣ-ਮਰਨ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈ। 1978 ‘ਚ ਟਕਸਾਲ ਭੰਡਾਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਉਠਾਇਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਕਥਨ, ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਰਤੀਹੀਣਤਾ ਨੇ ਯੁਵਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
Sukha and Jinda ਦਾ ਮੁਲਾਕਾਤੀ ਪਿਹਲਾ ਪਲ
Sukha and Jinda ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਆਦਿ-ਮੂਲਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। 1983–84 ਲਈ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਆਸਤਿਤਵ ‘ਤੇ ਹੋਈਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਨੇ ਢੀਠ ਹੌਂਸਲਾ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਲਕਸ਼ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੱਖ records ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਚੇਲੇ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਤ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗ
ਸਾਲ 1984 ‘ਚ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ‘ਚ ਦਰਅਸਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਗੜੇ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਦੁਖ ਤੇ ਗ਼ੁੱਸਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਯੁਵਾ Sukha and Jinda ‘ਚ ਦਿਮਾਗੀ ਹਿਲਚਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਆਪਣੇ ਆਤਮਸ਼ਹੀਦੀ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਕ ਰਾਹ ਅਪਣਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਣਡਿੱਠੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਬਣਾਈ।
ਸੁੱਖਾ ਤੇ ਜਿੰਦਾ ਦੇ ਅਹੰਕਾਰਿਕ ਕਦਮ
Sukha and Jinda ਨੇ ਸਿੱਖ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੋਰਸ ਬਣਾਈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਸੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਉਣ, ਸਮਾਜਕ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1985–86 ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਅਹਿਮ ਡਰਾਇਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੱਚ-ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਂ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰੌਸ਼ਨ ਹੋਇਆ।
10 ਅਗਸਤ 1986: ਪੁਨੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਵਾਕਿਆ
10 ਅਗਸਤ 1986 ਨੂੰ ਪੁਨੇ ਵਿਖੇ ਬਣਏ ਸੈਨਿਕ ਪੈਰੇਡ ਦੌਰਾਨ ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਕਦਮ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੈਦਿਆ ਨੇ 1984 ਦੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਆਗੂ ਹੋਕੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸੁੱਖਾ-ਜਿੰਦਾ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਐਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਸਨ। ਹਮਲੇ ‘ਚ ਵੈਦਿਆ ਈਹਲੇ ਹੋਏ, ਪਰ ਦੋਹਾਂ ਆਤਮ-ਸੰਕਲਪ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਕਦੀਂ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਣਗੇ।
ਪਕੜ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਜੰਗ
ਪੁਨੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਚਲਦੀਆਂ ਖੁਫੀਆ ਠਾਣਿਆਂ ‘ਚ ਟਰੈਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਖਿਰੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਚ ਅੜੋਕ-ਬੜੋਕ ਕੇ ਆਟਕਿਆ ਗਿਆ। ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਸਖ਼ਤ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1987 ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ‘ਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਲੰਮੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਭਾਵਕ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰਹੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਦਇਆਨ entries ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਆਉਣੀ ਸੀ।
9 ਅਕਤੂਬਰ 1992: ਅੰਤਿਮ ਘੜੀ
ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ 9 ਅਕਤੂਬਰ 1992 ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਸਪਤਾਲ ਜੇਲ੍ਹ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿੱਚ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸੁੱਖਾ-ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਜੁਲਮ-ਸਹਿਣ ਦਾ ਧੀਰਜ ਧਰਕੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਬਦ “ਖਾਲਸਾ” ਉਚਾਰਿਆ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। ਅਣਗਿਣਤ ਸਿੱਖ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਕੱਤੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ।
ਮਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ
ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਾਰਾਂ ਲਕੜ-ਭੂਮੀਆਂ ‘ਤੇ ਇਕਸਾਰ ਰੋਸ—ਮਸੀਤਾਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ-ਏ-ਯਾਦ, ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਆਗੂਪਨ ਹੇਠ ਇਹ ਮਰਤਯਾਤਰਾ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਅਸਥਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣੀ। ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ‘ਚ, ਅਮਰੀਕਾ-ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ Diaspora ਵਿੱਚ, ਹਰ ਸਾਲ 9 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਰ ਤੇ ਆਲੋਕ
Sukha and Jinda ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਸਵੀਰ ‘ਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਕਾਈ ਉਭਾਰਿਆ। ਕੋਈ ਵੀ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਫੌਜੀ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇਹ ਸਾਂਝੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਥਿਤੀ, ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਭਲਾਈ ਵਾਰੀ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਅਗਲੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ—ਕਈ ਨੇ ਅਸੀਂਖੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਕਈ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਗੈਰ-ਹਿੰਸਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ।
ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਆਗੂਪਨ ਹੇਠ ਉਭਰੀ ਇਹ ਜੋ ਛਲਕ-ਭਾਵਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਧੂਮ-ਧੜਾਕੇ ਨਾਲ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਜੋ ਸ਼ਾਨਤਮਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਸਥਿਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿਉਂਦੀ ਆ। ਜਿੰਦਾ-ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਉਸੀ ਅਸਥਾ ਦੇ ਲਈ ਗ੍ਰੰਥਕਹੁੰਡ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣੀ ਰਹੀ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ (Jarnail Singh Bhindranwale) ਦੇ ਆਗੂਪਨ ਹੇਠ Sukha and Jinda ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਅਟੀਟੂਡ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਪੂਰਵਕ ਮਾਰਤਯਾਤਰਾ ਹਮਣੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਸਭ ਕੁਝ ਖੋ ਦੇਣਾ ਵੀ ਕੌਮ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਵਾਸਤੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5 FAQ
1. ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਕੌਣ ਸੀ?
ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਹੰਕਾਰਿਕ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਗਰਿਮਾ ਦਿੱਤੀ।
2. Sukha and Jinda ਨੇ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ?
10 ਅਗਸਤ 1986 ਨੂੰ ਪੁਨੇ ਵਿਖੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਹੱਕ ‘ਚ ਦਿੱਤੀ ਬਦਲੀ ਵਜੋਂ ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ 1984 ‘ਚ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਆਦਖੇ ਸਨ।
3. Sukha and Jinda ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਕਦੋਂ ਹੋਈ?
ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ 9 ਅਕਤੂਬਰ 1992 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਕੀਤੀ ਗਈ।
4. ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ-ਜਿੰਦਾ ਵਿਚ ਕੀ ਸਬੰਧ ਸੀ?
Sukha and Jinda ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਅਸਵੀਕਾਰ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਇਕੱਠੇ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ।
5. ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਮਾਗਮ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?
ਹਰ ਸਾਲ 9 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਗਮ, ਵਖਤ-ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
